[Funland] Số phận bi thãm của một số công thần sau cuộc khởi Nghĩa Lam Sơn

[atlas06]

Qua hai lần tranh luận được sử sách ghi chép, chúng ta phát hiện cả hai lần Nguyễn Trãi đều có hành vi tấn công cá nhân (ad hominem) đối tượng tranh luận.(237) Vì vậy, nếu ngày nay phải chứng kiến hành động thay mặt quan tòa của giới “có chữ”, nên mỉm cười khoan thứ vì thói quen đó của trí thức Kinh có lịch sử hết sức sâu dầy.

Nguyễn Trãi có tự phát hiện điểm yếu của mình? Dường như có! Nhưng Ông phần nào xem đó là điểm mạnh. Hãy tìm hiểu bài thơ dưới đây:

偶成


喜得身閒官又冷
閉門盡日少相過
滿堂雲氣朝焚柏
遶枕松聲夜瀹茶
修己但知為善樂
致身未必讀書多
平生迂闊真吾病
無術能醫老更加

Ngẫu thành


Hỉ đắc thân nhàn quan hựu lãnh
Bế môn tận nhật thiểu tương qua
Mãn đường vân khí triêu phần bách
Nhiễu chẩm tùng thanh dạ thược trà
Tu kỉ đãn tri vi thiện lạc
Trí thân vị tất độc thư đa
Bình sinh vu khoát chân ngô bệnh
Vô thuật năng y lão cánh gia

Ngẫu thành

Mừng được thân nhàn, việc quan rãnh rỗi,
Khép cửa suốt ngày ít giao thiệp với ai.
Sớm đốt gỗ bách, hơi khói đầy nhà,
Khuya nấu trà, nghe thông reo quanh gối.
Dưỡng mình chỉ biết lấy việc thiện làm vui,
Tiến thân chưa hẳn phải đọc nhiều sách.
Vu khoát chính thực bệnh suốt đời của ta,
Vô phương cứu chữa, càng già càng nặng.

Từ năm 1434 đến năm 1437, tần suất xuất hiện thường xuyên trong Toàn Thư tiết lộ sự bận rộn của Nguyễn Trãi. Khá chắc chắn là nhà thơ chỉ rỗi việc sau khi mâu thuẫn với Lương Đăng bùng nổ với hậu quả một đồng chí của Ông chịu án lưu đày. Tự nhận “thần vô học thuật bất tri cổ chế 臣無學術不知古制”, thần vô học thuật, không biết quy chế cổ, họ Lương mù tịt điển phần lại được vua chọn thay vì chọn sĩ nho danh tiếng Ức Trai. Người đọc thấy rõ tâm trạng ngỡ ngàng của tác giả xao động bên dưới bề mặt bình lặng. Dường như, do ủng hộ Tham nghị Nguyễn Liễu, Ức Trai bị hạ tầng công tác.

Ông cô độc giữa hương trà, hương gỗ bách và tiếng thông reo. Mùi tinh khiết kèm âm thanh cao nhã tạo ấn tượng cả đời nhơ hết, mình Nguyễn sạch; cả đời say hết, mình Nguyễn tỉnh.

Khó thể phủ nhận cuộc sống thanh bạch của quan Thừa Chỉ, nhưng ông có tỉnh hay không thì nên xét lại. Với tư cách nhà quản trị xã hội, vua Lê cần người làm được việc. Ngài cần gì ở nhóm người to tiếng mà kết quả công cán thì phải chờ đến thời điểm chưa biết rõ? Khái niệm, quy chế Hoa Hạ hai ngàn năm trước ích gì cho triều đình Mường kiêu hãnh vừa bức bách đại quân Trung nguyên rút lui quên cả chờ mệnh thiên tử?

Câu 5 với hai chữ “tu kỷ 修己” cung cấp thêm manh mối giúp xác định thời điểm tác phẩm ra đời. Nguyễn Trãi đang suy gẫm về nhạc xưa. Nhạc ký chép câu trả lời của Tử Hạ với Ngụy Văn hầu nội dung miêu tả sự hài hòa cực điểm của cổ nhạc. Theo Tử Hạ, người quân tử dựa vào đó để bàn luận, cũng theo đó để học cổ, để tu thân ở nhà rồi tiến đến bình thiên hạ.[76] Câu 6 gợi liên tưởng sự thành công vẻ vang của đối thủ ít học Lương Đăng.

Nguyễn cũng tự ý thức bản thân có lúc nói năng thiếu thực tế. Nhưng đệ tử Khổng Mạnh truyền bá giáo lý Khổng Mạnh có gì sai? Dĩ nhiên, Nguyễn xem giá trị Nho giáo là tài sản chung của nhân loại chứ không thuộc riêng Hoa Hạ. Lại tồn tại dĩ nhiên khác, để thay thế giải pháp chưa hoàn hảo cần một giải pháp tương đối hoàn hảo hơn. Đề xuất chờ người tầm cỡ Chu Công xuất hiện mới làm lễ nhạc không cho thấy ưu điểm nổi trội nào. Vua Lê đã hành động theo lý trí, Nguyễn Trãi vật vã với niềm tin.

“Vu khoát” thành bệnh nan y không chỉ tạo khoảng cách giữa Nguyễn và đa số triều thần mà còn tạo phiền toái cho con cháu.

Thuật hứng XXIII

Bình sinh nhiễm được tật sơ cuồng,(238)
Con cháu nhiều ngày chịu khó dường.(239)
La ỷ(240) lấy đâu chăng lưới thưới,(241)
Hùng ngư(242) khôn kiếm phải thèm thuồng.
Ao quan thả gửi hai bè muống,
Đất bụt ương nhờ một lảnh(243) mùng.
Còn có một lòng âu việc nước,
Đêm đêm thức nhẫn(244) nẻo(245) sơ chung.(246)

Tạm hiểu như sau: Cuộc sống khiến ta nhiễm bệnh điên nhè nhẹ, Do vậy con cháu phải thương khó dài ngày. Lấy đâu ra lụa là mà không rách rưới? Chẳng kiếm được gấu hay cá nên cam cảnh thèm thuồng. Gửi trồng hai bè rau muống ở ao công, Nhờ ương một luống mồng tơi trên đất Phật. (Tài sản) còn lại chỉ tấm lòng lo âu việc nước, Đêm nào cũng trằn trọc đến cử chuông sớm mai.

 

[Phét!]

Em oánh dấu tối em ngâm cứu

 

[atlas06]

Viên quan lớn tuổi bộ cánh xuề xòa, ăn uống sơ đạm, mắc tật suốt ngày rao giảng đạo lý Khổng Mạnh hẳn là ác mộng cho mọi người gần gũi. Khổ thay, cụ già cũng biết người thân chịu đựng vì mình. Hình ảnh con cháu nheo nhóc cùng ám ảnh thiếu ăn cho thấy tác giả không chỉ bị cách hay giáng chức mà còn bị cắt giảm lương bổng. Nguyễn làm quan nhưng cả họ chắc không nhờ được gì nhiều. Ức Trai ghét hối lộ tham nhũng, “thanh chức” của ông cũng không cho phép thực hiện những hành vi như vậy. Do đó, cuộc sống nhà thơ hoàn toàn lệ thuộc vào ân huệ triều đình. Mỗi lần bị kỷ luật, Nguyễn rơi ngay vào tình cảnh túng quẫn. Ức Trai nghèo do gánh nặng gia đình lớn gồm nhiều vợ, con, cháu…. chứ chưa hẳn nhà vua muốn gây khó cho ông.

Ý chính bài thơ ẩn khuất trong hai từ ghép “la ỷ” và “hùng ngư” mà Trần Trọng Dương đã giải thích tường tận.[77] “La ỷ” nói về thuật làm bầy tôi, kiểu bầy tôi nhờ có đủ quyền lực mà tài năng bộc lộ. “Hùng ngư” nói về lựa chọn giữa sinh mạng và đạo nghĩa theo hướng sẵn sàng hy sinh vì nghĩa.

Câu 3 thông báo tình trạng bị thất sủng, câu 4 tuyên bố chấp nhận mọi hậu quả miễn bản thân hành xử đúng đạo lý. Về thời điểm sáng tác, nếu đặt vào giai đoạn hậu “tranh cãi lễ nhạc” sẽ hợp lý hơn vào giai đoạn chờ án vườn Lệ Chi. Hoàng đế mất ngày 4 tháng 8 năm Đại Bảo III (1442), Nguyễn Trãi bị hành hình ngày 16 cùng tháng. Mười hai ngày chịu giam cầm vì liên can tội giết vua chắc chắn tù nhân không thể thoải mái đến mức nhờ được người trồng rau bên ngoài. Đời Lê Thái tông, ăn trộm tái phạm bị xử chém. Hầu thiếp mang tội giết vua, dù ngộ sát, người chồng tránh sao khỏi tru di tam tộc? Việc trồng rau còn ý nghĩa gì khi cầm chắc cái chết? Ai đủ can đảm hỗ trợ tội nhân dính líu án đại nghịch cải thiện bữa rau? Hai câu 7, 8 vẫn mạnh mẽ, thầm kín thể hiện mong mỏi ngày được phục vụ trở lại. Ước muốn đó gần gũi với tâm lý viên quan bị biếm truất hơn là tâm lý tử tù.

漫興其二


九萬摶風記昔曾
當年錯比北溟鵬
虛名自嘆成箕斗
後學誰將作準繩
一片丹心真汞火
十年清職玉壺冰
優遊且復言余好
俯仰隨人謝不能

Mạn hứng kỳ II


Cửu vạn đoàn phong(247) ký tích tằng
Đương niên thác tỷ bắc minh bằng(248)Hư danh tự thán thành cơ đẩu(249)Hậu học thuỳ tương tác chuẩn thằng
Nhất phiến đan tâm chân hống hoả
Thập niên thanh chức ngọc hồ băng
Ưu du thả phục ngôn dư hiếu
Phủ ngưỡng tuỳ nhân tạ bất năng.

Đề chơi lúc hứng – Kỳ II

Nhớ xưa từng cưỡi gió bay cao chín vạn dặm,
Bấy giờ nhầm so mình với chim bằng biển bắc.
Than mình vì hư danh mà trở thành vô dụng,
Kẻ hậu học ai chịu lấy ta làm chuẩn thằng!
Một tấm lòng son nóng rực như lửa lò luyện đan,
Mười năm công việc thanh liêm (tiết tháo) trong như bầu ngọc.
Lại nói rằng ta thích làm quan nhàn,
Cúi ngửa theo ý người thì xin tạ, không có khả năng đó.

Có lẽ trong quãng cuối 1437 – đầu 1439 Nguyễn Trãi được giao việc gì đó rất tầm thường chứ không bị cách tuột thành dân đen. Trước va chạm với Ty Lỗ bộ, Ức Trai giữ chức Nhập nội Hành khiển tri Tam Quán sự. Khi dâng biểu tạ ơn lên hoàng đế cuối năm 1439, Nguyễn tự hào vì được giao lại việc trông coi Tam Quán mà ông cho là vinh dự cao tột của Nho gia. Điều đó chứng tỏ Nguyễn đã bị ngừng chức vụ này. Thời gian quan lạnh Ức Trai sáng tác rất nhiều thơ, bối cảnh đôi khi là nơi ẩn cả, tức kinh đô, đôi khi thấp thoáng cảnh nước non Côn Sơn. Những câu “Gia sơn đường cách ngàn dặm, Ưu ái lòng phiền nửa đêm” (Tự thuật IV), Gia sơn cũ còn mường tượng, Thân sự già biếng nói năng” (Tự thán XXVIII) cho thấy Nguyễn tuy thường về Côn Sơn nhưng chủ yếu vẫn phải có mặt ở kinh thành. Và dù ở kinh thành, Nguyễn hầu như đứng ngoài hoạt động triều chính.

Ở “Ngẫu thành” đã bình giải bên trên, Nguyễn tuyên bố “mừng được thân nhàn”, ở đây nhấn mạnh lần nữa “ta thích làm quan nhàn”. Vì sao Ông nhấn mạnh sự hài lòng với hoàn cảnh? Hãy đối chiếu “Mạn hứng kỳ II” với “Tự thán V”. Cả hai đều được sáng tác nhằm thời đoạn hoạn lộ khấp khểnh (cuối 1429 – đầu 1432; cuối 1437 – đầu 1439) và cấu trúc của chúng khá giống nhau. Một Nôm một Chữ nhưng cả hai đều nhớ về tuổi trẻ năng nổ thành công trái ngược tuổi già rảnh rang mà lận đận. Chúng lại giống nhau ở “Cửa quyền quý ngại lượm chân tay” và “Phủ ngưỡng tùy nhân tạ bất năng”, Không thể cúi ngửa theo ý người. Sẽ thấy rõ nhân cách đáng kính của Ức Trai nếu tham chiếu ý chỉ Hoàng thái hậu Nguyễn thị Anh ban cho Thái úy Lê Thụ, Lê Khả:

Sách xưa có câu “Việc người làm tốt, thì trời hòa” nay quan gia còn trẻ thơ, trẫm rất lo sợ, cái tệ ngày nay, hoặc có người hùa đảng với nhau mà tiến cử không công bằng, hay cậy thế công thần ở tiềm để mà cho vợ con chúc thác người quyền thế, hay cho gia nô làm hại lương dân, hoặc có kẻ ra vào nhà quyền thếđể cầu khỏi tội…..”[80]

Đầu Lê sơ, kẻ mắc tội có thể vào cửa sau nhà quyền thế chạy xin miễn giảm. Hành động vạy vọ phổ biến đến mức hoàng gia biết rõ, xem như một trong nhiều cái tệ. Hai bài thơ đều là hồi đáp cho những người khuyên Nguyễn vận động ngầm để qua tai ách. Nhà thơ phủ nhận cách ấy vì ông chưa bao giờ nghĩ rằng mình có tội. Ức Trai chấp nhận mọi mất mát để giữ đạo lý nho gia.

Thế vì sao nên nỗi? Hai chữ Cơ-Đẩu dẫn từ kinh Thi kín đáo nêu quan điểm của Nguyễn về việc đề xuất của mình bị bác bỏ. Thơ Đại Đông ghi lại than thở của dân các nước phương đông dưới sự lấn bức của nước Chu. Người dân phía đông làm lụng cực nhọc nhưng phải nhường quyền lợi cho dân nhà Chu phía tây kiêu kỳ. Nguyễn muốn trách nhà vua đã thiên vị đồng hương. Cha ông cũng từng dùng thơ Đại Đông để ngầm trách vua Trần thiếu công bằng.

Ức Trai cùng lúc có ba luồng suy nghĩ rất khác nhau lúc tuổi già ít việc:

– Sốt ruột khi tách rời công việc quan trọng của triều đình: “Còn có một lòng âu việc nước”, “Nhất phiến đan tâm chân hống hỏa”…
– Tự hài lòng khi bị chỉ định chức quan lạnh: “Hỉ đắc thân nhàn quan hựu lãnh”, “Ưu du thả phục ngôn dư hiếu”…
– Thường xuyên nghĩ ngợi thú quê: “Giang sơn cách đường ngàn dặm”, “Quê cũ ưa làm chủ cúc thông”…

Vậy thực sự Nguyễn muốn gì?

Ức Trai trước sau vẫn là nhà nho, ước vọng cao nhất là được hành đạo để mang hạnh phúc đến thương sinh. Thật bất hạnh nếu mất cơ hội cống hiến “hết tấc lòng hồng hộc”. Vui với chức nhàn có phong thái quân tử như Triển Cầm nhưng đó chỉ là biện pháp tự trấn tĩnh trước điều nghịch lý. Còn quê nhà giống như điểm tựa tinh thần, một nơi truyền và duy trì sinh lực để đi hết đường dài.

 

[atlas06]

Quả thật, khi bị truất, Nguyễn mừng quan rãnh, thân nhàn. Tuy nhiên, thời gian dư thừa nhiều quá dẫn đến suy nghĩ thay đổi. Ông thấy mình vô tích sự cho mọi người.

Tự thán XXIV

Ngồi coi tháng lọn lẫn ngày qua,
Luống phụ triều đình, luống phụ nhà.
Đầu kế(250) lăng căng(251) những hổ,(252)
Thân hèn lục cục(253) mỗ(254) già.
Giang sơn cách đường ngàn dặm,
Sự nghiệp buồn đêm trống ba.(255)
Nợ cũ chước(256) nào báo bổ,
Ơn thày, ơn chúa lẫn ơn cha.

Tạm hiểu như sau: Ngồi xem năm tháng trôi qua, Vừa phụ lòng triều đình vừa phụ truyền thống gia tộc. Búi tóc xộc xệch thật đáng xấu hổ, Thân nhàn rỗi quê mùa đã già. Quê cũ xa xôi ngàn dặm, Nửa đêm trăn trở buồn cho sự nghiệp. Làm cách nào trả được nợ cũ? Là công ơn của thầy, của vua và của cha.

Tương tự việc xác lập lễ nhạc cho triều đại, mọi công việc triều đình vẫn trơn tru dẫu thiếu nhóm Nguyễn Trãi. Không dung hòa được với người khác quan điểm để xây dựng hợp tác hiệu quả, Ức Trai đã dạt ra bên lề. Nhà Lê chưa đủ thời gian un đúc thế hệ nho gia mới đủ số lượng tạo ảnh hưởng lên triều chính. Điều hành bởi các võ tướng, thực trạng quan trường đầu đời Lê Thái tông được Toàn Thư miêu tả như sau:

“Bấy giờ quan tể tướng đều là đại thần khai quốc, không thích Nho thuật, chuyên lấy việc sổ sách, giấy tờ và kiện tụng để xét thành tích của các quan, bọn lại thuộc phần nhiều chiều hót quan trên, cho nên quan trong ngoài có chức nào khuyết thì tiến cử để bổ dùng. Bọn hãnh tiến chán ghét học thuật, theo nghề đao bút. Giám sinh cũng muốn bỏ việc học hành mà xin vào làm lại, cho nên cấm không cho thi….”(Toàn Thư II, 359)(257)

Lê Nguyên Long có vì từ chối đề nghị về lễ nhạc của nhóm nho thần đầy định kiến hay vì thờ ơ Nho thuật mà trở nên hủ bại trong cai trị? Thực tế là không.

Qua lời bàn trong Toàn Thư, một trí thức đời Lê Trung hưng nêu ý kiến về giai đoạn Lê Thái tông cầm quyền như sau:

“Vua là bậc hùng tài đại lược, quyết đoán chủ động. Khi mới lên ngôi, nghiền ngẫm tìm phương thức trị nước, đặt chế độ, ban sách vở, chế tác lễ nhạc, sáng suốt trong chính sự, thận trọng việc hình ngục, mới có mấy năm mà điển chương văn vật rực rỡ đầy đủ, đất nước đã đổi thay tốt đẹp.”(Toàn Thư II, 378) (258)

Dân gian thì nhận xét: “Đời vua Thái tổ Thái tông, Thóc lúa đầy đồng trâu chẳng buồn ăn.”

Người thiệt thòi chính là Nguyễn. Quan nhàn ít việc, bỏ chức lại chưa dám. Thôi thúc đóng góp cho đời mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Lời thơ mềm mỏng, thoáng chất tự kiểm. Tác phẩm nhiều khả năng ra đời cuối năm Thiệu Bình VI (1439) khi Nguyên Long chuẩn bị ban đại xá, đổi niên hiệu (Toàn Thư II, 374). Cũng có thể Nguyễn dâng “Tự thán XXIV” lên vua hoặc lên người có trách nhiệm duyệt đại xá để thổ lộ tâm nguyện. Nhiều chỉ dẫn cho thấy nhà thơ được Thái tông phục hồi nhân sự kiện này, “Gián nghị Đại phu kiêm tri Tam Quán sự tạ biểu”, thường được gọi là “Biểu tạ ơn”, thể hiện nhiều chi tiết ủng hộ giả định như thế, như:

– “Lục thập tàn khu thủ chức dĩ an ư bản phận, Cửu trùng sủng ốc tự thiên phục hạ ư tân mông 六十殘軀守職已安於本分九重寵渥自天復荷於新蒙;” Sáu chục tuổi thân tàn, chức vụđã yên phận mọn; chín trùng trời chiếu xuống, móc mưa lại đội ân trên.– “Khởi kỳ khất hài cốt chi niên, khước hữu bái vân tiêu chi mệnh 豈期乞骸骨之年却有拜雲霄之命,” Nào ngờ lúc hài cốt xin về; lại được mệnh vân tiêu ban xuống.[81]

Lời tạ thể hiện rõ lúc sáu mươi tuổi (1439), Nguyễn Trãi đang an phận với chức nhàn. Ông vừa có ý định về vườn thì được ân sủng của hoàng đế. Như vậy, từ lúc yết kiến Lê Lợi ở Lỗi Giang đến khi chịu án tru di, không có giai đoạn nào Nguyễn Trãi từ quan về cư trú hẳn tại Côn Sơn.

Trở lại chính trường một cách vẻ vang, Ức Trai được đồng liêu Nguyễn Mộng Tuân tặng thơ ca ngợi hết lời, suy tôn ông là bậc văn bá, người “kinh bang hoa quốc 經邦華國”, sửa sang và làm đẹp cho nước xưa nay chưa từng có, là sao Bắc đẩu trong giới Nho học…… Tuân còn đề cập vai trò nắm chính quyền hai đạo của Ức Trai mà Toàn Thư hay tác phẩm của chính nhà thơ đều không ghi chép. Dưới đây là một khổ thơ hồi đáp từ Nguyễn Trãi.

次菊坡贈詩


太平天子正崇文
喜見黃金礫瓦分
美玉不勞求善價
猗蘭終自吐清芬
羡君已作儀庭鳳
愧我應同出岫雲
兩眼昏花頭竟白
涓埃何以答君恩

Thứ Cúc Pha(259) tặng thi


Thái bình thiên tử chính sùng văn(260)
Hỷ kiến hoàng kim lịch ngoã phân
Mỹ ngọc bất lao cầu thiện giá(261)
Y lan chung tự thổ thanh phân
Tiện quân dĩ tác nghi đình phụng
Quý ngã ưng đồng xuất tụ vân(262)
Lưỡng nhãn hôn hoa đầu cánh bạch
Quyên ai hà dĩ đáp quân ân

Họa thơ Cúc Pha tặng

Thời thái bình, chính là lúc thiên tử sùng nho học,
Mừng thấy vàng được phân biệt với gạch đá.
Ngọc tốt không cần mất công treo giá,
Lan quý sau cùng cũng tỏa hương thơm.
Muốn được như ông làm chim phụng chốn triều nghi,
Thẹn tôi giống mây bay ra khỏi hang núi.
Hai mắt đã mờ, đầu đã bạc,
Làm thế nào mảy may đền đáp ơn vua?

Tại sao Thái tông tái dụng Nguyễn Trãi? Vì ngài là vị vua hùng tài đại lược. Chế độ quân phiệt với lãnh tụ xuất sắc, trong điều kiện thuận lợi nhất định, có thể tập trung toàn lực để phát triển nước nhà nhanh chóng. Nhưng muốn duy trì sự thịnh trị bền vững lại cần đến vai trò của trí thức, đặc biệt là loại trí thức đúng với mọi định nghĩa của từ này như Ức Trai. Vừa xử lý xong các nhóm phản nghịch ngoài biên cương, Hoàng đế tổ chức ngay kỳ thi hội vào tháng 3 năm Đại Bảo III (1442).

Sự hả dạ của Nguyễn rất rõ. Ông ví đạo Nho với vàng, ngọc tốt và lan quý. Lòng tin kiên trì vào Đạo khiến thế hệ nho gia gồm Nguyễn Trãi, Lý Tử Tấn, Nguyễn Mộng Tuân, Trình Thuấn Du… dần dần có ảnh hưởng đậm hơn đến nền tảng triết lý cai trị đồng thời góp phần đào tạo nhiều tài năng cho vương quốc. Hệ thống hành chính quan liêu kiểm soát nhân lực chặt chẽ hơn, huy động tài nguyên vật lực dễ dàng hơn. Cơ cấu điều hành của Đại Việt từ dạng gần gũi với Chiêm Thành đã phát triển qua giai đoạn khác. Bằng phương thức quản lý xã hội tiên tiến, Lê Thánh tông đã huy động đủ lực để giải quyết rốt ráo mâu thuẫn kéo dài nhiều thế kỷ giữa Chiêm và Việt.

Quan Gián nghị Đại phu đã già, ông sợ không còn nhiều thời gian đền đáp ơn vua. Ngược lại, Nguyên Long chứng tỏ mình là bậc quân vương hào hiệp. Ân sủng không chỉ nhuần thấm đến Ức Trai mà còn đến người vợ lẽ xinh đẹp của ông. Vua triệu Nguyễn thị Lộ vào cung ban chức Lễ Nghi Học sĩ, cho hầu bên cạnh. Bà rất có ảnh hưởng đến Thái tông, ngài từng theo lời khuyên của bà bắt giam hạng đàn bà ngỗ nghịch (Toàn Thư II, 376), hạ chức gia thần cũ của Thái tổ là Lê Lễ. (Toàn Thư II, 395)
Năm 1442, Lê Thái tông kinh lý miền đông, gặp Nguyễn Trãi tại chùa Côn Sơn. Trên đường về, trong lúc cùng Nguyễn thị Lộ nghỉ lại vườn Vải (nay thuộc huyện Gia Bình, Bắc Ninh) thì vua băng. Triều đình khép bà Lộ vào đại tội, tru diệt cả ba họ nhà quan Thừa Chỉ.

Toàn Thư khéo viết để che bớt lỗi của hoàng đế nhưng cách trình bày khiến mọi người đều hiểu sự việc. Thảm kịch tiếp theo diễn tiến phù hợp với điển chế phong kiến. Nguyễn thị Lộ chỉ là người thiếp, thân phận hèn kém trong xã hội xưa, khó thể trách bà sao không từ chối ý trời. Bản thân Nguyễn Trãi chắc chắn kinh hoàng trước thảm họa. Cả hai chẳng làm chi nên tội nhưng đều phải chết theo đúng quy phạm đương thời.

Triều đình giết luôn hai thái giám Đinh Thắng, Đinh Phúc với lý do Nguyễn Trãi, trước khi chịu chém, tỏ ý hối hận vì bỏ qua lời họ nói. Thắng, Phúc từng ngăn cản Ức Trai đưa thiếp mọn vào cung chăng? Cũng có thể! Nhưng hợp lý hơn là Thần phi Nguyễn thị Anh xuống tay vì hai vị chịu trách nhiệm sắp xếp lịch hầu hạ vua của các phi tần.

Sử gia đời sau bàn rằng: “Nữ sắc chi vi nhân hại dã thậm hĩ Nguyễn thị Lộ nhất phụ nhân nhĩ Thái tông bế chi nhi thân băng Nguyễn Trãi thú chi nhi tộc diệt khả bất giới tai 女色之為人害也甚矣阮氏路一婦人耳太宗嬖之而身崩阮廌娶之而族滅可不戒哉,” Nữ sắc làm hại người ta quá lắm. Thị Lộ chỉ là một người đàn bà thôi, Thái Tông yêu nó mà thân phải chết, Nguyễn Trãi lấy nó mà cả họ bị diệt, không đề phòng màđược ư? (Toàn Thư II, 377)

Luận về phụ nữ, nhà nho phát biểu thật “khó nghe”, dịch giả làm tăng tính “khó nghe” thêm; tuy nhiên, vẫn thuận tai hơn những câu chuyện sáng tác bởi các nhà lập thuyết âm mưu sau này.

Nguyễn Trãi trưởng thành trong thời loạn. Về cuộc sống, Ông tự thán: “Nhất sinh lạc thác 一生落魄…”, Một đời luân lạc….. Trước cái chết, Ông hối tiếc không nghe lời Đinh Thắng, Đinh Phúc. Cả sinh lẫn tử dường như đều lầm lỡ.

 

[HoaDong]

Về chuyện NP Khanh hàng giặc, tôi đã viết một lần, nhưng có mấy cụ biết mà vẫn cố lôi ra bôi bác, tôi thấy các cụ ấy thiếu cả hiểu biết lần tư cách.
Các cụ thử đặt mình vào địa vị các quan lại nhà Hồ xem. Nước mất, quân tan, hai vua bị bắt. Giặc nó bắt quan lại phải ra trình diện, tức là hàng đấy. Trừ số ít võ quan kịp lẩn trốn ra vùng biên thùy thì may ra không phải trình diện, còn hầu hết quan văn chân yếu tay mềm có trốn vào mắt. Nếu họ ra hàng, chịu ra làm quan cho giặc thì đáng trách, nhưng họ chấp nhận bị đi đày.
Tôi sợ cụ Ất mà ở địa vị NP Khanh thời đó cụ còn làm tay sai Minh luôn ấy chứ. Tôi không nói đùa đâu. Cụ chẳng phải đang tham gia vào cái diễn đàn này của cái chế độ mà cụ ghét. Thế là cụ hàng đấy. Chưa kể có khi ngoài đời cụ còn là cán bộ nhà nước, tay sai cho chế độ. Thế rồi theo cái tư duy của cụ, các vua chúa nhà Nguyễn kể từ Bảo Đại trở về trước đến Tự Đức đều hàng giặc, và gần như toàn thể dân VN trước 1945 đều là hàng giặc hết. Các ông từ quan lại như ông Diệm ông Phạm Quỳnh đến các ông đốc như Tôn Thất Tùng, Hồ đắc Di... cũng đều hàng giặc hết vì làm việc cho chế độ thực dân. Gần đây nữa, sau 75, toàn quân dân chính MN ra trình diện cũng là hàng hết. Đố anh nào không ra hàng. Có nhẽ trừ cụ Ất, cụ 36 và cụ Lạnh mà ở hoàn cảnh ấy sẽ anh dũng bỏ trốn trong dân, tìm cách gây dựng lực lượng chống lại +s, phải không các cụ? Hẳn thế nên các cụ chửi nhà NTrãi có truyền thống hàng giặc.
Đọc sách mà không suy ngẫm thì đọc chỉ có hại là thế. Giá mà các cụ chỉ làm được một phần triệu những gì N Trãi đã làm cho dân nước, thì thôi, các cụ chửi N Trãi còn được, đằng này suốt ngày chém gió, chỉ giỏi chửi, mà lại chửi những bậc vĩ nhân của dân tộc, thì tội nghiệp nặng lắm.

trong hoàn cảnh đấy thì bắt buộc phải như thế, hàng nhưng không ra làm quan mà chịu đi đày thì cũng là người trung quân !

 

[atlas06]

trong hoàn cảnh đấy thì bắt buộc phải như thế, hàng nhưng không ra làm quan mà chịu đi đày thì cũng là người trung quân !

Phi Khanh không đi đày đâu, hàng sao mà bị đi đày? ông ta nằm trong số 8000 nho Lại mà Trương Phụ tiến cử sang Nam Kinh phục vụ triều đình nhà Minh. Ông còn cùng cậu Nguyễn Trãi viết thư khuyên cụ Trãi về hàng nhà Minh.
câu chuyện Nguyễn Trãi lên Nam quan khóc lóc rồi Phi Khanh kêu về cứu nước khả năng là bịa đặt vì sử cũ chưa bao giờ có chi tiết này cả

 

[HoaDong]

Phi Khanh không đi đày đâu, hàng sao mà bị đi đày? ông ta nằm trong số 8000 nho Lại mà Trương Phụ tiến cử sang Nam Kinh phục vụ triều đình nhà Minh. Ông còn cùng cậu Nguyễn Trãi viết thư khuyên cụ Trãi về hàng nhà Minh.
câu chuyện Nguyễn Trãi lên Nam quan khóc lóc rồi Phi Khanh kêu về cứu nước khả năng là bịa đặt vì sử cũ chưa bao giờ có chi tiết này cả

nếu e không nhầm thì đợt đấy bị bắt khá nhiều người tài như Hồ Nguyên Trừng -vua thần công Đại Việt có phải không cụ

 

[atlas06]

nếu e không nhầm thì đợt đấy bị bắt khá nhiều người tài như Hồ Nguyên Trừng -vua thần công Đại Việt có phải không cụ

nhiều lắm nhưng đa số là chủ động hàng. Trương Phụ còn viết chiếu cầu hiền trí thức Kinh lô ra hàng nhà Minh rất đông, đa số đều được ban chức tước. Nguyễn Phi Khanh là một trong những người sớm hàng MInh đầu tiên
Toàn Thư ghi nhận vào tháng 7 cùng năm : “Người Minh lùng tìm những người ẩn dật ở rừng núi, người có tài có đức………lục tục đưa dần bản thân họ về Kim Lăng, trao cho quan chức, rồi cho về nước làm quan phủ, châu, huyện. Những người có tiếng tăm một chút đều hưởng ứng.”
đưa về Trung Hoa trừ ông Quý Ly đầu sỏ ra chả ông nào bị đi đày cả. Đều được làm quan cả.
Theo Minh Thực lục, Thành tổ chủ trương dùng “lễ” để mời quan lại cũ và những người có kỹ năng chuyên môn ra cộng tác. Thực tế, số hưởng ứng rất đông, nhiều vị chưa làm quan chính thức cũng hăng hái góp mặt. Trương Phụ duyệt xét, tiếp nhận 9.000 nhân tài lần lượt đưa về kinh. Số từ chối loe hoe dăm người, trong đó có hai nho sĩ Bùi Ứng Đẩu, Lý Tử Cấu. Vài vị nữa không được nêu tên là hạ trai học sinh, chức phận chỉ ở mức “thư lại”. Hai cụ Bùi, Lý ương ngạnh chẳng bị bắt bớ gì. Như thế, chủ thể muốn hành xử bạo lực không là quân Minh

 

[HoaDong]

nhiều lắm nhưng đa số là chủ động hàng. Trương Phụ còn viết chiếu cầu hiền trí thức Kinh lô ra hàng nhà Minh rất đông, đa số đều được ban chức tước. Nguyễn Phi Khanh là một trong những người sớm hàng MInh đầu tiên
Toàn Thư ghi nhận vào tháng 7 cùng năm : “Người Minh lùng tìm những người ẩn dật ở rừng núi, người có tài có đức………lục tục đưa dần bản thân họ về Kim Lăng, trao cho quan chức, rồi cho về nước làm quan phủ, châu, huyện. Những người có tiếng tăm một chút đều hưởng ứng.”
đưa về Trung Hoa trừ ông Quý Ly đầu sỏ ra chả ông nào bị đi đày cả. Đều được làm quan cả.
Theo Minh Thực lục, Thành tổ chủ trương dùng “lễ” để mời quan lại cũ và những người có kỹ năng chuyên môn ra cộng tác. Thực tế, số hưởng ứng rất đông, nhiều vị chưa làm quan chính thức cũng hăng hái góp mặt. Trương Phụ duyệt xét, tiếp nhận 9.000 nhân tài lần lượt đưa về kinh. Số từ chối loe hoe dăm người, trong đó có hai nho sĩ Bùi Ứng Đẩu, Lý Tử Cấu. Vài vị nữa không được nêu tên là hạ trai học sinh, chức phận chỉ ở mức “thư lại”. Hai cụ Bùi, Lý ương ngạnh chẳng bị bắt bớ gì. Như thế, chủ thể muốn hành xử bạo lực không là quân Minh

cảm ơn cụ, có gì nhà cháu hóng tiếp !

 

[HoaDong]

Ngôn ngữ ngoại giao thôi mà cụ. Nếu coi Minh là mẫu quốc thì phải chấp nhận Thái Thú bên đó sang cai trị chứ. Ai lại thịt hết cả quan lẫn quân của Thiên triều vậy. Bây giờ đánh đuổi nó xong, muốn nó không quấy nưã, lại làm ăn buôn bán với nó, thì viết mấy câu sáo rỗng mà được việc thì cứ viết thôi.

nghi thức ngoại giao, lấy lòng các vua bên tàu,
từ thời Đinh Bộ Lĩnh đã thế mà

 

[atlas06]

em thấy có sự lạ về bà Lộ: theo gia phả bà này là con thầy thuốc nhỏ nhưng bố mất sớm gia đình nghèo túng phải lên Đông Quan bán chiếu nhờ gặp cụ Trãi mà đời lên hương được về phủ làm thiếp mà là thiếp thứ tư.
một bà xuất thân bình dân như thế thì biết gì về lễ nghi cung đình mà được vua triệu tập vào cung để dạy các phi tần về lễ nghi nhỉ?
và bà vừa xuất hiện trong cung là các quan xì xầm về quan hệ giữa bà và vua

 

[Chick choak]

Triều đình giết luôn hai thái giám Đinh Thắng, Đinh Phúc với lý do Nguyễn Trãi, trước khi chịu chém, tỏ ý hối hận vì bỏ qua lời họ nói. Thắng, Phúc từng ngăn cản Ức Trai đưa thiếp mọn vào cung chăng? Cũng có thể! Nhưng hợp lý hơn là Thần phi Nguyễn thị Anh xuống tay vì hai vị chịu trách nhiệm sắp xếp lịch hầu hạ vua của các phi tần.

Sử gia đời sau bàn rằng: “Nữ sắc chi vi nhân hại dã thậm hĩ Nguyễn thị Lộ nhất phụ nhân nhĩ Thái tông bế chi nhi thân băng Nguyễn Trãi thú chi nhi tộc diệt khả bất giới tai 女色之為人害也甚矣阮氏路一婦人耳太宗嬖之而身崩阮廌娶之而族滅可不戒哉,” Nữ sắc làm hại người ta quá lắm. Thị Lộ chỉ là một người đàn bà thôi, Thái Tông yêu nó mà thân phải chết, Nguyễn Trãi lấy nó mà cả họ bị diệt, không đề phòng màđược ư? (Toàn Thư II, 377)

Luận về phụ nữ, nhà nho phát biểu thật “khó nghe”, dịch giả làm tăng tính “khó nghe” thêm; tuy nhiên, vẫn thuận tai hơn những câu chuyện sáng tác bởi các nhà lập thuyết âm mưu sau này.

Nguyễn Trãi trưởng thành trong thời loạn. Về cuộc sống, Ông tự thán: “Nhất sinh lạc thác 一生落魄…”, Một đời luân lạc….. Trước cái chết, Ông hối tiếc không nghe lời Đinh Thắng, Đinh Phúc. Cả sinh lẫn tử dường như đều lầm lỡ.

Các trích dẫn của cụ dài đọc thật sự rất tốn não.

Trên cơ sở Vua Quan Nô Tỳ đều là con người, qua các trích dẫn em dự chuyện Vua Lê Thái Tông và bà Thị Tỳ Nguyễn Thị Lộ như sau.

1, Bà Nguyễn Thị Lộ ( sinh năm 1440) được giao việc trông chăm rèn rũa Lê Thái Tông ( sinh 1423) từ lúc chưa dậy thì
2, Bà Lộ là firstime của cụ Lê Thái Tông, dịch sang tiếng việt là cô giáo Thảo của ngài ( hơi tục tĩu nhưng em ko tìm được ví dụ sát hơn).
3, Câu chuyện này kéo dài khoảng 6 năm. Đến tận lúc vua băng hà!

 

[atlas06]

Các trích dẫn của cụ dài đọc thật sự rất tốn não.

Trên cơ sở Vua Quan Nô Tỳ đều là con người, qua các trích dẫn em dự chuyện Vua Lê Thái Tông và bà Thị Tỳ Nguyễn Thị Lộ như sau.

1, Bà Nguyễn Thị Lộ ( sinh năm 1440) được giao việc trông chăm rèn rũa Lê Thái Tông ( sinh 1423) từ lúc chưa dậy thì
2, Bà Lộ là firstime của cụ Lê Thái Tông, dịch sang tiếng việt là cô giáo Thảo của ngài ( hơi tục tĩu nhưng em ko tìm được ví dụ sát hơn).
3, Câu chuyện này kéo dài khoảng 6 năm. Đến tận lúc vua băng hà!

em cũng nghĩ thế. Nhưng thời gian bà Lộ vào chắc vài năm thôi Thái Tông lúc đầu rất ngỗ nghịch và háo sắc nhưng khi bà Lộ vào thì thuần tính hơn hẳn và đặc biệt rất coi trọng cụ Trãi. trước đó thì không thế.
các quan đề nghị cho cụ Trãi vào dạy vua nhưng vua không chiu, vua thích thiếp cụ Trãi dạy hơn

 

[Chick choak]

em cũng nghĩ thế. Nhưng thời gian bà Lộ vào chắc vài năm thôi Thái Tông lúc đầu rất ngỗ nghịch và háo sắc nhưng khi bà Lộ vào thì thuần tính hơn hẳn và đặc biệt rất coi trọng cụ
Trãi. trước đó thì không thế.
các quan đề nghị cho cụ Trãi vào dạy vua nhưng vua không chiu, vua thích thiếp cụ Trãi dạy hơn

Lẽ thường gái thập tam- nam thập lục ti nhiên vì cụ Thái Tông làm vua nên cái sự nở nang em đồ rằng sớm hơn 1 vài năm.

Không thấy tư liệu ghi chép việc bà Thị Lộ có con hay không. Em cũng dự tiếp với độ tuổi từ 36 đến 42 ngoài việc hồi xuân thì để có nhan sắc đến mức đánh bật câc tỳ thiếp trẻ trung khác bà Lộ đã không có/ không sinh con

Cụ Trãi có phát hiện ra chuyện trên hay không? Ấm ức, sợ hãi? Ghen tuông hay thuận ý trời? Là điều em không dự được do khả năng cảm thơ quá kém.

 

[atlas06]

Lẽ thường gái thập tam- nam thập lục ti nhiên vì thái tông làm vua nên cái sự nở nang em đồ rằng sớm hơn 1 vài năm.

Không thấy tư liệu ghi chép việc bà Thị Lộ có con hay không. Em cũng dự tiếp với độ tuổi từ 36 đến 42 ngoài việc hồi xuân thì để có nhan sắc đến mức đánh bật câc tỳ thiếp trẻ trung khác bà Lộ đã không có/ không sinh con

Cụ Trãi có phát hiện ra chuyện trên hay không? Ấm ức, sợ hãi? Ghen tuông hay thuận ý trời Là điều em không dự được do khả năng cảm thơ quá kém.

Bà Lộ không có con cụ nhé. Và cụ Trãi có làm thơ ghen tuông trách móc bà Lộ
Có khi nhà vua thường lưu Nguyễn Thị Lộ ở chơi trong cung vài ngày. Việc này khiến một vài quần thần nhỏ to đàm tiếu, Nguyễn Trãi nghe biết, vừa nhớ thương nhưng cũng vừa hờn ghen và bèn gởi cho bà bài thơ:

Thiên cao địa hậu tứ thời thanh
Khả trách hà nhân đạo bất minh
Kính diện tuy thanh trần dĩ nhiễm
Đức tâm phương nhuệ dục tùy tranh
Nhân thanh tằng hựu Chu vương đức
Thệ chỉ tương đam Hán đế tình
Hạnh đắc thiên nhân tương bán trợ
Tất nhiên xã tắc cánh xuân sinh

Dịch thơ:
Trời cao đất rộng bốn mùa thanh,
Đáng trách cho ai đạo chẳng minh.
Mặt kính gương soi nhơ đã vấy,
Đức cao dù đẹp dục còn tranh.
Chu vương từng học lòng nhân đức,
Hán đế còn đam chuyện ái tình.
May được trời người cùng hiệp trợ,
Nước nhà ắt hẳn lại hồi sinh

 

[Chick choak]

Bà Lộ không có con cụ nhé. Và cụ Trãi có làm thơ ghen tuông trách móc bà Lộ
Có khi nhà vua thường lưu Nguyễn Thị Lộ ở chơi trong cung vài ngày. Việc này khiến một vài
quần thần nhỏ to đàm tiếu, Nguyễn Trãi nghe biết, vừa nhớ thương nhưng cũng vừa hờn ghen và bèn gởi cho bà bài thơ:

Thiên cao địa hậu tứ thời thanh
Khả trách hà nhân đạo bất minh
Kính diện tuy thanh trần dĩ nhiễm
Đức tâm phương nhuệ dục tùy tranh
Nhân thanh tằng hựu Chu vương đức
Thệ chỉ tương đam Hán đế tình
Hạnh đắc thiên nhân tương bán trợ
Tất nhiên xã tắc cánh xuân sinh

Dịch thơ:
Trời cao đất rộng bốn mùa thanh,
Đáng trách cho ai đạo chẳng minh.
Mặt kính gương soi nhơ đã vấy,
Đức cao dù đẹp dục còn tranh.
Chu vương từng học lòng nhân đức,
Hán đế còn đam chuyện ái tình.
May được trời người cùng hiệp trợ,
Nước nhà ắt hẳn lại hồi sinh

Hi. Vậy là rõ rồi.

Em dự tiếp là kể cả cụ Trãi khi đấy còn trai tráng nhưng vì tư tưởng nho giáo như đã ghi chép thì dù có ghen tuông nhớ thương dư nào cụ cũng thuận theo ý trời mà thôi. Chưa kể cụ Trãi cũng còn 5 thê 7 thiếp.

Làm phim còn hay hơn sử tàu

Qua chuyện vua Lê Thái Tông đối xử với cụ Nguyễn Trãi thì cá nhân em nghĩ vua chưa chắc anh minh nhưng chắc chắn là vị vua tốt!

 

[atlas06]

Hi. Vậy là rõ rồi.

Em dự tiếp là kể cả cụ Trãi khi đấy còn trai tráng nhưng vì tư tưởng nho giáo như đã ghi chép thì dù có ghen tuông nhớ thương dư nào cụ cũng thuận theo ý trời mà thôi. Chưa kể cụ Trãi cũng còn 5 thê 7 thiếp.

Làm phim còn hay hơn sử tàu

Cụ Trãi lúc ấy 60 rồi mà cụ còn có 5 vợ.
Khiếp! Lê Lợi chỉ 2 vợ mà cụ Trãi có 5 bà và cả đống con.
Không làm quan thì tiền đâu nuôi lắm vợ con thế

 

[Chick choak]

Bà Lộ theo em là cũng nặng về đam mê đi. Nếu sành sỏi thì đã biết cách trị thượng mã phong và không hoảng loạn đến thế. Truyền thuyết rắn rết cũng là bịa đặt. Phỏng các cụ?

 

[fun4u]

Đã bắt đầu xuất hiện ms AnhNT rồi đây. Nhà Lê Sơ tan tác chim muông do 1 tay bà này. Bà này có thành tích cực bất hảo, vào cung 6 tháng đã có con trai, sau này còn promote con (là con thứ) lên làm Thái Tử.

Xem ra, luc hòa bình thì cuộc chiến trong nội cung xem ra còn khốc liệt hơn trên chiến trường trăm vạn hùng binh.

Quả thật, khi bị truất, Nguyễn mừng quan rãnh, thân nhàn. Tuy nhiên, thời gian dư thừa nhiều quá dẫn đến suy nghĩ thay đổi. Ông thấy mình vô tích sự cho mọi người.

Tự thán XXIV

Ngồi coi tháng lọn lẫn ngày qua,
Luống phụ triều đình, luống phụ nhà.
Đầu kế(250) lăng căng(251) những hổ,(252)
Thân hèn lục cục(253) mỗ(254) già.
Giang sơn cách đường ngàn dặm,
Sự nghiệp buồn đêm trống ba.(255)
Nợ cũ chước(256) nào báo bổ,
Ơn thày, ơn chúa lẫn ơn cha.

Tạm hiểu như sau: Ngồi xem năm tháng trôi qua, Vừa phụ lòng triều đình vừa phụ truyền thống gia tộc. Búi tóc xộc xệch thật đáng xấu hổ, Thân nhàn rỗi quê mùa đã già. Quê cũ xa xôi ngàn dặm, Nửa đêm trăn trở buồn cho sự nghiệp. Làm cách nào trả được nợ cũ? Là công ơn của thầy, của vua và của cha.

Tương tự việc xác lập lễ nhạc cho triều đại, mọi công việc triều đình vẫn trơn tru dẫu thiếu nhóm Nguyễn Trãi. Không dung hòa được với người khác quan điểm để xây dựng hợp tác hiệu quả, Ức Trai đã dạt ra bên lề. Nhà Lê chưa đủ thời gian un đúc thế hệ nho gia mới đủ số lượng tạo ảnh hưởng lên triều chính. Điều hành bởi các võ tướng, thực trạng quan trường đầu đời Lê Thái tông được Toàn Thư miêu tả như sau:

“Bấy giờ quan tể tướng đều là đại thần khai quốc, không thích Nho thuật, chuyên lấy việc sổ sách, giấy tờ và kiện tụng để xét thành tích của các quan, bọn lại thuộc phần nhiều chiều hót quan trên, cho nên quan trong ngoài có chức nào khuyết thì tiến cử để bổ dùng. Bọn hãnh tiến chán ghét học thuật, theo nghề đao bút. Giám sinh cũng muốn bỏ việc học hành mà xin vào làm lại, cho nên cấm không cho thi….”(Toàn Thư II, 359)(257)

Lê Nguyên Long có vì từ chối đề nghị về lễ nhạc của nhóm nho thần đầy định kiến hay vì thờ ơ Nho thuật mà trở nên hủ bại trong cai trị? Thực tế là không.

Qua lời bàn trong Toàn Thư, một trí thức đời Lê Trung hưng nêu ý kiến về giai đoạn Lê Thái tông cầm quyền như sau:

“Vua là bậc hùng tài đại lược, quyết đoán chủ động. Khi mới lên ngôi, nghiền ngẫm tìm phương thức trị nước, đặt chế độ, ban sách vở, chế tác lễ nhạc, sáng suốt trong chính sự, thận trọng việc hình ngục, mới có mấy năm mà điển chương văn vật rực rỡ đầy đủ, đất nước đã đổi thay tốt đẹp.”(Toàn Thư II, 378) (258)

Dân gian thì nhận xét: “Đời vua Thái tổ Thái tông, Thóc lúa đầy đồng trâu chẳng buồn ăn.”

Người thiệt thòi chính là Nguyễn. Quan nhàn ít việc, bỏ chức lại chưa dám. Thôi thúc đóng góp cho đời mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Lời thơ mềm mỏng, thoáng chất tự kiểm. Tác phẩm nhiều khả năng ra đời cuối năm Thiệu Bình VI (1439) khi Nguyên Long chuẩn bị ban đại xá, đổi niên hiệu (Toàn Thư II, 374). Cũng có thể Nguyễn dâng “Tự thán XXIV” lên vua hoặc lên người có trách nhiệm duyệt đại xá để thổ lộ tâm nguyện. Nhiều chỉ dẫn cho thấy nhà thơ được Thái tông phục hồi nhân sự kiện này, “Gián nghị Đại phu kiêm tri Tam Quán sự tạ biểu”, thường được gọi là “Biểu tạ ơn”, thể hiện nhiều chi tiết ủng hộ giả định như thế, như:

– “Lục thập tàn khu thủ chức dĩ an ư bản phận, Cửu trùng sủng ốc tự thiên phục hạ ư tân mông 六十殘軀守職已安於本分九重寵渥自天復荷於新蒙;” Sáu chục tuổi thân tàn, chức vụđã yên phận mọn; chín trùng trời chiếu xuống, móc mưa lại đội ân trên.– “Khởi kỳ khất hài cốt chi niên, khước hữu bái vân tiêu chi mệnh 豈期乞骸骨之年却有拜雲霄之命,” Nào ngờ lúc hài cốt xin về; lại được mệnh vân tiêu ban xuống.[81]

Lời tạ thể hiện rõ lúc sáu mươi tuổi (1439), Nguyễn Trãi đang an phận với chức nhàn. Ông vừa có ý định về vườn thì được ân sủng của hoàng đế. Như vậy, từ lúc yết kiến Lê Lợi ở Lỗi Giang đến khi chịu án tru di, không có giai đoạn nào Nguyễn Trãi từ quan về cư trú hẳn tại Côn Sơn.

Trở lại chính trường một cách vẻ vang, Ức Trai được đồng liêu Nguyễn Mộng Tuân tặng thơ ca ngợi hết lời, suy tôn ông là bậc văn bá, người “kinh bang hoa quốc 經邦華國”, sửa sang và làm đẹp cho nước xưa nay chưa từng có, là sao Bắc đẩu trong giới Nho học…… Tuân còn đề cập vai trò nắm chính quyền hai đạo của Ức Trai mà Toàn Thư hay tác phẩm của chính nhà thơ đều không ghi chép. Dưới đây là một khổ thơ hồi đáp từ Nguyễn Trãi.

次菊坡贈詩


太平天子正崇文
喜見黃金礫瓦分
美玉不勞求善價
猗蘭終自吐清芬
羡君已作儀庭鳳
愧我應同出岫雲
兩眼昏花頭竟白
涓埃何以答君恩

Thứ Cúc Pha(259) tặng thi


Thái bình thiên tử chính sùng văn(260)
Hỷ kiến hoàng kim lịch ngoã phân
Mỹ ngọc bất lao cầu thiện giá(261)
Y lan chung tự thổ thanh phân
Tiện quân dĩ tác nghi đình phụng
Quý ngã ưng đồng xuất tụ vân(262)
Lưỡng nhãn hôn hoa đầu cánh bạch
Quyên ai hà dĩ đáp quân ân

Họa thơ Cúc Pha tặng

Thời thái bình, chính là lúc thiên tử sùng nho học,
Mừng thấy vàng được phân biệt với gạch đá.
Ngọc tốt không cần mất công treo giá,
Lan quý sau cùng cũng tỏa hương thơm.
Muốn được như ông làm chim phụng chốn triều nghi,
Thẹn tôi giống mây bay ra khỏi hang núi.
Hai mắt đã mờ, đầu đã bạc,
Làm thế nào mảy may đền đáp ơn vua?

Tại sao Thái tông tái dụng Nguyễn Trãi? Vì ngài là vị vua hùng tài đại lược. Chế độ quân phiệt với lãnh tụ xuất sắc, trong điều kiện thuận lợi nhất định, có thể tập trung toàn lực để phát triển nước nhà nhanh chóng. Nhưng muốn duy trì sự thịnh trị bền vững lại cần đến vai trò của trí thức, đặc biệt là loại trí thức đúng với mọi định nghĩa của từ này như Ức Trai. Vừa xử lý xong các nhóm phản nghịch ngoài biên cương, Hoàng đế tổ chức ngay kỳ thi hội vào tháng 3 năm Đại Bảo III (1442).

Sự hả dạ của Nguyễn rất rõ. Ông ví đạo Nho với vàng, ngọc tốt và lan quý. Lòng tin kiên trì vào Đạo khiến thế hệ nho gia gồm Nguyễn Trãi, Lý Tử Tấn, Nguyễn Mộng Tuân, Trình Thuấn Du… dần dần có ảnh hưởng đậm hơn đến nền tảng triết lý cai trị đồng thời góp phần đào tạo nhiều tài năng cho vương quốc. Hệ thống hành chính quan liêu kiểm soát nhân lực chặt chẽ hơn, huy động tài nguyên vật lực dễ dàng hơn. Cơ cấu điều hành của Đại Việt từ dạng gần gũi với Chiêm Thành đã phát triển qua giai đoạn khác. Bằng phương thức quản lý xã hội tiên tiến, Lê Thánh tông đã huy động đủ lực để giải quyết rốt ráo mâu thuẫn kéo dài nhiều thế kỷ giữa Chiêm và Việt.

Quan Gián nghị Đại phu đã già, ông sợ không còn nhiều thời gian đền đáp ơn vua. Ngược lại, Nguyên Long chứng tỏ mình là bậc quân vương hào hiệp. Ân sủng không chỉ nhuần thấm đến Ức Trai mà còn đến người vợ lẽ xinh đẹp của ông. Vua triệu Nguyễn thị Lộ vào cung ban chức Lễ Nghi Học sĩ, cho hầu bên cạnh. Bà rất có ảnh hưởng đến Thái tông, ngài từng theo lời khuyên của bà bắt giam hạng đàn bà ngỗ nghịch (Toàn Thư II, 376), hạ chức gia thần cũ của Thái tổ là Lê Lễ. (Toàn Thư II, 395)
Năm 1442, Lê Thái tông kinh lý miền đông, gặp Nguyễn Trãi tại chùa Côn Sơn. Trên đường về, trong lúc cùng Nguyễn thị Lộ nghỉ lại vườn Vải (nay thuộc huyện Gia Bình, Bắc Ninh) thì vua băng. Triều đình khép bà Lộ vào đại tội, tru diệt cả ba họ nhà quan Thừa Chỉ.

Toàn Thư khéo viết để che bớt lỗi của hoàng đế nhưng cách trình bày khiến mọi người đều hiểu sự việc. Thảm kịch tiếp theo diễn tiến phù hợp với điển chế phong kiến. Nguyễn thị Lộ chỉ là người thiếp, thân phận hèn kém trong xã hội xưa, khó thể trách bà sao không từ chối ý trời. Bản thân Nguyễn Trãi chắc chắn kinh hoàng trước thảm họa. Cả hai chẳng làm chi nên tội nhưng đều phải chết theo đúng quy phạm đương thời.

Triều đình giết luôn hai thái giám Đinh Thắng, Đinh Phúc với lý do Nguyễn Trãi, trước khi chịu chém, tỏ ý hối hận vì bỏ qua lời họ nói. Thắng, Phúc từng ngăn cản Ức Trai đưa thiếp mọn vào cung chăng? Cũng có thể! Nhưng hợp lý hơn là Thần phi Nguyễn thị Anh xuống tay vì hai vị chịu trách nhiệm sắp xếp lịch hầu hạ vua của các phi tần.

Sử gia đời sau bàn rằng: “Nữ sắc chi vi nhân hại dã thậm hĩ Nguyễn thị Lộ nhất phụ nhân nhĩ Thái tông bế chi nhi thân băng Nguyễn Trãi thú chi nhi tộc diệt khả bất giới tai 女色之為人害也甚矣阮氏路一婦人耳太宗嬖之而身崩阮廌娶之而族滅可不戒哉,” Nữ sắc làm hại người ta quá lắm. Thị Lộ chỉ là một người đàn bà thôi, Thái Tông yêu nó mà thân phải chết, Nguyễn Trãi lấy nó mà cả họ bị diệt, không đề phòng màđược ư? (Toàn Thư II, 377)

Luận về phụ nữ, nhà nho phát biểu thật “khó nghe”, dịch giả làm tăng tính “khó nghe” thêm; tuy nhiên, vẫn thuận tai hơn những câu chuyện sáng tác bởi các nhà lập thuyết âm mưu sau này.

Nguyễn Trãi trưởng thành trong thời loạn. Về cuộc sống, Ông tự thán: “Nhất sinh lạc thác 一生落魄…”, Một đời luân lạc….. Trước cái chết, Ông hối tiếc không nghe lời Đinh Thắng, Đinh Phúc. Cả sinh lẫn tử dường như đều lầm lỡ.

 

[atlas06]

Đã bắt đầu xuất hiện ms AnhNT rồi đây. Nhà Lê Sơ tan tác chim muông do 1 tay bà này. Bà này có thành tích cực bất hảo, vào cung 6 tháng đã có con trai, sau này còn promote con (là con thứ) lên làm Thái Tử.

Xem ra, luc hòa bình thì cuộc chiến trong nội cung xem ra còn khốc liệt hơn trên chiến trường trăm vạn hùng binh.

Thông tin bà Anh vào cung 6 tháng đã có con trai là từ sách sử nào có?