12.
VỀ CHÚA TRỊNH
...
Tiết chế Ninh (nguyên văn :Checchening) (tức Trịnh Toàn) này là em trai thứ 2 của Chúa đã chết, một vương tử được phú cho rất nhiều đặc tính anh- hùng. Ông rộng- rãi, hào- phóng, có cung cách lịch- sự, và nổi- tiếng, được yêu- quý bởi binh lính, mà họ gọi ông là cha. Ông là một chỉ huy thận- trọng và không ít lòng dũng- cảm ưu- việt, đã đánh bại Nam Hà vài lần. Ông là đồn thủ vững chắc cực kỳ mà họ gọi ông là Tia chớp của Đàng Ngoài. Danh tiếng ông vì thế tăng hàng ngày trong và ngoài gia đình, đến mức nó đẩy ông lên bậc đá, vách núi ganh ghét và ghen tị của anh em ông. Một vương tử nhận biết được, cố gắng để đứng ngoài, nói thầm với ông rằng ông không nên làm gì ngoài những gì được lệnh. Và với thành công ông có trong tay – có được toàn bộ nhờ vào sự thông thái và phương hướng thận trọng của mình, ông đã phản đối, long trọng thề rằng ông sẽ không bao giờ, cũng không muốn thực hiện bất cứ điều gì phương hại nhỏ nhất đến ông. Và nếu quân lính hoặc đám đông ồn ào dám đề nghị ông tiếm ngôi, ông không chỉ từ chối và ghét bỏ nó, mà còn trừng phạt nặng nề nhất những kẻ đưa ra đề nghị ấy.
Câu tuyên thệ này trong lúc ấy đã đem lại chút hài lòng thỏa mãn cho vị Chúa. Nhưng vài năm sau, vì sự ghen tị và ganh ghét đã nói trước đó, hoặc vì ông đã làm điều gì đó để bị hiểu lầm hoặc nghi ngờ, hoặc đã bị buộc tội sai, hoặc bất cứ điều gì – vì chúng được báo lại một cách hờ hững - vị Chúa đã lệnh cho ông cùng quân đội của ông ấy đến biên giới với Nam Hà. Vâng lệnh, ông đến phủ Chúa, và bởi lệnh của Chúa, ông đã ngay lập tức bị xích, và giam vào nhà tù gần cung điện.
( đoạn này kể lại việc Trịnh Căn lừa gạt Trịnh Toàn, Giữa lúc chiến trận ở Nghệ An đang ác liệt thì Trịnh Tráng bệnh nặng,Trịnh Tạc được phong làm Tây Đô Vương thay cha cầm quyền điều- hành. Ngờ Trịnh Toàn có ý tranh ngôi, Trịnh Tạc bèn cho Trịnh Căn làm Phú quận công, mang quân vào Nghệ An, vừa để tăng viện chống quân Nguyễn vừa để phòng ngừa Trịnh Toàn làm loạn. Theo lệnh cha, Trịnh Căn vào Nghệ An, đóng ở huyện Hưng Nguyên nghe ngóng tình hình. Lúc đó quân của Trịnh Toàn đóng đồn ở Quảng Khuyến, Trịnh Căn đóng đồn ở Bạt Trạc đều bắt quân đào hào đắp lũy, chia nhau phòng giữ nơi hiểm yếu. Toàn cảm thấy băn khoăn, bèn dẫn quân về An Trường. Trịnh Căn cũng đem quân về Phù Long để quan sát động tĩnh của Toàn.
Tháng 4 năm 1657 Chúa Trịnh Tráng qua đời, Tây Đô vương Trịnh Tạc chính thức lên ngôi, sai người tới trách cứ Trịnh Toàn vì cha chết mà không về chịu tang, rồi triệu về kinh. Các tướng dưới quyền Trịnh Toàn lo sợ bị hỏi tội bèn chạy sang đầu hàng Chúa Nguyễn. Trịnh Toàn thế cô, đến cửa doanh trại của Trịnh Căn xin cháu đoái thương. Trịnh Căn lấy lẽ thuận nghịch thuyết phục rồi ép chú về kinh. Trịnh Toàn miễn cưỡng trở về kinh, bị Trịnh Tạc bắt giam, lấy cớ không chịu tang cha rồi tra hỏi tội và giết đi.)
