[Funland] Thành ngữ giải- thích

[slaz8]

Đấy là trứng Ếch, cóc, nhái, sau này nở ra nòng nọc (ấu trùng họ nhà Ếch) Cụ ơi.

Không phải cụ ạ, "Tổ đỉa" ở gốc rạ của ruộng nước là là đúng đó. Nhưng "cây tổ đỉa" cụ doctor76 nói thì e chưa hình dung ra

 

[XPQ]

Vắt quả chanh không thể đều được, nhất là lúc cuối.
Đều như vắt cỏ tranh/gianh mới đúng vì lợp lá tranh hay lá gồi làm mái nhà cũng phải vắt cỏ tranh/gồi lên cái sào như vắt quần áo lên sào phơi, chỉ khác là vắt/vứt cỏ lên sào phải xếp đều và khít không thì nó dột ướt hết nhà.

Bọn Mỹ nó có câu chuyện cư. Tổ chức cuộc thi xem tay đứa nào khoẻ. Đầu bài là vắt quả chanh cho kiệt nước. Nào thì lực sĩ ca sĩ tiến sĩ võ sĩ gần chục đứa bóp nửa qua chanh đến khô như cái rơm. Cuối cùng một ông đứng lên điềm nhiên cầm miếng vỏ chanh vắt khẽ một cái ra thêm gần chén nước cốt nữa.
Chúng đều cả kinh, mới hỏi quý danh quý phái, ông kia đủng đỉnh giới thiệu là làm nhân viên thuế vụ.
Đất nước ta cần lắm những cán bộ thuế dư thế, sợ gì cầu đều như vắt chanh.

 

[XPQ]

Phong long ở trong tục "Đốt phong long" hay câu " Bạt phong long thần" xưa khi bà đẻ đương chưa ngoài tháng thì kiêng kị thăm hỏi khen ngợi quở quang gọi là kiêng phạm phong long. Nhỡ có ai vô ý mà phạm thì phải kiếm mảnh rơm mảnh rạ cái củi cái giấy đốt thành ngọn lửa khua khua, gọi là đốt phong long.

 

[Whoknow]

Có câu này: "Ăn chân sau cho nhau chân trước" (chân giò) mà có 2 trường phái giải thích ngược nhau nên giờ em chẳng biết chân nào ngon hơn
Còn câu: "rau muống tháng 9, con dâu nhịn cho mẹ chồng" ăn thì dễ rồi

 

[Lucky-Driver]

41. Ba que xỏ lá

Trong bài Phú tổ tôm của Trần Văn Nghĩa, một người sống dưới thời Minh Mạng (1820-1840). Tác giả kể tên nhiều trò cờ bạc, trong đó có ba que :


" Lạt nước ốc trò chơi vô vị : tam cúc, đố mười, đấu lình, bẩy kiệu, thấy đâu là vẻ thanh tao ;
" Ngang càng cua lối ở bất bình : xa quay, chẵn lẻ, dồi mỏ, ba que, hết thẩy những tuồng thôi lừa bịp"


Ít lâu sau xỏ lá mới xuất hiện. Đại Nam quốc âm tự vị của Huỳnh Tịnh Của (1895) đưa ra một trò chơi :

- Xỏ lá là cuộc chơi gian lận, cuộc gạt gẫm. Một người lấy giấy, lá dài xấp lại cùng vấn tròn, đố người khác lấy chiếc đũa cắm vào giữa khoanh tròn, như chiếc đũa không mắc trong cuốn giấy thì phải thua tiền (nếu mắc thì ăn tiền). Quân xỏ lá là quân điếm đàng, lận mặt.

Năm 1914, Phan Kế Bính biên soạn Việt Nam phong tục. Trong chương bàn về tính tình người Việt, ông chia đàn bà và đàn ông nước ta thành các hạng người: hiền phụ, lệnh phụ, xuẩn phụ và quân tử, thường nhân, tiểu nhân. Tiểu nhân là bọn tính tình gian giảo, phản trắc, (...), ăn trộm ăn cướp, xỏ lá ba que, đàng điếm, hoang toàng v.v.

Phan Kế Bính khai sinh thành ngữ Xỏ lá ba que.


Việt Nam tự điển của Hội Khai Trí Tiến Đức (1931) định nghĩa:

- Ba que là một cuộc đánh tiền bằng ba cái que của bọn keo hèn bày ra đánh ở đường ở chợ. Nghĩa bóng chỉ những người dối dá điên đảo.

- Xỏ lá là trò làm ra để lừa người ta mà kiếm tiền. Thường nói tắt là " xỏ " để trỏ người gian giảo lừa gạt, ...

Ba que xỏ lá thực ra có nguồn gốc Tây:


Ba quân

Người Pháp đưa bộ bài tây vào nước ta. Một số trò cờ bạc mới bắt đầu xuất hiện. Đặc biệt là trò Ba quân, có nơi gọi là Ba lá.

Ba lá là một cuộc đánh tiền, lấy ba quân bài tây đảo đi đảo lại, ai đặt tiền vào trúng quân ông lão thì được. Nghĩa bóng chỉ những đứa hèn hạ ( Việt Nam tự điển, Khai Trí Tiến Đức). Ba quân hay Ba lá là Bonneteau của Pháp.

Ba quân hoàn toàn nhờ vào tài tráo bài của nhà cái và tài lừa phỉnh của cò mồi.

Ngô Tất Tố cho biết vào khoảng 1930 tại phố Hàng Ngang ngoài Hà Nội có cả đàn bà ngồi tráo bài. Ba quân là cờ gian bạc lận của bọn đầu đường xó chợ. Ba quân hội đủ những tính xấu như gian lận, xảo trá, bất lương, đi lừa người khác để kiếm lời. Nghĩa là... ba quân là ba que.

Người xưa tránh không chửi thằng ba quân vì ba quân là quân đội của triều đình (Tam quân : Trung quân, Tả quân và Hữu quân).Ba quân được nói trại thành ba que. Tương tự như tụ tam nói trại thành tổ tôm, tam kết thành tam cúc...

Nói tóm lại, thằng Ba que có gốc gác là trò cờ bạc Ba quân (bonneteau) của Pháp.


Xỏ lá



Huỳnh Thúc Kháng dùng kí hiệu " nháy nháy " để nhấn mạnh hai từ bù nhìn và xỏ lá. Bù nhìn là tiếng Pháp épouvantail được Việt hoá. Do đó, có thể suy đoán rằng xỏ lá có nhiều khả năng là tiếng Pháp được Việt hoá.

Từ điển Robert và Larousse của Pháp gọi tụi đáng khinh (méprisable), đáng ghê tởm (répugnant) ; bất chính (déloyal), bọn bất lương, gian dối (malhonnête) là salaud (xa lô). Thằng xỏ lá của ta có đủ mọi tính xấu của thằng salaud của Pháp.

Xỏ lá vừa có nghĩa vừa có âm của Salaud.

Kính mời cụ một ly.
Những điều cụ biên ra đây, đều kê cứu ở những chỗ sách vở nội dung khai trí, do học giả công nghiệp lẫy lừng soạn, thật có ích biết bao!

 

[Vulcan V70]

Đấy là trứng Ếch, cóc, nhái, sau này nở ra nòng nọc (ấu trùng họ nhà Ếch) Cụ ơi.

Không phải Cụ ạ. Trứng ếch cóc nhái là cái đùm màu trắng

 

[Vulcan V70]

" Ăn trông nồi, ngồi trông hướng"

 

[trinhhunghb]

Ông bố có con thi đại học:
"Mày thi không đậu thì chết với ông, mày mà thi đậu thì ông lại chết với mày"

Em buồn cười quá nhưng câu này ko phải là thành ngữ cụ nhỉ

 

[trinhhunghb]

Có câu này: "Ăn chân sau cho nhau chân trước" (chân giò) mà có 2 trường phái giải thích ngược nhau nên giờ em chẳng biết chân nào ngon hơn
Còn câu: "rau muống tháng 9, con dâu nhịn cho mẹ chồng" ăn thì dễ rồi

Thực tế em thấy chân giò sau nhiều thịt ít xương hơn cụ ạ

 

[trinhhunghb]

" Ăn trông nồi, ngồi trông hướng"

Ngày xưa thóc cao gạo kém thì ăn mới phải trông nồi Lão nhỉ

 

[Vulcan V70]

Em buồn cười quá nhưng câu này ko phải là thành ngữ cụ nhỉ

Vâng. Không phải thành ngữ cụ ạ.
Nhưng nó phản ánh đúng thực tế hoàn cảnh nhiều người đấy. Dù phải vất vả nhưng cũng cố mong con cái đậu đại học để được học hành đến nơi đến chốn.
Nhiều ông bố bà mẹ ở quê khi con vào ĐH , con nhập họccthì bố / mẹ cũng đi theo để tìm việc làm nuôi con ăn học.

 

[Tướng cướp]

5. Mỏng mày hay hạt
Mày và hạt xuất phát từ việc chọn giống của nhà nông.
Mày là cái vảy dính ở gốc hạt lúa, hạt ngô. Hễ mỏng mày là hạt chắc, nếu dùng làm hạt giống rất tốt. Từ đó người phụ nữ mỏng mày hay hạt cũng hứa hẹn tương lai sẽ phát triển nòi giống tốt, ngoài các đức tính khác như đảm đang, tháo vát

Em tâm tư mày của người phụ nữ là lông mày, tức là người pn có lông mày mỏng thì hay hạt, thế hạt là ví với cài gì trên người pn ạ? Chắc là mông.

 

[Vulcan V70]

Ngày xưa thóc cao gạo kém thì ăn mới phải trông nồi Lão nhỉ

Vầng. Nồi cơm ít khi nào còn dư... vì thế phải luôn nhìn nồi xem còn hay hết cơm trước khi đưa bát " cho em/ con xin bát nữa"

 

[Vulcan V70]

Hơi tục tý.
" Gái phải hơi trai như thài lài phải mứt chóa"

 

[trinhhunghb]

Vâng. Không phải thành ngữ cụ ạ.
Nhưng nó phản ánh đúng thực tế hoàn cảnh nhiều người đấy. Dù phải vất vả nhưng cũng cố mong con cái đậu đại học để được học hành đến nơi đến chốn.
Nhiều ông bố bà mẹ ở quê khi con vào ĐH , con nhập họccthì bố / mẹ cũng đi theo để tìm việc làm nuôi con ăn học.

Cũng tương đối chuẩn cụ ạ .

Vầng. Nồi cơm ít khi nào còn dư... vì thế phải luôn nhìn nồi xem còn hay hết cơm trước khi đưa bát " cho em/ con xin bát nữa"

Ngày xưa nồi cơm vẫn còn bốc khói nghi ngút nhưng đã hết rồi vì ít cơm và nhà thì đông người Cụ nhỉ

 

[xuandai]

Chuột lụt là chuột chạy nước lụt mà cụ, chứ nếu chuột lột thì hơi vô lý vì chuột có phải rắn đâu mà lột da.

Lông nó dính vào người, trắng bóc như lột ấy cụ ạ

 

[GiaCuong]

14. Lòng Lang dạ Sói
Thành ngữ gốc Hán: “lang tử dã tâm” (lang: sói; tử: bao tử, dạ dày; dã: thú; tâm: tim,)

Theo sách Tả truyện :
vợ của viên quan Tư Mã Tử Lang (vào đời vua nước Lỗ bên Trung Quốc) sinh hạ được một đứa bé đặt tên là Việt Tiêu. Nhưng viên quan lệnh doãn Tử Văn trong triều, một lần đến chơi nhà, bất chợt trông thấy đứa bé liền nói: “Thằng bé này có khuôn mặt giống hổ gấu. Tiếng khóc của nó lại giống tiếng của lang sói kêu. Thế này là dở lắm”. Dẫn lại câu ngạn ngữ “Lang tử dã tâm. Thị nải lang dã, kì khả súc hồ”, có nghĩa là “Lòng lang dạ thú. Nó là loài lang sói không nuôi được đâu”, ông bèn khuyên Tư Mã tử Lang đem giết đứa bé đi, kẻo không sau này có ngày nó sẽ làm hại cả họ như chơi.
Nghe nói sau đó, vì mê tín và quá tin lời quan lệnh doãn mà gia đình Tư Mã Tử Lang đã nhẫn tâm đem bỏ chết con ruột của mình ở trong rừng. Mọi người trong thiên hạ biết tin này ai cũng thương cảm xót xa.

Cái này hình như cụ nhầm thì phải. Tử Văn là Quan lệnh doãn nước Sở. Việt Tiêu tên đầy đủ là Đấu Việt Tiêu em của Tử Văn. Còn về sau thì đúng như Tử Văn nói Đấu Việt Tiêu làm phản suýt hại chết cả họ. Trong Đông chu Liệt Quốc là bị Dưỡng Do Cơ bắn chết nhưng trong thực tế thì Dưỡng Do Cơ tham chiến thì nổi loạn đã bị dẹp rồi.

 

[xuantien_mobis]

Cụ doctor76 tiếp tục đi ạ, cảm ơn Cụ chi sẻ sách quý.

 

[Martin 108]

39. Làm trai cho đáng lên trai
Lên Đông , Đông tĩnh, đánh Đoài, Đoài tan

“Đoài” (兌) là từ Hán-Việt, tên một quẻ trong bát quái ứng với hướng tây (chính Tây), nên người ta còn gọi hướng Tây là hướng Đoài. Xưa, cách đặt tên làng, thôn đơn giản theo phương hướng, vị trí như: xóm Đông, xóm Đoài, làng Đông, làng Đoài, làng Thượng, làng Hạ v/v...
Vùng Sơn Tây rộng lớn được gọi chung là xứ Đoài.

Chuẩn rồi cụ. Nguyễn Bính có bài thơ em rất thích là "Tương tư", cũng nói về "thôn Đoài, thôn Đông":

Thôn Đoài ngồi nhớ thôn Đông,
Một người chín nhớ mười mong một ngườị
Gió mưa là bệnh của giời,
Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng.
Hai thôn chung lại một làng,
Cớ sao bên ấy chẳng sang bên này ?
Ngày qua ngày lại qua ngày,
Lá xanh nhuộm đã thành cây lá vàng.
Bảo rằng cách trở đò giang
Không sang là chẳng đường sang đã đành
Nhưng đây cách một đầu đình,
Có xa xôi mấy mà tình xa xôi\...
Tương tư thức mấy đêm rồi,
Biết cho ai biết, ai người biết cho !
Bao giờ bến mới gặp đò ?
Hoa khuê các, bướm giang hồ gặp nhau ?

Nhà em có một giàn giầu
Nhà anh có một hàng cau liên phòng.
Thôn Đoài thì nhớ thôn Đông
Cau thôn Đoài nhớ giầu không thôn nào ?

 

[XPQ]

"Kết cỏ ngậm vành" nghĩa là làm điều tốt lành thì được báo đáp. Tích xưa bên Tàu có ông con giai khi cha chết có dận lại là đem người thiếp ông ấy yêu nhất chôn sống theo để ông ấy xuống dưới dùng. Ông con không nghe, thả cho về lấy chồng. Mấy năm sau đi oánh giặc, oánh phát thằng kia lăn cổ xuống chờ trói đem về. Đêm ngủ gặp mộng, có người tự xưng là cha cô gái ngày xưa được tha về lấy chồng mang ơn nên đi theo đề phò hộ bắt giặc.

Bên ta có dị bản: "Thần bia giả nghĩa", một ông lính sắp đi trận nên phải tập bắn. Có tấm bia dựng trong vườn bắn gần hết một ghính đạn chả trúng phát nào. Đến ngày đi trận thì chưa kịp giở súng giặc nó đã đánh gần đến nơi. Bỗng dưng ở đâu có người lực sĩ lao đến vác cả người cả súng chạy tuột một mạch về tận nhà. Đêm nằm mơ có người báo mộng, tôi là thần ở chỗ tấm bia ông tập bắn, ơn ông tha không bắn trúng phát nào nên hôm nay tôi giả ơn ấy mà cứu ông về.