Em sơ qua vài nét ngành luyện kim Việt Nam cho một số cụ ngoại đạo chưa hiểu rõ, vẫn thắc mắc:
1. Luyện kim thông dụng: Chủ yếu các loại thép cây xây dựng, thép tấm cán nóng, cán nguội. Cái này Việt Nam mình làm tương đối tốt, các nhà máy luyện cán thép của VN đã làm đủ phục vụ cho nhu cầu trong nước và cả cho xuất khẩu. Ví dụ như các thương hiệu lớn Hòa Phát, Tisco... Một số ngành luyện kim màu cũng đã làm rất tốt như nhà máy luyện kẽm Thái Nguyên
2. Luyện kim thủ công, chất lượng thấp: Hàng này tiêu biểu ở ngoài bắc là thép Đa Hội, nhôm Văn Môn, nhôm Bắc Ninh. Cứ phế liệu là cho vào nấu ra thỏi để đưa đi đúc, cán mà không cần quan tâm nhiều đến thành phần. Một số nhà máy luyện gang nho nhỏ ở phía bắc (Hà Giang, Tuyên Quang...) cũng thế, cứ ra gang là được, không cần quan tâm nhiều đến thành phần.
- Những loại hàng kém chất lượng này cùng trà trộn vào các nhà máy lớn rất nhiều. Các bạn làm nghề cơ khí, xây dựng chú tâm một chút là biết ngay hàng đạt yêu cầu hay không đạt yêu cầu. Ví dụ bạn mua thép V về làm nhà, bàn ghế, giá kệ khi bắn con vít tự ren vào mà không bắn nổi, dùng máy mài cắt tia lửa cứ bắn ra đỏ lừ thì đấy là hàng trôi nổi, bị trà trộn vào hàng công ty. Hoặc các bác thợ xây dựng khi uốn mỏ thép xây dựng, uốn quá tay là gãy hoặc nứt chân chim ở lưng cây thép thì thép đấy cũng không đạt yêu cầu. Nhưng loại đấy chủ yếu là C cao, hoặc P, S cao
- Nhiều khi trên mạng thấy các bác làm nghề còn truyền kinh nghiệm cho nhau khi đúc nhôm là muốn nhôm mềm thì cho thêm lon bia, muốn nhôm cứng thì cho thêm moan, rồi có hợp kim moan... Em nghe mà thấy buồn, cứ nấu như nấu canh như thế thì lấy đâu ra chất lượng? Hợp kim nhôm đúc làm gì có hợp kim moan hay Antimoan? Đấy nó là hợp kim kẽm, các bố làm nghề cứ gọi là Moan hoặc biết hơn tí thì gọi là Antimoan. Cái Antimoan (Sb) này nó chỉ là một á kim, rất ít khi được sử dụng khi đúc áp lực.
3. Luyện kim chất lượng cao: Cái này là cái các cụ đang tranh luận rất nhiều đây. Lĩnh vực này ở VN gần như đang bỏ trống vì phải đầu tư thiết bị rất nhiều mà đầu ra lại khó khăn. Ví dụ các bạn có tiền, muốn mua một thiết bị đắt tiền thì cũng mua của hãng nổi tiếng hoặc ở một nước có tiếng về lĩnh vực đấy, chứ không bao giờ bỏ tiền ra mua của 1 anh chả có tên tuổi, thương hiệu gì cả.
Về kim loại chất lượng cao để đạt được đúng thành phần như mong muốn (giả dụ tương đương với tiêu chuẩn của các mác thép nổi tiếng) thì vấn đề không phải là quá khó đối với một kỹ sư luyện kim. Nhưng để đạt được chất lượng tương đương thì hoàn toàn là vấn đề khác, nó rất khó hoặc có thể nói là cực khó. Trong đó có một số vấn đề như sau:
- Lẫn khí trong kim loại: Tức trong lòng kim loại có các bọt khí tế vi, khi gia công chi tiết thì không vấn đề gì, nhưng khi chi tiết đấy làm việc trong điều kiện có nhiệt độ cao (có thể do ma sát, hoặc do môi trường làm việc) thì các bọt khí đấy mới nở ra, gây nứt vỡ chi tiết. Vấn đề này luôn làm đau đầu các nhà luyện kim. Đối với sản xuất luyện kim thông thường thì có thể xử dụng một số biện pháp để khử khí, ví dụ dùng dây nhôm nguyên chất để khử khí khi luyện thép, dùng khí N2 xục vào nhôm để khử khí khi nấu luyện nhôm... Đối với luyện kim chất lượng cao thì chủ yếu là nấu trong lò chân không hoặc cán thỏi để loại bỏ rỗ khí. Vì khi chúng ta khử khí bằng hóa chất thì vô hình chung lại đã tự làm thay đổi thành phần của hợp kim rồi. Như vậy ở nhiệt độ luyện thép 1.500-2.000 oC mà dùng lò chân không, sản xuất ở quy mô công nghiệp (không phải phòng thí nghiệm) thì các cụ biết nó khó khăn như thế nào. Như cụ trước đã nói là lên nhà máy Phụ tùng số 1 trên Sông Công (Thái Nguyên) cái gì cũng có đấy nhưng tuổi thọ không cao. Trước kia họ cũng đúc ly tâm Piston, xy lanh bằng nhôm cho ô tô, xe máy nhưng vì chất lượng không đạt nên cũng không tồn tại được
- Một số thành phần có hại không loại bỏ được: Đặc biệt là S, P trong thép, Fe trong nhôm (nay còn thêm một số nguyên tố như Pb, Cd... phải đủ nhỏ để đảm bảo tiêu chuẩn RoHS). Việc loại bỏ các nguyên tố có hại này cũng rất khó khăn, thường thì các nhà luyện kim sẽ dùng hóa chất (đá vôi, vôi sống) để phun vào thép lỏng để khử P, S nhưng phản ứng thường không triệt để, khó khử S, P xuống mức tiêu chuẩn đối với thép đặc biệt là P<=0,3%, S<=0,3%
- Tính di truyền hạt lớn (hạt nhỏ) của thép: Sắt (Fe) nó cũng có tính di truyền như con người (nói các cụ đừng cười). Nếu phế liệu các cụ đưa vào là thép di truyền hạt lớn thì các cụ luyện kiểu gì nó cũng không có cơ tính tốt như thép có tính di truyền hạt nhỏ, cho dù thành phần đạt yêu cầu, không rỗ khí, không ngậm xỉ...
- Nhiệt luyện: Với các cụ không phải trong nghề thì sẽ nghĩ thông thường là gia công xong mới nhiệt luyện (để nguyên liệu mềm, dễ gia công...) nhưng đối với thép đặc biệt (chủ yếu thép làm khuôn SKD61, SKD11...) thì thường nhà cung cấp thép đã tôi thép ngay sau khi cán thành thành phẩm phôi (tôi thể tích). Các đơn vị gia công sẽ mua các tấm phôi thép đã tôi thể tích đấy và dùng máy/dao gia công tốc độ cao/độ cứng cao để gia công hoàn thiện luôn mà không cần nhiệt luyện lại. Một số công đoạn nhiệt luyện quan trọng đến thời điểm hiện tại Việt Nam mình vẫn chưa có nhà máy làm, các chi tiết quan trọng vẫn phải gửi sang Thái Lan, sang Nhật để nhiệt luyện
...
Như vậy luyện kim chất lượng cao vẫn là vấn đề rất nan giải, ở VN chúng ta chủ yếu mới có thiết bị và sản phẩm ở các cơ quan, viện nghiên cứu chứ chưa có đơn vị nào sản xuất thương mại.
! Chứ không phải dân luyện thép!
. Giới hạn thành phần C để phân biệt gang và thép là 2,14 chứ không phải 1,4.
