[Funland] Dịch tài liệu cổ: Thư, Nhật ký các giáo sĩ viết về nhàTây Sơn, nhà Lê, chúa Trịnh và Nguyễn Ánh.

[doctor76]

Cái "tội" lớn nhất của cụ Nguyễn Ánh là hợp tác với người phớp- bồ để xây dựng quân đội, nó như 1 hành động hợp tác với đế quốc, trong khi xxx sinh ra để đánh đổ đế quốc mang lại độc lập cho đất nước. Để nâng công trạng đánh đuổi đế quốc lên thì người ta phải dìm ông hợp tác với đế quốc xuống
Chứ công thống nhất đất nước của cụ Ánh lớn vô cùng, việc thống nhất đất nước giúp chấm dứt nội chiến từ thời trịnh nguyễn trên đất nước ta, giúp non sông về 1 mối

Đất nước ta tan-hoang, người chết, tàn phá kinh thành, di tích, chùa đến,
Chiến tranh thật kinh hãi, và, có lẽ ánh hào quang của chiến thắng nên những nỗi khổ của người dân ít được lịch sử nhắc đến cụ ạ.

 

[doctor76]

Thư của ông Le Roy gửi ông Letondal, ngày 13 tháng 6 năm 1790
​

Theo như ông nói, thì chúng tôi không hay biết gì về cựu vương Nam Hà [ Nguyễn Ánh] ở Dôúng Nai [Đồng Nai].


Quân Nam Hà vẫn áp-chế chúng tôi. Tiếm Vương đã toàn thắng chúng tôi và để một người con khoảng 10, 11 tuổi cai trị chúng tôi.

Bắc Hà đã thái-bình nhưng người ta sợ rằng sự yên-ổn này không kéo dài. Quân Trung Hoa bị bại trận năm ngoái có thể sẽ trở lại tấn công nay mai. Mọi người tin tưởng rằng mùa tháng 5 âm lịch [ thời tiết] sẽ ôn hòa hơn nhưng gió không thuận mà mùa quá kém.

Các giáo sĩ của chúng ta ở Nam Hà nói rằng họ đã mất mùa này và nạn đói kém đang phá hoại xứ họ. Có người đề nghị với Tiếm Vương Quang Trung nên ngược đãi giáo dân Ki-Tô nhưng khi đình nghị, các quan đại thần tâu với ông rằng dân Công giáo rất đông, có nhiều trong các binh đội, nộp thuế đầy đủ và không làm hại ai cả. Nghe vậy, Tiếm Vương liền cười lớn và nói rằng ông hy vọng đến tháng 6 dân Công giáo sẽ nộp [đồ] đồng cho ông…?

 

[cagobiz]

Đất nước ta tan-hoang, người chết, tàn phá kinh thành, di tích, chùa đến,
Chiến tranh thật kinh hãi, và, có lẽ ánh hào quang của chiến thắng nên những nỗi khổ của người dân ít được lịch sử nhắc đến cụ ạ.

Cụ huệ được nâng cao danh vọng vì tài năng quân sự và thành tích đánh tan thanh, xiêm- chống giặc ngoại bang
Cụ lại có gốc nông dân khởi nghĩa chống lại phong kiến - ngoại bang nữa, đúng là điểm 10 lý lịch, điểm a thành tích
Nhưng góc khuất của Tây Sơn, chính là cụ rất sắt máu, sẵn sàng đồ sát, nội bộ ly gián không đoàn kết nên sau khi cụ Huệ mất, tây sơn chỉ vài năm là tan giã
Dân Miền Nam rất ủng hộ cụ Nguyễn Ánh, nên hậu cần của cụ rất mạnh

 

[doctor76]

Thư của ông Sérard gửi ông Blandin.​

Kẻ Đầm ngày 18 tháng 7 năm 1790

...Gần [ trước] cửa nhà chúng tôi, ở giữa làng này có 1 trại lính gồm tất cả lính huyện Thanh Liêm [nay thuộc Hà Nam].

[ Toán lính này hiền và tốt] Họ để chúng tôi muốn làm gì thì làm. Trại của trấn thủ từ Hiến [nay thuộc Hà Nam] đem về Sở Kiện [nay thuộc Kiện Khê, Thanh Liêm, Hà Nam] cũng tại huyện này, [ chung là] rất dễ chịu.

Chỉ có tại xứ Nghệ là họ [ quân lính] quấy nhiễu không nể nang ai.

 

[doctor76]

Cụ huệ được nâng cao danh vọng vì tài năng quân sự và thành tích đánh tan thanh, xiêm- chống giặc ngoại bang
Cụ lại có gốc nông dân khởi nghĩa chống lại phong kiến - ngoại bang nữa, đúng là điểm 10 lý lịch, điểm a thành tích
Nhưng góc khuất của Tây Sơn, chính là cụ rất sắt máu, sẵn sàng đồ sát, nội bộ ly gián không đoàn kết nên sau khi cụ Huệ mất, tây sơn chỉ vài năm là tan giã
Dân Miền Nam rất ủng hộ cụ Nguyễn Ánh, nên hậu cần của cụ rất mạnh

Sau cụ Huệ làm vua khá ổn đấy cụ, tiếc là cụ mất sớm thôi, có thư Giáo sĩ khen.

 

[doctor76]

Thư của ông La Mothe gửi cho ông Blandin, Ngày 20 tháng 1 năm 1790.

[Giáo sĩ Pierre Antoine Blandin, 1753 -1802, sang Bắc Hà năm 1778, tới 1784 về Pháp]

…Ông Letondal có viết cho chúng tôi rằng Đức ông Bá Đa Lộc đã trở về Nam Hà từ 5,6 tháng nay thật, nhưng đường sá bị giặc [quân Tây Sơn] canh giữ kỹ quá nên Đức ông không cho chúng tôi biết tin ông. Tiếm vương [chỉ Nguyễn Huệ] dũng cảm và tàn bạo, chúa tể Nam Hà thượng và Bắc Hà không mấy lo sợ quân đội gồm người Ấn Độ, Xiêm, Trung Hoa và Bồ Đào Nha… Ngay đến Hoàng đế Trung Hoa [Càn Long] cũng có vẻ vì nể tân Attila này [Nguyễn Huệ] vì ngài mới phong ông làm vua Bắc Hà qua trung gian một vị đại sứ [Thanh Lâm, sứ nhà Thanh sang phong Quang Trung làm An Nam Quốc Vương], quên cả việc 50.000 binh lính Trung Hoa đã chết vì tay Tiếm vương năm ngoái chỉ trong một cuộc giao chiến [thôi] [ trận Đống Đa] ; trận đó quân Trung Hoa, được trang bị đầy đủ khí giới, từ súng cho tới gươm và đông gấp 10 quân Tiếm vương…

Tiếm vương không thèm rời Nam Hà để “sắc phongʼʼ tại thủ đô chúng tôi [ Bắc Hà] và chỉ chịu phái một vị quan thường nhân danh ông. Ông này mặc áo của chúa ông [ Quang Trung] làm vị đại sứ của Trung Hoa phải kính nể.

Tôi phải thú nhận rằng Hoàng đế [ Quang Trung] bây giờ đối xử rất công-bằng với đạo [ Thiên Chúa], ông cũng cho mời vài Giáo sĩ dòng Tên dịch sách và biên-soạn 1 bộ Luật theo kiểu Châu Âu, ông ham học, ông ấy muốn Hoàng đế [ Càn Long] sớm mở lại chợ búa, vì như tôi biết, trước chiến tranh, các thương nhân Trung Hoa ở Bắc Hà rất đông.

Hoàng đế [ Quang Trung] còn đã mời được 1 tốp thợ đúc kim loại từ Hà Lan sang Phú Xuân, tôi nghĩ ông sẽ sớm chế được các dụng cụ kim loại, hay cả súng.

Sự cai trị của Tây Sơn còn được thích hơn sự cai trị của quân Trung Quốc hay nói cho đúng thì sự thống trị của họ dễ-chịu hơn triều đại các vị vua trước, vì họ không ngược-đãi các tôn giáo và biết cầm giữ điều khiển lính họ, [dân chúng và đạo tặc mấy năm trước thương đốt phá nhà chúng tôi] thành thử nếu họ bớt đừng bắt dân chúng đáng thương phải đóng nhiều thuế quá và họ bớt tàn-nhẫn trong vài trường hợp có lẽ chúng tôi không mong đổi họ với 1 vị Chúa nào khác.

 

[Gagarose]

Một số đồng tiền sử dụng trong thời kỳ này:
1. Xu Cảnh Hưng dưới thời vua Lê Hiển Tông:

Xu Cảnh Hưng có rất nhiều dạng (phân loại theo dạng lớn thì có hơn chục loại, phân loại chi tiết thì có hàng ngàn dạng, được đúc ở các lò đúc tiền các trấn như Kinh Thành, Sơn Tây, Sơn Nam, Thái Nguyên, vv

2. Xu Chiêu Thống Thông Bảo, Lê Mẫn Đế

Đặc biệt sau khi rước quân Thanh sang chiếm đóng Thăng Long, đã cho đúc xu Càn Long mặt lưng có chữ An Nam để nịnh bợ Tôn Sĩ Nghị, một chương đen tối của lịch sử nhà Lê
“Tuy vua Lê đã được phong vương, nhưng giấy tờ đưa đi các nơi, đều dùng niên hiệu Càn Long. Vì có Nghị ở đấy nên không dám dùng niên hiệu Chiêu Thống. Ngày ngày sau buổi chầu, vua lại tới chờ ở doanh của Nghị để nghe truyền việc quân, việc nước. Vua cưỡi ngựa đi trước, Lê Quýnh cưỡi ngựa đi sau, quân lính hộ vệ chỉ vài chục người. Người trong kinh có kẻ không biết là vua. Hoặc có người biết, thì họ nói riêng với nhau rằng: "Nước Nam ta từ khi có đế, có vương tới nay, chưa thấy bao giờ có ông vua luồn cúi đê hèn như thế. Tiếng là làm vua, nhưng niên hiệu thì viết là Càn Long, việc gì cũng do viên tổng đốc, có khác gì phụ thuộc vào Trung Quốc?" (theo Hoàng Lê Nhất Thống Chí)

3. Xu Quang Trung do Quang Trung Hoàng Đế Nguyễn Huệ đúc sau khi lên ngôi

4. Xu Gia Hưng Thông Bảo chất liệu kẽm do Nguyễn Ánh đúc khi còn ở Gia Định (trước đó vẫn dùng niên hiệu Cảnh Hưng và các loại xu do chúa Nguyễn đúc khi cầm quyền)

5. Xu Thái Đức do Thái Đức Hoàng Đế Nguyễn Nhạc cho đúc sau khi lên ngôi vua

6. Xu Gia Long chất liệu đồng do Gia Long Nguyễn Ánh đúc sau khi lên ngôi

7. Xu Cảnh Thịnh do Cảnh Thịnh Hoàng Đế Nguyễn Quang Toản đúc khi lên ngôi sau khi vua Quang Trung băng hà đột ngột

 

[Dream Thai]

Sau cụ Huệ làm vua khá ổn đấy cụ, tiếc là cụ mất sớm thôi, có thư Giáo sĩ khen.

Ai làm vua là do trời định roài, đổ tội mat nc cho cụ Ánh thì hơi oan, Pháp cưop nc ta sau khi cụ chết, tội của con cháu cụ, mà thực dân là xu hướng thời bấy giờ roài, khó giữ đc lắm

 

[cagobiz]

Ai làm vua là do trời định roài, đổ tội mat nc cho cụ Ánh thì hơi oan, Pháp cưop nc ta sau khi cụ chết, tội của con cháu cụ, mà thực dân là xu hướng thời bấy giờ roài, khó giữ đc lắm

Thì cũng phải có chỗ mà đổ tội chứ
Nóivề chuyện mất nước, thì nhạy cảm lắm, mất nick không sợ, chỉ sợ ủ tờ

 

[Lah]

Ngày 29 tháng 11 [ 1788] tôi được tin trấn thủ xứ [Sơn] Nam của Tây Sơn tên là Đốc Thung [chưa rõ là ai] vừa mới có ý định sai người đi lùng bắt các giáo sĩ với hy vọng làm giàu nhờ sự bắt bớ đó. Từ một đánh-giá khác vào ngày 7 tháng 12 [1788], tin tức tương tự ngay lập tức được xác-nhận với tôi bằng báo cáo của một người Công giáo có mặt và thấy chỉ thị được chuyển đến chính quyền [ Tây Sơn] chống lại chúng tôi.

Những người đàn ông này, những thành viên tại một hội đồng được tổ chức ở Kiên Pau [nay là Kiên Lao, Xuân Tiến, Xuân Trường, Nam Định] [đã quyết định việc truy bắt các giáo sĩ]. Đốc Thung và cắt cử một số quan văn và quan võ cả Nam Hà và Bắc Hà trong Hội đồng này, hội đồng đã thú-nhận rằng tất cả các phương cách khả dĩ kiếm ra tiền cạn kiệt, thì ở đó, người ta có thể lấy được nó, điều đó có nghĩa là các giáo sĩ, và một số quan lại cũ [của nhà Lê] Bắc Hà là đang có tiền, những người này đã giao cho ông phụ-trách nhiệm-vụ này.

Khả năng ông Đốc Thung này là Nguyễn Thung, tham gia khởi nghĩa TS từ đầu và phụ trách kinh tài, nên có đoạn bắt giáo sĩ để làm ,,, giàu.

 

[Dream Thai]

Cụ huệ được nâng cao danh vọng vì tài năng quân sự và thành tích đánh tan thanh, xiêm- chống giặc ngoại bang
Cụ lại có gốc nông dân khởi nghĩa chống lại phong kiến - ngoại bang nữa, đúng là điểm 10 lý lịch, điểm a thành tích
Nhưng góc khuất của Tây Sơn, chính là cụ rất sắt máu, sẵn sàng đồ sát, nội bộ ly gián không đoàn kết nên sau khi cụ Huệ mất, tây sơn chỉ vài năm là tan giã
Dân Miền Nam rất ủng hộ cụ Nguyễn Ánh, nên hậu cần của cụ rất mạnh

Đọc về thời này thấy có rất nhiều tướng tài ở cả 2 bên. N.Anh 17t đã được phong làm thủ lĩnh rồi, kém N.Huệ 9 tuổi. Như cụ nói dân MN ủng hộ N.A 1 phần vì là cháu nội chúa Nguyễn, tâm lý pk thời đó còn nặng lắm, N,Huệ thì vẫn bị coi là giặc

Đúng là thời thế tạo anh hùng

 

[doctor76]

Thư của ông Sérard gửi ông Lelondal, ngày 12 tháng 8 năm 1790​

Người ta nói nhiều về vua Nam Hà [ Nguyễn Ánh] nhưng người ta chưa thấy ông ấy đâu, có lẽ ông còn ở Quảng Nam [lẫn trong Ciampa, Chăm Pa] và đường còn đài độ 8, 9 ngày đường núi mới tới kinh thành Nam Hà, và ông phải cố gắng nhiều lắm nếu muốn đánh diệt quân phản loạn [Tây Sơn]. Còn về vị chúa tể mới [Nguyễn Huệ], ông cũng gửi con ông ra Bắc Hà [tức là Nguyễn Quang Thùy]; ông có phong một người mới 7, 8 tuổi làm Chúa [ tức là Nguyễn Quang Toản]; ông du hành với một nghi trượng vương giả?

Cách đây 5 ngày, ông rời kinh thành này về Nam Hà, với 30 con voi hộ giá.

 

[doctor76]

Thư của ông Sérard gửi ông Blandin

Kẻ Sở [nay thuộc Nam Định, Hà Nam] ngày 20 tháng 9 năm 1790

Bệnh dịch vẫn lây-lan và tràn đến [đây], ở nhiều nơi và vẫn giết hại nhiều người nhất là từ 2, 3 tháng nay. Việc trồng trọt [ lúc đầu có vẻ] tốt đẹp, từ thủ đô Nam Hà tới khắp Bắc Hà, tại tất cả đất đai dưới quyền cai-trị của Tiếm Vương của chúng tôi, đang hứa-hẹn một mùa màng bội thu, nhất là lúa lúc đó, tôi xin nhắc lại, [ bất ngờ mùa màng lại] bị hư hại bởi một vụ đại hạn hán và lúa đã không lên mầm do các đồng ruộng cạn và phần nhiều đã bị khô héo tận rễ.

Cho nên giá thực phẩm đắt đỏ [và tăng] liên tiếp. Hễ họ [dân không theo Đạo] rỗi rãi, nghỉ ngơi một chút là họ chỉ nghĩ đến việc sửa đền và tổ chức những buổi tế thần của họ.

 

[doctor76]

Thư của ông Sérard gửi ông Blandin​

Xứ Đoài ngày 20 tháng 10 năm 1790

... Mới đây, ông Le Roy đã nhờ đưa các thư của chúng tôi cho một thuyền trưởng Trung Hoa đi với 4 chiếc thuyền nhỏ hộ-tống [ông ta không dám mang theo 2 'sứ giả' chúng tôi] và bỗng nhiên chúng tôi hay tin 4 thuyền đó bị bắt bởi bọn cướp biển Trung Hoa đã đầu hàng quân 'phiến loạn' [tức là nói quân Tây Sơn thu nhận hải tặc Trung Hoa] và đã bị dẫn đến thủ đô Nam Hà. Người ta tin rằng [ quân Tây Sơn] dùng [ thuyền hải tặc] làm chiến thuyền để tấn-công vua Nam Hà hiện đang ở Do Nai [ Đồng Nai]. Các tướng phiến loạn đang chuẩn bị cho mục-đích đó...

Dân Trung Hoa càng ngày càng khó dễ và đòi hỏi một giá tiền quá đắt [cho công chuyển thư] đến nỗi không thể thỏa-mãn họ được. [Có một kẻ mang danh vua Chiêu Thống nhưng thực ra chỉ là một kẻ bịp-bợm] ...

 

[doctor76]

Thư của ông Liot gửi M. Boiret, ngày 8 tháng 1 năm 1791​

[ Giáo sĩ Liot Jacques, quê gốc Preuilly, giáo phận Tours, đến Đàng Trong tháng 11 năm 1776; ông qua đời ở đó vào ngày 28 tháng 4 năm 1811, hưởng thọ 60 tuổi].

Mấy hôm trước tôi nhận được thư của ông Bá Đa Lộc, trong đó đức cha cho tôi biết vua Đàng Trong [Nguyễn Ánh] năm nay có được lợi thế hơn Tây-sơn và đã chiếm được tỉnh Bình-thuận, nhưng chưa có gì quyết định, ấy thế mà nhiều người cứ tưởng rằng năm ngoái nhà vua sẽ ở Qui-nhơn và Huế để đánh dẹp quân nổi loạn, nhưng Chúa Trời chưa cho phép, vào tháng 1, chúng tôi đang mong đợi sự trở lại của các tàu Châu Âu đã thực hiện hành trình đến Manila.

Đức ông [Lộc]cũng nói với tôi rằng vào tháng Ba, ông ấy sẽ cử tôi cùng với ông Lavoué và các chủng sinh [ người Việt] đi học tại [ Macao] …

[Lưu trữ M-E 740, p.313-314]

 

[doctor76]

Thư của ô Lavoué [gửi M…?], ngày 20 tháng 2 năm 1791

Theo bức thư của Đức Cha Bá Đa Lộc, hiện có 12 chiếc tàu Châu Âu ở Sài Gòn. Tất cả chúng tôi đều tin rằng với sự giúp đỡ này, Vua Nam Kỳ [ Nguyễn Ánh] sẽ ra tay đánh bại kẻ thù của mình. Thật hạnh phúc nếu ông ta có thể đánh bại họ! Tôn giáo thánh thiện của chúng ta sẽ được lợi vì vị hoàng tử này luôn ưu ái [ đạo Thiên Chúa] rất nhiều.

Chúng tôi chưa biết khi nào [ trường] chúng tôi sẽ được tổ-chức lại [Trường chủng viện Nam Hà, nơi giáo sĩ Lavoué cư trú do chiến tranh nên được rút về Xiêm]; chúng tôi rất mong muốn điều đó, vì chúng tôi đang ở trong tình- rạng rất tồi tệ ở Xiêm La, nơi mà dường như chúng tôi hơi bị nghi ngờ, vì họ [người Xiêm] tin rằng tất cả chúng tôi đều hết lòng vì Vua Nam Hà. Vị hoàng tử này vừa chiếm được tỉnh Bình Thuận. Sự sợ hãi người Pháp khiến tất cả các vị vua láng giềng phải kính-trọng và khiến họ không dám tuyên-chiến với Hoàng thượng Nam Hà, mặc dù họ rất muốn làm như vậy. . .. [ phó vương Xiêm La thấy Nguyễn Ánh suốt ngày đi mời quân đội nước ngoài về nêm đâm ra vừa sợ vừa ghét và muốn trừ khử, Nguyễn Ánh biết nên chuồn nhanh và thoát]

Băng Cốc, ngày 20 tháng 2 năm 1791.

[Lưu trữ M-E, 746, p.336-337]

 

[doctor76]

Thư của ông Sérard gởi ông Descourvières, ngày 2 tháng 7 năm 1791

… Khó mà cựu hoàng Nam Hà [ Nguyễn Ánh] đánh bại nổi kẻ địch của ông [ Nguyễn Huệ. Về phần vua Bắc Hà [Chiêu Thống] thì đường như ông không thể khôi phục cơ-nghiệp nổi bằng sức mạnh.

Chỉ có thuế má và việc bóc-lột là làm dân chúng bị áp-bức kêu ca và mong mỏi được giải phóng...

 

[doctor76]

Thư của ông Longer gửi Đức cha Champenois, ngày 19 tháng 7 năm 1791

...Đường giao thông giữa Nam Hà và Bắc Hà gần như bị cắt đứt. Tiếm vương cai trị chúng tôi có lý khi sợ vua Nam Hà, hiện đóng tại Đồng Nai gửi một số người theo ông ra ngoài Bắc lập nhóm. [Ý thư nói rằng Nguyễn Ánh cử gian tế ra Bắc làm mật thám và lập băng nhóm]

 

[doctor76]

Thư của ông Le Roy gửi ông Letondal, ngày 13 tháng 5 năm 1791​

.. Chắc ông không kém ngạc nhiên khi hay tin rằng địa phận chúng tôi vừa cung cấp một bác sĩ cho vua Quang Trung, Tiếm vương Nam Hà Thượng. Không có gì xác thực hơn. Không phải sự ham-muốn vật-chất đã đẩy bạn đồng hướng của chúng ta [ làm bác sĩ cho vua] đâu. Đó là lòng bác-ái đấy!

Quang Trung cần một thầy thuốc người Châu Âu để chữa bệnh cho vợ ông. Ông đã xới tung cả giáo khu để kiếm 1 người như vậy, ông bác sĩ Girard đã tự nộp mình cho kẻ thù của chúng ta. Tiếm Vương tiếp đãi ông nồng-hậu. Tôi không biết rồi sau Tiếm Vương đó đối-xử với ông ấy ra sao?...

 

[doctor76]

Thư của ông Sérard gửi ông Letondal​

Lữ Đăng, Bố Chính [ nay thuộc các huyện Quảng Trạch, Tuyên Hóa, Bố Trạch, Minh Hóa và thị xã Ba Đồn, Quảng Bình] ngày 17 tháng 7 năm 1791

… Chính hậu [vợ cả, hoàng hậu chính thức] của Tiếm vương [ Nguyễn Huệ] mất vào khoảng tháng ba và ông đã khóc bà một cách đau đớn buồn rầu. Ông đã cử hành tang lễ vô cùng linh-đình trang-trọng cho bà vào cuối tháng sáu. Dân Nam Hà đồn khắp nơi rằng ông đã băng hà vì quá đau buồn. Họ nói rằng việc chuẩn bị tang lễ hết sức tốn kém phải làm cho cả ông lẫn phu nhân ông. Anh cả ông [Hoàng đế của tiền Trung Nam Hà, tức ông Thái Đức] cũng bị mắc lừa và tưởng rằng em ông là Quang Trung đã mất. Ông ấy dẫn đầu một đạo quân đến kinh đô Phú Xuân với mục đích chiếm thành phố này và sau đó cả Bắc Hà.

Nhưng khi tới nơi ông được biết mình đã bị lừa và lại quay về. Ông hãy thử nghĩ xem Tiếm Vương của chúng tôi có thể vui lòng khi thấy anh hành-động hấp tấp như vậy không? Người ta đồn rằng có thể ông sẽ đến cảm ơn anh ông nhưng có người cho rằng ông bận đi đánh chúa Nguyễn ở Doũ Nai hơn và ông lo chuyện này hơn là việc trả thù anh ông. Bởi vậy nên ông ra lệnh đóng không biết mấy trăm ghe sai [để nguyên văn] hay chiến thuyền.

Riêng huyện Bố Chính, nơi tôi cư trú từ 15 ngày nay đã phải đóng hơn 100 ghe. Dân khốn khổ và tất cả giáo dân Ki Tô bất-hạnh này đã mất 2 mùa liên tiếp, vụ tháng 10 và vụ tháng 5, và có lẽ sẽ mất luôn vụ tháng 10 sắp tới nên khó mà chịu nổi một gánh nặng như vậy. Số ván gỗ phải cung cấp cho việc này là 2.500 tấm, mỗi tấm phải dài từ 30 đến 35 thước và rộng vài phân và nếu phải đi mua thì mỗi tấm giá 15 quan tiền. Ngoài ván gỗ, còn phải cung cấp các thuyền, công cụ và tất cả phải hoàn tất trong 2 tháng. Khí độc của rừng, nạn cọp vồ và công việc nặng nhọc đã làm chết một số lớn đám dân tội nghiệp phải đi chặt gỗ và lôi gỗ từ núi xuống đó.