[Funland] Dịch sách cổ: Tục Tư Trị Thông Giám Trường Biên: chuyện nhà Lý, Lý Thường Kiệt, Nùng Trí Cao.

[khoái đao]

Đường cái quan thời Lê chạy men theo hồ Hữu vọng đến Bạch mai rồi Ngọc hồi Thường tín chứ không phải cái đường bây giờ.

 

[.Bo My]

Nổi lên như ong mà vẫn bị dẹp từng cụ một. Chứng tỏ mấy tay chúa Trịnh này cũng khét tiếng đấy chứ nhỉ.
Vừa gúc được 1 đoạn Trịnh Doanh dẹp quân ở Sơn Nam

https://repository.vnu.edu.vn/flowpaper/simple_document.php?subfolder=27/95/54/&doc=27955460536260177044879451468014255678&bitsid=79244b73-3a24-44db-94f7-5a890db53a49&uid=

Đói quá thì làm liều thôi, chứ quân nổi dậy không có chí lớn, không có kế hoạch gì.

 

[Arjuna82]

Nổi lên như ong mà vẫn bị dẹp từng cụ một. Chứng tỏ mấy tay chúa Trịnh này cũng khét tiếng đấy chứ nhỉ.
Vừa gúc được 1 đoạn Trịnh Doanh dẹp quân ở Sơn Nam

https://repository.vnu.edu.vn/flowpaper/simple_document.php?subfolder=27/95/54/&doc=27955460536260177044879451468014255678&bitsid=79244b73-3a24-44db-94f7-5a890db53a49&uid=

Nổi lên chả có thằng nào thành công được đâu.
Team khởi nghĩa trang bị thô sơ, vũ khí quân đội hay chiến thuyền voi ngựa cách điều quân... So sao lại team triều đình.
Tây Sơn thắng là do lúc khởi nghĩa tận dụng được cơ hội chúa Trịnh diệt chúa Nguyễn và bệnh dịch cũng như Hoàng Ngũ Phúc chết già nên đại quân Trịnh phải rút về bắc chứ lúc đầu đấu quân Trịnh thì Tây Sơn bị đánh te tua
Thời cơ tuyệt vời để Tây Sơn phát triển sau khi quân Trịnh rút lui, quân Nguyễn thì bị Trịnh đánh tan ở Phú Xuân.
Tây Sơn xây dựng phát triển trong 10 năm từ 1775 1785 mới dám tấn công Phú Xuân và ra bắc đương cự quân Trịnh

 

[belo]

Lịch sử tự nhiên dân sự và chính trị xứ Đằng ngoài.

Cách cư trú, phong tục
Có khoảng 9.000 thôn xóm và 3.000 đơn vị phụ gọi là trại.
Dân miền núi bị coi là man di, nhưng theo các nhà truyền giáo, trong các dân cư ở đây, người H'mông - nhiều nhân tính nhất. Họ ghê sợ với tục lệ dân miền xuôi. Xứ miền núi này cung cấp những chiến binh dũng cảm khi cần. Có người Tartar. Sống du cư, giỏi chữ Hán, giỏi buôn bán. (Có lẽ là H'mông - VTNh)
Tính cách con người
Người dân đồng bằng bị các nhà truyền giáo coi là thô lậu, cả tin, mê tín. Như một bọn du đãng, sông trên thuyền, trên sông. Thật ra không phải vậy. Ở đây, dịu dàng và yêu thích bình yên là tính cách ngự trị. Cạnh đó lại hiếu động hay bị chia rẽ - thường xuyên nổi dậy và mưu phản.
Dân chúng bị lối cuốn vào các cuộc nổi dậy đó như một trò chơi, hơn là bởi tham vọng hay tư tưởng về một cuộc sống hạnh phúc hơn. Những vị quan đầu triều ( = những người ưu tú nhất) không bao giờ tham gia các cuộc nổi dậy này.
Đặc tính người bên lương (thờ Phật )
- luôn luôn không hài lòng với hiện trạng
- ham tài sản, độc ác, phản trắc
- coi cuộc đời như một cực hình
- sẵn sàng phụ bạc vì món lợi nhỏ.
Nhà nước cấm đạo. Chính ra dân cư các làng xóm lại hay đi tố giác để kiếm lợi. Sự mê tín + tâm lý vụ lợi = cuồng tín.
Giao thiệp với người châu Âu. Triều đình biết quá ít về những lợi ích của mình nên không buôn bán với người nước ngoài.
Một số trao đổi lặt vặt chỉ nhằm thỏa mãn những ao ước rất tầm thường: vài cái váy dạ, ít đồ gỗ. Vì người dân không đi đâu nên những cái vớ vẩn đó cũng thành hương xa hoa lạ. Xem chuyện nơi xa là hoang đường.
Ăn mặc: không tất, không giày, không quần lót.
Giày dép là để phân biệt ngôi thứ:
- dân thường bị cấm.
- chỉ hạng tiến sĩ mới được dùng dép
- chỉ người hoàng tộc mới được đi giày.
Đời sống tinh thần. Bộ máy quản lý
Nhìn chung dân có tinh thần sáng suốt, minh mẫn. Sẵn một bản năng khéo léo, chỉ thiếu khoa học – sinh ra tính ỳ.
Nhưng nghèo khổ quá khiến người ta chỉ nghĩ đến sinh tồn tức là phó mặc mình cho sự biếng nhác bẩm sinh. Bộ máy hành chính sẵn sàng “vét cạn” các mầm mống tài năng. Bộ máy này ngu dốt và kiêu căng, nhưng có quyền lực. Họ đối xử với những người khéo tay hơn họ và giàu hơn như nô lệ.
Quan lại đóng vai cái gì cũng biết hết. Thật ra họ không biết, họ dốt song làm bộ làm tịch coi người khác như công cụ. Thuế rất nặng. Dân ở các vùng cằn cỗi không nộp thuế bằng thóc gạo thì phải nộp bằng cỏ.
Việc quan: sáu tháng trong một năm. Hoặc việc công, hoặc đi phục dịch các đức ông.
Sở dĩ chính sách khắc nghiệt vì người ta cho là phải làm thế mới trị được một đám dân hiếu động và dễ phản loạn.
Các ông chủ chỉ yên tâm nghỉ ngơi khi mọi người lao động làm việc liên tục và chỉ có một đời sống tầm thường. Sau khi hoàn thành nghĩa vụ một số người thử vận may trong buôn bán.
Theo những mẫu mực Trung Hoa .
Phong tục Đàng Ngoài bắt nguồn một phần lớn từ những tục lệ của nước Trung Hoa.
Người Hoa đã có một thời gian dài là chủ nhân xứ Đàng Ngoài. Họ đã đưa vào đây luật lệ, ngôn ngữ, chữ viết, tôn giáo...Phong tục Đàng Ngoài cũng có nhiều mối liên hệ với phong tục Trung Quốc.
Ngôn ngữ Trung Hoa là ngôn ngữ bác học. Nho sinh Việt Nam gần giống Nho sinh Trung Quốc.
Vẫn có một thứ biệt ngữ. Một ngôn ngữ và một chữ viết riêng xuất phát từ Trung Hoa.
Luật pháp
Có luật, chẳng hạn luật cấm rượu nhưng ít được tuân thủ. Luật chỉ có tác dụng với kẻ non gan. Ngoài ra, nói chung, không tuân thủ không sao.
Sự phóng đãng được dung thứ, tức gần như được phép.
(VTNh: Luật chỉ có tính chất nửa vời)
- ít đi học vì nghèo
- Có hiện tượng bán con vì nghèo
- Nhận làm con nuôi quan chức để xin được bảo kê
Nạn vay nặng lãi phổ biến.
Người đi vay dễ vỡ nợ. Luật pháp đứng về phía chủ nợ.
Văn hoá giao tiếp
Có sự phân biệt rõ ràng
- dân gian: buông thả
- quý tộc: nghi thức chặt chẽ hơn
Nhiều phụ nữ được coi là vô cùng dễ dãi. Họ buông thả mình cho những người ngoại quốc với cái giá rất xoàng...
Quan to đi chơi bằng ngựa. To nhỏ dựa vào số người đi hầu kèm theo hộ vệ.
Con người Đàng Ngoài không có xu hướng khám phá, không có tính thần học hỏi, kể cả trên phương diện nghệ thuật. Nhưng lại thích -- với những gì sử dụng hàng ngày và những cái đã biết -- chứng tỏ là mình xa hoa sang trọng. Họ rất ham thích khoái lạc. Lý do: khí hậu nóng bức, đất đai màu mỡ, dễ sống.
Người ta quen với chế độ chính trị chuyên chế; chịu đựng mà không thấy khổ. Biết nhà nước tự do là hay hơn. Nhưng không đủ sức đấu tranh.
Một số dũng cảm khởi nghĩa, dân chúng có theo và người ta hứa với họ đủ điều. Nhưng kết thúc bằng tái lập chế độ độc đoán.
Sau biến động, con người tự nhủ quá hạnh phúc khi có thể trở về bình yên dưới cái ách vốn có từ trước.
Trong giao thiệp thăm viếng con người, tránh nói chuyện buồn rầu. Không có đồng hồ. Thời gian chỉ được ước tính. Ai cũng vậy.
Lễ hội
Phóng túng quá đáng, đến mức suồng sã. Người nghèo cũng bất cần đời. Sợ ra ngoài mùng một tết - sợ điều xấu. Bọn trộm rình rập khắp nơi, ám hại người trên đường.
Các làng quê có nhà hát trò, chèo tuồng. Các loại quần áo rất kỳ cục, vay mượn từ Trung Hoa nhưng lại làm xấu đi, quê kệch hơn. Nội dung tích trò là ca ngợi vua chúa và người có công với nước, xen vào chuyện tình yêu và chuyện phiêu lưu.
Trò chơi - chọi gà, câu cá.
Nhìn chung, khi không bắt buộc phải làm việc, những người dân sống ở Đàng Ngoài yếu đuối và biếng nhác. Hạnh phúc lớn nhất của họ chỉ là thoả mãn thói phàm ăn. Chỉ có những niềm say mê hầu như luôn có hại cho xã hội (VTNh: những niềm say mê bệnh hoạn) mới kéo người ta ra khỏi tình trạng uể oải.
Tôn giáo
Với quần chúng vô học, tôn giáo ở đây là thực hành mê tín. Chẳng có gì là không có thể thành vật thờ cúng. Nhưng đối tượng của mê tín lại luôn luôn thay đổi. Hôm nay được tôn sùng mai bị lãng quên, thậm chí bị phỉ báng.
Không có gì lâu bền. Nên có thể nói chẳng có tôn giáo gì cả. Chùa có ở mọi trấn, xã, song đều xây dựng cẩu thả, và trông thì xấu xí.
Rất nhiều thuật sĩ bịp bợm. Quyền lực của họ vươn từ những người dân dưới đáy tới vua chúa.
Về Khổng Tử và Nho giáo
Các giáo điều chính:
- lưu ý sức mạnh trí tuệ. Đặt vấn đề có được hiểu biết bên trong về sự vật
- nhấn mạnh chữ tâm
- đề cao lòng thành.
Khoa học, kỹ thuật.
Khoa học - lo nghiên cứu bình chú Khổng Tử. Địa lý thiên văn cổ lỗ. Lịch sử chỉ giới hạn trong phạm vi quốc gia.
- Không hiểu gì về thế giới.
- Giải thích về khí hậu rất nực cười.
Dân tộc này chỉ quen nhận thức những vật thể có hình hài và cảm giác. Mọi biện luận siêu hình bị coi là vô bổ.
Dửng dưng với việc đi tìm chân lý, họ chỉ quan tâm tới những quan nịêm mang tính đạo đức.
Giáo dục và thi cử
Tham nhũng, thiên vị, thiên kiến... là tình trạng bao trùm trong cả vương quốc.
Do đó các cuộc thi tiến sĩ dù cố tỏ ra nghiêm khắc cũng chỉ vô ích. Học hành chẳng theo chương trình nào. Khả năng đỗ phụ thuộc trí nhớ (chứ không phải kiến thức).
Người thi đỗ được miễn mọi khoản thuế. Địa vị quý tộc không được truyền lại cho con cháu. Mà mỗi cá nhân, đến lượt mình, tự xác định cho mình.
Học người xưa không hề có phê phán. Không học ngoại ngữ. Vua có thông ngôn - tiếng Hoa, tiếng vài nước láng giềng, tiếng Bồ Đào Nha.
Người làm mỹ thuật tay nghề đơn sơ, ít khao khát hoàn thiện; bó chặt trong quy phạm lâu đời. Khuôn mặt trên các tác phẩm điêu khắc trông khủng khiếp và kỳ quái.
Mọi nghề nghiệp đều chỉ tiến hành với những dụng cụ đơn giản như làm việc không cần thước.
Nội ngoại thương trong cái bóng của người Hoa
Nhiều tiềm năng. Nhưng chính quyền không muốn dân giàu sợ thần dân một khi tích tụ tài sản, sẽ sinh tham vọng, kiêu căng không còn thói quen phụ thuộc tuyệt đối, như là cái đảm bảo cho sự cai quản của nhà vua. Cũng có những người giàu lên nhưng phải cống nộp quan trên khá nhiều.
Ngay người Hoa cũng phải hối lộ quân vương. Thương nhân bản xứ bị xem là đáng sợ nếu quan hệ với người ngoại quốc.
Các ngành thương nghiệp và thủ công nghiệp của người Hoa tối cần đối với sự sống còn của vương quốc.
Trong thương mại của người Hoa có một ngành khá nổi bật: thuốc bắc. Ngoài ra, họ còn buôn bán chè, đồ sứ, tơ lụa, vải, dùng bột mì, nồi niêu, đồ sắt.
Người Hoa không truyền nghề cho cư dân bản địa để giữ bí mật. Từ đó, người Việt có niềm tin mình không thể làm gì bằng người Hoa.
Nghề người Hoa làm:
- khai thác hầm mỏ
- đúc vàng bạc
- khắc ván in, làm ra những cuốn sách.
Dùng sức mạnh tài trí, khiến người ta cần đến họ. Rất nhiều mánh khoé. Sống ở Đàng Ngoài, người Hoa bảo tồn trang phục. Họ là người cung cấp hàng cao cấp cho chính quyền và đây là việc họ không thích nhưng buộc phải làm thì mới có quyền tha hồ bán các loại hàng khác cho dân thường.
Người Hà Lan từng làm một con đê ở đây.
Người Anh cũng mang đến các mặt hàng như người Hoa. Ví dụ các loại đá quý, ngọc trai, nhưng đáng chú ý: đá giả mới bán chạy.
Dân nghèo quá, nhiều khi lại mua chịu và hay quỵt. Khi tàu buôn đến, có lính đến khám. Tàu buôn phải giấu ngay các mặt hàng quý. Bộ máy hành chính từ vua xuống tự cho mình quyền tha hồ quấy đảo đám lái buôn này.
Kỹ thuật đúc tiền kém cỏi. Tiền rất dễ thành vô giá trị. Rồi tiền từ Trung Hoa tới -- "hiếm có quốc gia nào trên thế giới có quá nhiều kẻ đúc tiền giả như vậy"
Mỏ vàng bạc chỉ người Hoa biết khai thác, và nộp cho chính quyền bao nhiêu, là do họ tính.

Dân Đàng Ngoài hiếm khi sử dụng tới phép đo lường trong buôn bán. Dùng tay để đo vải. Gạo đỗ, đong bằng khối hoặc ước lượng. Buôn thóc gạo bị cấm, nhưng vẫn diễn ra khá sầm uất.
Mức lãi của người buôn lên tới 1/3, mặc dù vậy, người Đàng Ngoài chỉ là "những tay buôn vô cùng kém cỏi".Buôn vải, tơ. Buôn quế - vua độc quyền khiến dân miền núi thành kẻ buôn lậu. Đường cũng mua của người Hoa. Khai thác rừng tre cũng tuỳ tiện. Ai muốn, chỉ cần nộp ít tiền cho người quản lý hành chính là chặt thoả thích, hoặc đốt, phá nhiều tre đưa trở về qua đường sông.
Đàng Ngoài có thể là điểm trung chuyển lý tưởng cho thương mại Âu Á. Nhưng chính quyền sợ người nước ngoài nhân cớ đó để xâm lược. Đáng lẽ phải ngờ người Hoa vì họ đã từng nắm giữ chủ quyền ở đây. Song vì lý do cùng chung phong tục, tín ngưỡng… người Hoa không bị ngờ như người châu Âu.
Biến động của quyền lực trong lịch sử
Dù từng là một bộ phận của Trung Hoa, song đây vẫn là một sắc dân hoàn toàn khác biệt. Trung Hoa gọi họ là man di.
Thời đó người ở đây chưa có chữ. Dùng chữ Hán. Các thủ lĩnh bản địa, tuyên bố mình là chủ nhân của mảnh đất này. Dân theo sự dắt dẫn của họ, các thủ lĩnh thường có sự giúp đỡ của bọn du đãng. Nội chiến (12 sứ quân). Lê Đại Hành xưng vương…
Nhà Minh sang, sau Lý Trần, thi hành luật lệ, phong tục, cách làm ăn kiểu Trung Hoa “bắt dân chúng phải tuân theo một lối sống giống nhau”. Nhờ vậy, một trật tự vững chắc được thiết lập và bảo lưu đến tận cuối thế kỷ XVIII.
Dân chúng dù lấy làm tự hào tuân thủ các phong tục và luật lệ của ông chủ phương Bắc nhưng nó không làm cho họ quên đi ký ức về sự tự do xa xưa và mong ước trở lại.
Quan hệ với Trung Hoa: có triều cống, nhận ấn phong vương “coi như một dấu hiệu độc lập và một sự xác nhận với việc lên ngôi”; nhưng không vì triều cống mà những vị vua này hoàn toàn không phải là những chủ nhân ở đất nước họ.
Nhà Lê suy yếu. Mạc Đăng Dung (một “kẻ phiêu lưu”) cướp ngôi. Nguyễn Kim giúp khôi phục mang theo sự hình thành thể chế nhà chúa. Trịnh Kiểm- người có tài năng và phẩm chất dị thường, từng là thủ lĩnh bọn cướp.
Hình thành Đàng Trong. Nguyễn Hoàng vẫn thần phục nhà Lê nhưng tự tuyên bố độc lập. Đàng Trong ngày một rộng lớn nhiều chúa tể nhỏ hơn, trở thành thuộc quốc của vị tướng này.
Ở phương Đông được làm vua thua làm giặc. Còn ai cũng gian ác. Vua là một danh nghĩa, giống như một đồ trang sức.
Vua chỉ có quyền hão (Chúa quản lý hết và có quyền thế tập). Vua ngủ say trong niềm vui thú và bạc nhược. Làm quen với sự thụ động và nhàn rỗi. Dòng chúa tự sàng lọc, chỉ có người con kế vị có quyền, ngoài ra đa số bị đẩy vào cảnh nghèo đói. Một số bị điên.
Cả nước bị tàn phá bởi cuộc chiến, đất đai bỏ hoang, nạn đói khủng khiếp. Trong khoảng 8 năm trời, 1/3 dân chúng của vương quốc đã chết.
Lực lượng quân đội
Do hoạn quan chỉ huy (chức vụ có được là do mua). Nghề binh ở đây cha truyền con nối.
Luật pháp.
Luật Đàng Ngoài vốn được rút ra từ luật của Trung Hoa. Luật cổ luôn quan tâm tới lợi ích của dân chúng. Người nghèo cũng được bảo vệ.
Nhà vua được xem là người duy nhất quan tâm đến lợi ích chung. Còn tất cả những người khác chỉ hoàn toàn chăm chú đến lợi ích của riêng họ. Nhưng ở thời này, vua bị loại ra rìa, bị vô hiệu hóa, cộng đồng này chỉ còn quỷ, mà chúa là tên quỷ lớn nhất.
Thói quen ăn hối lộ vững chắc trong quan chức. Có thể đạt với bất kỳ điều gì bằng sức mạnh của đồng tiền. Người ta phải xuất vốn 20-30 ê-quy cho một chức vụ.
Người hiểu biết phải kinh ngạc vì bọn quan lại bạo ngược. Nhưng vua không biết gì hết.
Nhìn đại lược về hạnh kiểm của dân chúng thì sẽ thấy rất nhiều điều đáng phàn nàn, và ngay cả ở những điều quan trọng nhất. Không có một dân tộc nào trên trái đất này -- nấp sau vẻ ngoài trầm tĩnh và đức độ như người Trung Hoa -- lại gian xảo hơn, vụ lợi hơn, phó mặc mình cho những niềm đam mê hơn và hăng hái hơn trong việc thoả mãn bản thân.
Họ luôn tìm cách lừa dối nhau. Đối với người nước ngoài lại càng không có sự an toàn nào, nghĩa là luôn luôn trong trạng thái ngờ vực.
Rất nhiều luật lệ, có những điều luật thể hiện công lý nhân văn và từ thiện hơn luật pháp Trung Hoa.
Nhưng không phải chúng được thực hiện. Các thẩm phán luôn luôn đứng về phía người có của. Tất cả đều có thể mua bán một cách tuỳ tiện.
Có thời khoảng thế kỷ XVI (?) tuy, đất nước thịnh trị, luật lệ nghiêm khắc. Nhưng một vị chúa đầu thế kỷ XVIII (70-80 năm trước khi xuất bản sách này) đã thay đổi tất cả. Tăng thuế. Ngông cuồng hưởng lạc. Tăng cường quyền lực cho đám hoạn quan đến mức vô bờ bến. Và tăng cả số lượng, tới mức chúng làm cho đất nước trở nên nghèo đói.
Vết nhơ về sự chuyên quyền ghi sâu trong đời sống toàn bộ dân chúng vì chẳng có cách gì để chống lại sự hám tiền, hám quyền của bọn quan lại.
Ngoài ra những lo lắng, sự ngờ vực, sự thiếu cạnh tranh đã bóp nghẹt mọi tài năng, căng thẳng tinh thần, làm xẹp đi mọi tham vọng chính đáng. Người dân không còn nhìn đâu xa hơn cuộc sống tầm thường quanh mình.
Nhà tù
Đó thực sự là một nơi khổ hình bất tận. Giường của tù nhân chính là nền đất ẩm ướt. Đàn ông và đàn bà ở lẫn lộn và ngủ trong bóng tối, bùn, và rác. Thường xuyên là người sống chung với những xác chết bị thối một nửa. Cai ngục là bọn đáng ghê tởm.
Nhưng đó là một nghề được ưa chuộng. Người ta phải nhờ cậy chạy chọt mới có được chân cai ngục và họ sẽ giàu lên bằng sự tàn bạo.
Khả năng tự biến đổi , tự hoàn thiện
Chế độ chuyên chế tuyệt đối đã đối kháng với sự phồn vinh của quốc gia. Nó làm cho trình độ sống của cộng đồng - chẳng hạn hoạt động kinh doanh-- không bao giờ được nâng lên.
Ở đây, mọi sự vượt trội và một khao khát mưu cầu danh tiếng đều dễ bị coi là một thứ tội phạm.
Đốn mạt nhất là những hoạn quan khóac đầy mình những chức tước. Chúng tàn bạo và cho phép mình tha hồ cướp bóc công khai của cả quan chức lẫn dân thường.
Vì rằng mọi tài sản đều là tạm bợ và những vinh hiển cũng chỉ có lúc, con người sinh ra hư vô, họ cảm thấy trước xu thế nghèo khó chung, rồi chẳng có gì cứu được họ.
Tuy nhiên nếu được cai trị tốt hơn thì dân chúng vẫn có thể tự hoàn thiện và sẽ chẳng khó khăn gì trong việc yêu cầu họ thực hiện những đức hạnh phổ quát hữu ích cho xã hội.

Xã hội Đàng Ngoài thế kỷ XVII-XVIII , dưới con mắt một giáo sĩ phương Tây

tongkhothocao.blogspot.com

Cụ lưu ý đây là góc nhìn của nhà thờ nhé.

 

[Arjuna82]

Cụ lưu ý đây là góc nhìn của nhà thờ nhé.

Ngoài trừ vấn đề tôn giáo ra thì ông giáo sĩ này viết khá khách quan đấy

 

[belo]

Ngoài trừ vấn đề tôn giáo ra thì ông giáo sĩ này viết khá khách quan đấy

Chưa chắc. Theo cụ ông này từng tới VN chưa?

 

[Arjuna82]

Chưa chắc. Theo cụ ông này từng tới VN chưa?

Dĩ nhiên phải tới rồi chứ.
Ông ta miêu tả kỹ lường và chính xác thế cơ mà

 

[SesameStreet]

Thế là đang từ nhà Lý, chuyển sang Nguyễn Huệ, Nguyễn Ánh rồi quay về giáo sĩ Đàng Trong, Đàng Ngoài.

 

[doctor76]

Ngày Canh Thân tháng 7 năm Nguyên Hựu thứ 2 [11/8/1087].

Giao Chỉ quận vương 交趾郡王 Lý Càn Đức được tấn-phong Nam Bình vương 南平王. Ban cho cẩm bào 錦袍, dây đai [nguyên văn là Thúc đái 束帶], lụa trắng có thêu kim tuyến [ 金帛 kim bạch], yên ngựa, sai quan cầm chiếu đến phong.

Càn Đức đã được bỏ tước Quận Vương 郡王, lên tước Vương, nhưng vẫn còn tiếc đất 2 động, nhân dâng biểu tạ ơn [ được phong Vương], bèn dâng kèm thư xin lại đất, vua nói:

- Cương thổ đất đai là việc hệ-trọng, tiên đế [Thần Tông] vì bị bọn Hùng Bản, Thành Trác ngu tối, nên để mất bao nhiêu đất về tay Giao Chỉ, nay chúng năm lần bảy lượt đòi, sợ chúng [ không đòi được] sẽ nhân cơ hội mà đánh úp, hay hợp sức với Liêu, Hạ mà tiến binh, e khó ngăn cản.

Bèn ra chiếu chỉ xây đồn ở các cửa ải ở đó, và điều quân đến canh-phòng. Càn Đức thấy quân đồn trú nhiều, viết thư lên trách triều đình cố tình ép mình.

 

[doctor76]

Ngày Bính Ngọ tháng 10 năm Nguyên Hựu thứ 2 [25/11/1087]

Quân triều đình mở chiến dịch Hy Hà 熙河, đánh bại quân Tây Hạ, bắt sống thủ lĩnh Tây Hạ là Quỷ Chương 鬼章 và cả gia đình. [ lược bỏ 1 đoạn vua Tống ban thưởng các tướng, vì không liên-quan đến nội dung]

Chiếu ban Quỷ Chương đóng cũi đưa sang xe chở tù, Hộ tống đại lý tự 護送大理寺 sẽ thẩm vấn kể tội [ Chương], sau đó cho phép áp giải tù nhân đến điện. Lúc đầu định giữ Quỷ Chương tại biên giới, Phạm Thuần Nhân 范純仁 [là Tiến sĩ, con danh thần Phạm Trọng Yêm] tâu:

- Thần ở gần người thân hàng ngày, nghe thấy tuyên dụ: lưu Quỉ Chương tại biên giới, nhắm chiêu dụ con. Bọn thần xin tấu rằng: nhược bằng không có lệnh đưa đến kinh sư, để ban ân đức, có 3 việc [ nguyên văn 三省, Ba điều tự hỏi mình tự xét mình, lấy từ Luận Ngữ 論語: Tăng Tử viết: Ngô nhật tam tỉnh ngô thân: Vi nhân mưu nhi bất trung hồ? Dữ bằng hữu giao nhi bất tín hồ? Truyền bất tập hồ? 曾子曰: 吾日三省吾身: 為人謀而不忠乎? 與朋友交而不信乎? 傳不習乎? (Học nhi 學而) Mỗi ngày tôi tự xét ba việc: Làm việc gì cho ai, có hết lòng không? Giao thiệp với bạn bè, có thành tín không? Thầy dạy cho điều gì, có học tập đủ không?], Xu mật viện đã thương lượng, đình chỉ việc đưa Quỷ Chương đi theo các đường lộ, cử chỉ huy đi trước dò la. Nay thần có ý kiến nhỏ, nếu đưa hắn về kinh, bọn anh em hay tay chân sẽ lợi-dụng đường hẻm hay địa thế hiểm-trở mà đánh úp giải thoát, có đuổi bắt được cũng tổn hao nhân mạng. Nhược bằng giữ mạng Quỷ Chương để chiêu dụ con, chưa chắc đã có lợi, vì người con sẽ nghĩ rằng: “Cha ta còn sống do ta không hàng, nếu ta đến hàng, [thì] hai cha con đều chết”. Như vậy, không có lý gì nó [ phải] theo triều đình.

Giao Chỉ mới đây gây sự chẳng cần nguyên-nhân, nếu Quỉ Chương bị giết tại kinh sư, tin tức truyền ra 4 phương, người Giao nhận được tin sẽ phải đình chỉ âm-mưu, khiến cho uy danh triều đình chấn động khắp xứ xa gần, thế nước tôn-nghiêm, nay cho người đưa Quỷ Chương về, đợi khi có người [ Giao Chỉ] đến cống, xử chém cho sợ …

 

[doctor76]

Ngày Ất Vị tháng 8 năm Nguyên Hựu thứ 3 [9/9/1088].

Hàn lâm học sĩ Tô Thức 蘇軾 nói:

- Thần ở gần cửa khuyết, lại đã từng chuẩn cho các sở kiềm hạt sửa soạn phòng thủ từ mùa Thu, nay cũng thấy chưa yên ổn, [ Giao Chỉ] lại dâng thư với lời lẽ cứng cỏi xin đòi đất, thần kính cẩn xét các sách Xuân thu tả thị truyện 春秋左氏傳, năm Chiêu Công thứ 9, Tấn Tuân Doanh 晉荀盈 theo Tề, quân lính mải vui, khi chết còn không được chôn, Tấn Bình Công 晉平公 thì uống rượu, tấu nhạc. Như thế thì cũng như bây giờ, tướng sĩ ngoài biên lơ là, khác gì bày cỗ cho bọn giết người vào [ ý nói Giao Chỉ] cướp lại đất…

Vua không muốn lôi thôi nữa, bèn chiếu ban Lý Càn Đức rằng:

- Trẫm thể theo Tiên đế [Tống Thần Tông] thánh đức yêu mến [phương xa] vượt trội, mềm-dẻo vỗ về kẻ phương xa, nên chẳng mấy chốc sau khi rút quân từ sông Phú Lương 富良, xét lời xin khẩn-khoản chân-tình của khanh, đã lấy đất Quảng Nguyên và các châu đặc-ân ban cấp. Rồi nhân thủ lĩnh An Nam nhận lầm vào đất tỉnh nội địa [Trung Quốc], biết việc này phức tạp nên đã sai quan biện chính [cải-chính sai lầm] phân-định rạch ròi, lại từ bên ngoài 8 cửa ải, lấy 6 huyện, 2 động, ban trả cho khanh lĩnh làm chủ, ơn đức ban ra đến như vậy, có thể nói trẫm nhường đến hết mức rồi! Trẫm tuân theo lời dạy tiên đế, chỉ muốn yên bờ cõi biên cương, huống chi mấy lần giảng chiếu dụ, hết sức rõ ràng, rằng các động Vật Ác, Vật Dương, không thể bàn đi bàn lại nữa. Việc xây sửa các cửa ải nơi đồi núi, cắt đặt quân phòng thủ, là việc bình thường tại biên cương, huống đất trước đó đã qui minh, rồi sau mới xây các cửa ải, về lý không thể không được làm. Như vậy mà [Khanh] còn có gì nghi ngờ nữa mà [bắt trẫm] phải trình bày?

Đạo nghĩa phiên bang giữ [đất], lấy hòa thuận tín nghĩa làm đầu, sự việc không có gì dối trá cả, Trẫm không nói lại nhiều lần nữa. Cái tội Thành Trác nhân đi tuần biên kiểm tra các ải, đã tự-tiện lấy quà tặng vải vóc đưa cho thủ lĩnh biên giới, vi phạm qui chế triều đình, mới đây ty Kinh lược kiểm soát biết được, bèn đưa lời tâu đàn hạch tội sinh sự, đã cho thi hành biếm chức. [ Nếu muốn thì] Khanh có thể truy đòi những vật đó rồi giao cho quan [ đoạn này người dịch chưa rõ ý tác giả, không rõ là khi đàm phán, Lê Văn Thịnh tặng quà và vải vóc cho Thành Trác, hay Trác đem quà và vải tặng các thủ lĩnh, rồi sau vua Tống bảo vua Lý thích thì đòi lại quà tặng???], kiểm tra lại tất cả các văn bản đàm phán đã niêm phong, lấy đó mà cung thuận, chứ Trẫm không nói sai.

Với tấm lòng quyến-luyến kẻ xa, nay ban lệnh theo đúng đạo lý, nên hướng vào sự-nghiệp cao cả mà gắng sức, thể theo tấm lòng hoài nhu, giữ yên bờ cõi để được hưởng nhiều phúc.

Đồng thời vua cũng xuống chiếu cho các tướng giữ đường lộ [ biên giới], lệnh cho các chưởng cơ tùy theo việc nhận ở sở trị mà tuyên đạt trát văn, không được tự-tiện gửi hay gửi công văn đồng thời khi mà trung quân và các quan đang xử trí công việc [với Giao Chỉ]. Phân rõ các thẻ bài dành cho từng cửa ải, các sách vở giấy tờ có liên quan đến [biên giới] phải được niêm phong, cùng nhau kiểm tra những đoạn văn nào [ ghi lời] biện bạch tốt báo lên cho vua.

 

[doctor76]

Lúc này, Thượng Cát vẫn đang trấn giữ Hoan Châu, Ái Châu, không về triều. Càn Đức và Thị Yến [ Ỷ Lan] thấy trong nước bình an vô sự, kho đụn đầy cả, đâm ra say mê Phật quá mức, toàn tin những chuyện mê tín nhảm nhí, như cây cau ra rễ trắng mà bọn quan lại cũng dâng biểu chúc mừng, lại có Lê Văn Thịnh đứng đầu, cũng hùa theo xu nịnh, nhưng quá lắm thì khốn, Văn Thịnh về sau mang vạ cũng [ là vì thế????] [ Đoạn này tác giả viết bôi bác nhà Lý và bà Ỷ Lan, nhưng nói về cụ Lê Văn Thịnh, tác giả viết rất khó hiểu, người dịch không rõ cụm từ 太困: thái khốn là ý gì? có lẽ Lý Đào muốn nói cụ Thịnh bị tội vì nịnh vua mê tín, rồi bị khốn vì cái mê tín ấy chăng???]

 

[Kyson1]

Tiếp tục bản dịch Tống Sử về vua Lê Hoàn, em dịch hầu các cụ cuốn Tục Tư Trị Thông Giám Trường Biên 續資治通鑑長編 của tác giả Lý Đào. Lâu nay, nếu đọc các bộ Sử trong nước, thì thật sơ sài và thiếu nhiều chi tiết thú-vị.
Nay, em cùng các cụ tham-khảo xem Sử Trung Quốc viết gì về nước ta, giai đoạn nhà Lý, tất nhiên, nói chính xác hay sự thật, thì bản thân em cũng chưa dám chắc, cái nhìn tùy mỗi cụ đọc và hiểu, vì bản thân em chỉ dịch tài liệu, đọc và cảm nhận là mỗi các cụ cho ý kiến riêng.
Tuy nhiên, để có cái nhìn từ nhiều phía hơn, em cố gắng dịch sách cổ hầu các cụ.
Vì tài liệu cổ, từ thời nhà Tống, nên có nhiều chữ Hán và cách hành văn khác nhiều so với tiếng Việt hiện đại, nên em cố gắng vừa giữ đươc ý tác giả, vừa chuyển dịch những đoạn quá khó sang diễn đạt dễ hiểu hơn.
Các chức quan của Trung Quốc, đọc nghe rất khó hiểu, các cụ coi như tham khảo, em cũng không giải thích nhiều vì xét thấy không cần- thiết.
Vì trình độ cực kỳ ngu- dốt, nên mong các cụ lượng thứ nếu như có chỗ dịch còn chưa hay.

Anh Đốc cho em xin sách đi. Em f1 tự ngồi nhà buồn quá anh ơi.

 

[Arjuna82]

Lúc này, Thượng Cát vẫn đang trấn giữ Hoan Châu, Ái Châu, không về triều. Càn Đức và Thị Yến [ Ỷ Lan] thấy trong nước bình an vô sự, kho đụn đầy cả, đâm ra say mê Phật quá mức, toàn tin những chuyện mê tín nhảm nhí, như cây cau ra rễ trắng mà bọn quan lại cũng dâng biểu chúc mừng, lại có Lê Văn Thịnh đứng đầu, cũng hùa theo xu nịnh, nhưng quá lắm thì khốn, Văn Thịnh về sau mang vạ cũng [ là vì thế????] [ Đoạn này tác giả viết bôi bác nhà Lý và bà Ỷ Lan, nhưng nói về cụ Lê Văn Thịnh, tác giả viết rất khó hiểu, người dịch không rõ cụm từ 太困: thái khốn là ý gì? có lẽ Lý Đào muốn nói cụ Thịnh bị tội vì nịnh vua mê tín, rồi bị khốn vì cái mê tín ấy chăng???]

Có lẽ Lý Đào muốn nói lúc đầu ông Thịnh vào hùa với phe Ỷ Lan để nâng cao phật giáo nhưng bị khốn vì có sự cạnh tranh trong nội bộ mà cụ thể là ông quốc sư khô đầu được quyền ngang tể tướng và nhà chùa trở thành một thế lực mạnh át các quan trong triều.
Hoặc ông Thịnh vào hùa nâng cao sự mê tín nhưng ông Thịnh không phải phe Phật giáo mà phe phù thủy huyền thuật của các thuật sĩ đạo sĩ giang hồ nên bị phe Phật giáo lật.
Vì ông Thịnh có lời đồn nuôi đầy tớ biết dùng huyễn thuật.

 

[doctor76]

Anh Đốc cho em xin sách đi. Em f1 tự ngồi nhà buồn quá anh ơi.

Cụ đưa email đây em tặng vài cuốn đã dịch mà đọc cho đỡ F1

 

[belo]

Dĩ nhiên phải tới rồi chứ.
Ông ta miêu tả kỹ lường và chính xác thế cơ mà

Lạc đề rồi, chả bàn nữa.

 

[Arjuna82]

Cụ đưa email đây em tặng vài cuốn đã dịch mà đọc cho đỡ F1

Cụ có file Pdf không? Cụ cho em vài quyển với

 

[doctor76]

Cụ có file Pdf không? Cụ cho em vài quyển với

Em dịch trên word chứ cụ, thích thì xuất ra file pdf cũng ok mà.

 

[Kyson1]

Cụ đưa email đây em tặng vài cuốn đã dịch mà đọc cho đỡ F1

Em mail trong inbox của cụ. Nhật ký cách ly của em đây. Cụ cũnh đọc cho vui.

[Funland] - Nhật ký F1 tại nhà

DẪN CHUYỆN: Tuần trước em có một chuyến đi vào HCM, đi trong ngày. Trước khi đi, y tế cty cấp phát khẩu trang N95 của Honeywell, 3M... Và làm test nhanh trước khi đi. em đã tiêm 2 AZ từ tháng 6, 1 cúm mùa vào tháng 10 và 1 viêm phổi liên cầu của Pfi vào tháng 11/2021. Vào HCM cũng chỉ gặp 1...

www.otofun.net

 

[doctor76]

Có lẽ Lý Đào muốn nói lúc đầu ông Thịnh vào hùa với phe Ỷ Lan để nâng cao phật giáo nhưng bị khốn vì có sự cạnh tranh trong nội bộ mà cụ thể là ông quốc sư khô đầu được quyền ngang tể tướng và nhà chùa trở thành một thế lực mạnh át các quan trong triều.
Hoặc ông Thịnh vào hùa nâng cao sự mê tín nhưng ông Thịnh không phải phe Phật giáo mà phe phù thủy huyền thuật của các thuật sĩ đạo sĩ giang hồ nên bị phe Phật giáo lật.
Vì ông Thịnh có lời đồn nuôi đầy tớ biết dùng huyễn thuật.

Em nghiêng về giả thuyết đầu tiên hơn, tiếc là tác giả không viết về vụ án cụ Thịnh thêm nữa, hoặc có thể biết mà không viết chăng?