[Funland] Thành ngữ giải- thích

[echnikj]

em thêm tí: từ kinh tế là chiết ra từ Kinh Bang Tế Thế

em đố/hỏi các cụ: nguyên nhân của cụm từ "con ông cháu cha"
em thì tự cho rằng: "con ông" là ông này ông nọ theo nghĩa thông thường, "cháu cha" là cha đạo, cha cố, mà cha đạo cha cố thì không có con mà chỉ có cháu.

Chắc giống: "cao chạy xa bay" thôi

 

[doctor76]

39. Làm trai cho đáng lên trai
Lên Đông , Đông tĩnh, đánh Đoài, Đoài tan

“Đoài” (兌) là từ Hán-Việt, tên một quẻ trong bát quái ứng với hướng tây (chính Tây), nên người ta còn gọi hướng Tây là hướng Đoài. Xưa, cách đặt tên làng, thôn đơn giản theo phương hướng, vị trí như: xóm Đông, xóm Đoài, làng Đông, làng Đoài, làng Thượng, làng Hạ v/v...
Vùng Sơn Tây rộng lớn được gọi chung là xứ Đoài.

 

[Duc Sang]

Lang: sói
Bạt: dẫm, đạp
Kỳ : đại từ chỉ chính con sói
Hồ: cái yếm
Như vậy " lang bạt kỳ hồ" là tình cảnh con sói đạp lên chính cái yếm của nó nên loay hoay không bước tiến lên được

Dùng chữ Hán để giải thích thành ngữ "Lang bạt kỳ hồ" có thể làm sai lệch nghĩa của nó. Cháu không nghĩ rằng thành ngữ này tự nhiên lại được đa số người dân hiểu sai thành "nay đây mai đó". Chắc chắn phải có cách giải thích hợp lý hơn.

 

[XPQ]

Dùng chữ Hán để giải thích thành ngữ "Lang bạt kỳ hồ" có thể làm sai lệch nghĩa của nó. Cháu không nghĩ rằng thành ngữ này tự nhiên lại được đa số người dân hiểu sai thành "nay đây mai đó". Chắc chắn phải có cách giải thích hợp lý hơn.

Thành ngữ này có gốc từ chữ Hán mà bác! Do hoàn cảnh văn hóa và việc một số người dùng sai ngữ cảnh hoặc như em nghĩ nó là do cách thức tiếp nhận của bình dân mà lâu dần thành quen thôi.

 

[One-77]

Cụ giải nghĩa chữ 胡 em lại nhớ đến Cổ Nguyệt Đường của bà Hồ Xuân Hương

Vâng, em cũng vừa tra từ “hồ” - 胡 trong bài Cổ Nguyệt Đường. Hồ ở trong bài thơ có nghĩa là hồ nước, chính là cách hiểu được Việt hoá theo giải nghĩa của học giả An Chi (hồ nước-sông hồ).
Bài Cổ Nguyệt Đường của Hồ Xuân Hương dịch ra là:
Xắn gọn quần cánh bướm,
Chèo thuyền nan hái sen.
Nước hồ dâng lai láng,
Bóng người soi nước trong.
Phải nói là Chúa thơ Nôm, danh xưng bất hủ ấy không phải tự nhiên có cụ nhỉ. Từ “hồ” ở đây ngoài nghĩa đen là hồ nước thì khi nó đi kèm với nước dâng lai láng , cộng với từ “cánh bướm” bên trên thì quả là đa nghĩa.

 

[doctor76]

Thành ngữ này có gốc từ chữ Hán mà bác! Do hoàn cảnh văn hóa và việc một số người dùng sai ngữ cảnh hoặc như em nghĩ nó là do cách thức tiếp nhận của bình dân mà lâu dần thành quen thôi.

Lang bạt kỳ hồ có trong Kinh Thi, rất lâu rồi cụ ạ.
Nhưng Kinh Thi là những bài ca của các nước chư hầu nhà Chu, bài ca này là lời hát hay thơ của dân nước Việt ( không phải Việt Nam ta, mà là nước Việt của Việt Vương Câu Tiễn).
Tiếng Việt cổ đó nhiều người cho rằng đã bị ký âm sai bằng chữ Hán.
Thực tế thì bài thơ hay hát này hình như có nghĩa là ví như con sói bị đuổi ra khỏi hang, đi lang thang khắp nơi.
Đó là 1 giả thuyết.

 

[echnikj]

Vâng, em cũng vừa tra từ “hồ” - 胡 trong bài Cổ Nguyệt Đường. Hồ ở trong bài thơ có nghĩa là hồ nước, chính là cách hiểu được Việt hoá theo giải nghĩa của học giả An Chi (hồ nước-sông hồ).
Bài Cổ Nguyệt Đường của Hồ Xuân Hương dịch ra là:
Xắn gọn quần cánh bướm,
Chèo thuyền nan hái sen.
Nước hồ dâng lai láng,
Bóng người soi nước trong.
Phải nói là Chúa thơ Nôm, danh xưng bất hủ ấy không phải tự nhiên có cụ nhỉ. Từ “hồ” ở đây ngoài nghĩa đen là hồ nước thì khi nó đi kèm với nước dâng lai láng , cộng với từ “cánh bướm” bên trên thì quả là đa nghĩa.

Đó là bài mơ thấy hái sen.
Ý em nói bà ấy tách họ Hồ của bà ra thành từ Cổ Nguyệt. Cổ Nguyệt Đường là nhà của bà, cụ lại bảo chữ 月 trong chữ 胡 không phải là chữ nguyệt, nên em thấy khác trong cách của bà thôi.

 

[Duc Sang]

Thành ngữ này có gốc từ chữ Hán mà bác! Do hoàn cảnh văn hóa và việc một số người dùng sai ngữ cảnh hoặc như em nghĩ nó là do cách thức tiếp nhận của bình dân mà lâu dần thành quen thôi.

Cháu thấy cách giải thích không logic. Nếu nói tầng lớp bình dân không biết chữ thì sao lại biết câu đấy trong Kinh Thi? Nếu đã biết câu đấy trong Kinh Thi thì tất phải là người có học, mà nếu có học thì không thể nhầm 180 độ thế được (từ loanh quanh dậm chân tại chỗ lại thành đi lang thang khắp nơi).
Như vậy có thể là câu của dân gian vô tình đồng âm với 1 câu trong Kinh Thi rồi cuối cùng lại lấy nghĩa câu trong Kinh Thi để giải nghĩa câu trong dân gian và bảo dân dan hiểu sai?

 

[One-77]

Đó là bài mơ thấy hái sen.
Ý em nói bà ấy tách họ Hồ của bà ra thành từ Cổ Nguyệt. Cổ Nguyệt Đường là nhà của bà, cụ lại bảo chữ 月 trong chữ 胡 không phải là chữ nguyệt, nên em thấy khác trong cách của bà thôi.

Hì, em biết gì Hán Nôm đâu. Đấy là cụ An Chi cụ ấy tách ra chứ ko phải em ạ.

 

[echnikj]

Vâng, em cũng vừa tra từ “hồ” - 胡 trong bài Cổ Nguyệt Đường. Hồ ở trong bài thơ có nghĩa là hồ nước, chính là cách hiểu được Việt hoá theo giải nghĩa của học giả An Chi (hồ nước-sông hồ).
Bài Cổ Nguyệt Đường của Hồ Xuân Hương dịch ra là:
Xắn gọn quần cánh bướm,
Chèo thuyền nan hái sen.
Nước hồ dâng lai láng,
Bóng người soi nước trong.
Phải nói là Chúa thơ Nôm, danh xưng bất hủ ấy không phải tự nhiên có cụ nhỉ. Từ “hồ” ở đây ngoài nghĩa đen là hồ nước thì khi nó đi kèm với nước dâng lai láng , cộng với từ “cánh bướm” bên trên thì quả là đa nghĩa.

Chiêu Hổ đã gẹo bà Hương bằng câu thơ:
Người Cổ lại còn đeo thói Nguyệt,
Buồng Xuân chi để lạnh mùi Hương.

Đó là bài mơ thấy hái sen.
Ý em nói bà ấy tách họ Hồ của bà ra thành từ Cổ Nguyệt. Cổ Nguyệt Đường là nhà của bà, cụ lại bảo chữ 月 trong chữ 胡 không phải là chữ nguyệt, nên em thấy khác trong cách của bà thôi.

 

[comiki]

Người cổ lại còn đeo thói nguyệt, cụ nhỉ

Đó là bài mơ thấy hái sen.
Ý em nói bà ấy tách họ Hồ của bà ra thành từ Cổ Nguyệt. Cổ Nguyệt Đường là nhà của bà, cụ lại bảo chữ 月 trong chữ 胡 không phải là chữ nguyệt, nên em thấy khác trong cách của bà thôi.

 

[One-77]

Dùng chữ Hán để giải thích thành ngữ "Lang bạt kỳ hồ" có thể làm sai lệch nghĩa của nó. Cháu không nghĩ rằng thành ngữ này tự nhiên lại được đa số người dân hiểu sai thành "nay đây mai đó". Chắc chắn phải có cách giải thích hợp lý hơn.

Cháu thấy cách giải thích không logic. Nếu nói tầng lớp bình dân không biết chữ thì sao lại biết câu đấy trong Kinh Thi? Nếu đã biết câu đấy trong Kinh Thi thì tất phải là người có học, mà nếu có học thì không thể nhầm 180 độ thế được (từ loanh quanh dậm chân tại chỗ lại thành đi lang thang khắp nơi).
Như vậy có thể là câu của dân gian vô tình đồng âm với 1 câu trong Kinh Thi rồi cuối cùng lại lấy nghĩa câu trong Kinh Thi để giải nghĩa câu trong dân gian và bảo dân dan hiểu sai?

Bây giờ người ta dùng theo nghĩa nay đây mai đó, không chốn cố định mà. Lý do tại sao lại dùng nghĩa này mà không phải nghĩa gốc là đây ạ.
Học giả An Chi: Nghĩa của câu “lang bạt kỳ hồ” [狼跋其胡] trong tiếng Hán hoàn toàn không giống với nghĩa của nó trong tiếng Việt. Đó là câu đầu tiên của một bài ca dao trong “Kinh Thi”, nguyên văn như sau:

1. Lang bạt kỳ hồ, 狼跋其胡、

Tái trí kỳ vĩ. 載疐其尾。

Công tốn thạc phu 公孫碩膚、

Xích tích kỷ kỷ. 赤舄几几。

2. Lang trí kỳ vĩ, 狼疐其尾，

Tái bạt kỳ hồ. 載跋其胡。

Công tốn thạc phu, 公孫硕膚，

Đức âm bất hồ (hà). 德音不瑕？

Sau đây là phần chú thích theo truyền thống về từ, ngữ: – Bạt = đạp lên; – Hồ = miếng da thòng dưới cổ (cái yếm) một vài loài động vật; – Tái = thì, ắt; – Trí = vấp; – Công = chỉ Chu Công; Tốn = khiêm nhường; – Thạc = to lớn; – Phu = đẹp; – Xích tích = giày đỏ trong lễ phục; – Kỷ kỷ = dáng tự tại, đĩnh đạc; – Đức âm = Tiếng tốt; – Hà (đọc “hồ” cho hợp vận) = tì vết.

Nghĩa của mỗi đoạn (cũng theo cách hiểu truyền thống) là: Con sói đạp phải yếm của nó thì lại vấp phải đuôi (Ý chỉ sự lúng túng). Chu Công khiêm tốn về đức độ tốt đẹp của mình nhưng sắc màu đôi hài đỏ (của ông) vẫn rờ rỡ (đoạn 1). Con sói vấp phải đuôi của nó thì lại đạp phải cái yếm (cũng là sự lúng túng). Chu Công khiêm tốn về đức độ tốt đẹp của mình nhưng tiếng tốt (của ông) thì không mảy may bị tì vết (đoạn 2).

Vậy “lang bạt kỳ hồ” chỉ đơn giản có nghĩa là “con sói giẫm lên cái yếm cổ của nó” (nên lúng túng không đi tới được). Ít nhất thì đây cũng là một cách hiểu gần như độc tôn cho đến nay. Nhưng một thân hữu trong giới ngữ học đã nói với chúng tôi rằng trước đây nhà giáo Nguyễn Can Mộng lại giảng khác. Vị giáo sư này đã giảng rằng “lang” là một con vật có hai chân trước ngắn và hai chân sau dài còn “hồ” là một con vật ngược lại, có hai chân trước dài và hai chân sau ngắn nên hai con vật này phải nương tựa vào nhau thì mới cùng nhau đi tới được. Nhưng bất kể lời giảng này có đích thực là của tác giả Nguyễn Can Mộng hay không (?), nó cũng hoàn toàn không phù hợp với chữ nghĩa của câu “lang bạt kỳ hồ”.

Liên quan đến động vật, ta có 5 chữ “hồ”: [狐], [猢], [蝴], [鶘] và [鰗]. Chữ thứ nhất có nghĩa là cáo; chữ thứ hai đi với “tôn” thành “hồ tôn” [猢猻] chỉ một loài khỉ; chữ thứ ba, đi với chữ “điệp” thành “hồ điệp” [蝴蝶] là con bướm; chữ thứ tư đi sau chữ “đề” thành “đề hồ” [鵜鶘] là tên một loài chim còn chữ thứ năm thì đi với chữ “di” thành “hồ di” [鰗鮧] là tên một loài cá. Chẳng có con vật nào có tên đồng âm với tên những con vật trên đây (hồ) mà lại có hai chân trước dài hơn hai chân sau. Huống chi, chữ “hồ” trong câu “lang bạt kỳ hồ” thì lại có tự dạng là [胡], xưa nay chưa bao giờ bị dân Tàu xác định là tên của bất cứ một loài động vật nào.

Nhưng ở bên Tàu hiện nay, một số tác giả đã bày tỏ thái độ đối với cách hiểu truyền thống về câu “lang bạt kỳ hồ”, đặc biệt là về chữ “hồ” mà chúng tôi muốn nhân tiện bàn thêm. Tác giả Trần Lương Dục [陈良煜], GS Đại học Sư phạm Thanh Hải cho rằng, trong câu này, “kỳ” [其] là con mồi bị con sói săn được còn “hồ” [胡] là cổ họng của con vật bị săn (“lạp vật đích hầu lung” [猎物的喉咙]). Chúng tôi cho rằng ý kiến này rất có lý, đặc biệt là nếu xét theo góc nhìn từ nguyên học. Nếu người ta thường nói rằng tiếng Việt còn lưu giữ được nhiều yếu tố Hán cổ đã tuyệt tích giang hồ trong tiếng Hán hiện đại thì đây là một minh chứng rất đẹp cho nhận định đó. “Hồ” [胡] là một chữ hình thanh mà nghĩa phù là “nhục” [月] (đây là “nhục” - không phải “nguyệt”) còn thanh phù là “cổ” [古]. Cái chữ có thanh phù mà âm Hán Việt là “cổ” [古] lại có nghĩa là “cổ (họng)” thì còn gì thú vị cho bằng! Huống chi chuyện đâu có phải chỉ do một mình Trần Lương Dục khảo chứng ra mà còn được ghi nhận trong từ điển trước cả họ Trần nữa. Hình âm nghĩa tổng hợp đại từ điển của Cao Thụ Phiên đã cho cái nghĩa thứ 8 của danh từ “hồ” [胡] là “nhân cảnh viết hồ” [人頸曰胡] (cổ người gọi là “hồ”). Vậy thì ta có thêm một cách hiểu nữa về chữ thứ tư của câu “lang bạt kỳ hồ”: “hồ” là “cổ”.

Về câu này, trên Kiến thức ngày nay số 125 (1/12/1993), chúng tôi đã theo truyền thống mà giải thích như sau:

“Lang bạt kỳ hồ” là một câu trong “Kinh Thi” của Trung Hoa. “Lang” là chó sói, “bạt” là giẫm đạp, “kỳ” là một đại từ thay thế cho danh từ “lang” còn “hồ” là cái yếm da dưới cổ của một số loài thú. Vậy “lang bạt kỳ hồ” là con chó sói giẫm lên cái yếm của chính nó (nên không thể bước tới được). Hán ******** từ điển của Nguyễn Quốc Hùng giảng và chú như sau: “Con chó sói giẫm lên cái phần da cổ của nó, lúng túng không biết làm sao. Chỉ sự lúng túng khó xử. Ta lại hiểu là sống trôi dạt đây đó (không rõ tại sao)”.

“Điều mà quyển từ điển trên ghi “không rõ tại sao” chung quy cũng là do từ nguyên dân gian mà ra. Không biết được ý nghĩa đích thực của câu đang xét, người ta đã liên hệ các thành tố của nó với những yếu tố mà mình đã biết: “lang” với “lang thang”, “bạt” với “phiêu bạt”, “hồ” với “giang hồ”, chẳng hạn. Thế là thành ra cái nghĩa “sống lang thang rày đây mai đó”. Chẳng những thế, người ta còn lược bỏ hai tiếng “kỳ hồ” mà nói gọn thành “lang bạt” để diễn đạt cái nghĩa trên đây. Quả vậy, Từ điển tiếng Việt 1992 đã ghi nhận: “lang bạt: sống nay đây mai đó ở những nơi xa lạ”. Nhiều quyển từ điển khác cũng làm như thế vì hai tiếng “lang bạt” đã trở thành một đơn vị từ vựng thông dụng trong tiếng Việt”.

Chúng tôi đã viết như thế trên Kiến thức ngày nay số 125 nhưng xin nhấn mạnh rằng, đó chỉ là một cái nghĩa méo mó so với nghĩa gốc trong tiếng Hán. Trong tiếng Hán thì hai từ “lang bạt” tuy ít được dùng nhưng hễ được dùng thì nó lại có nghĩa là “lúng túng” (“dụ gian nan quẫn bách” [喻艰难窘迫]). Và bất kể ta hiểu chữ “kỳ” và chữ “hồ” theo nghĩa nào trong phạm vi của tiếng Hán thì sang đến tiếng Việt, từ nguyên dân gian đã đưa hai tiếng “lang bạt” và cả câu “lang bạt kỳ hồ” đi xa hàng dặm so với nghĩa gốc của nó trong tiếng Hán.

 

[echnikj]

Người cổ lại còn đeo thói nguyệt, cụ nhỉ

Vâng, tay Chiêu Hổ gẹo thế

 

[Suzuki4384]

E nhớ không nhầm thì thời hâu Lê, ngày Tết hay ăn thịt chó? Còn vấn đề mặc váy từ thời Minh Mạng ra chiếu chỉ cấm người Bắc mặc váy và mặc quần 2 ống.

 

[be bư]

chưa đỗ ông nghè đã đe hàng tổng ý các cụ từ xưa ám chỉ bọn lên mạng lại tỏ vẻ nguy hiểm

 

[Vulcan V70]

Tứ cố vô thân: nhìn 4 phía không có ai thân thích.
Chữ " cố" ở đây là nhìn. Từ " Cố vấn" cũng là chữ " cố" này.
Xưa kia khi Vua ngự triều gặp vấn đề khó thì quay sang hỏi người ngồi " Cố vấn" cho Vua. ( Quay qua nhìn và hỏi).
Thế mới có chuyện vui " ếch chết mà còn kêu"

 

[HUNGBDA79]

Ăn ở có nhân, lol dâng tận miệng
Bòi to ko lo chết đói

 

[HUNGBDA79]

C

Em vẫn hiểu công cốc là công cốcmà giờ mới biết con cốc đeo vòng

cốc là con này

 

[doctor76]

40. Xướng ca vô loài
Đúng ra là : xướng ca vô loại

Xã hội Việt Nam ngày xưa có 4 tầng lớp "Sĩ, nông, công, thương".

Người ta đã cố ý không kể một hạng người là những người làm nghề ca hát, xướng ca vì không biết sắp xếp họ này vào đâu cho ổn.

Xướng ca bị coi là vô loài, bị khinh rẻ không thua gì thằng mõ.
Tính từ thời vua Lê Nhân Tông năm 1447:

"Dân Thanh Hóa thấy vua đến, trai gái đem nhau hát rí ren ở hành tại. Tục hát rí ren một bên con trai, một bên con gái, dắt tay nhau hát, hoặc tréo chân tréo cổ nhau, gọi là cắm hoa kết hoa, thói rất là xấu. Đài quan Đồng Hanh Phát bẩm với thái uý Khả rằng: "Lối hát ấy là thói dâm tục xấu, không nên cho người hát nhảm ở trước xa giá". Khả liền sai cấm hẳn." (Ngô Sĩ Liên, Đại Việt sử kí toàn thư)

Năm 1462, vua Lê Thánh Tông quy định rằng "Nhà phường chèo con hát và những kẻ phản nghịch, ngụy quan ( người Việt làm quan với nhà Minh) có tiếng xấu, bản thân và con cháu đều không được đi thi, nếu mang sách hay mượn người làm hộ, thì trị tội theo luật." (Đại Việt sử kí toàn thư).

Phường chèo, con hát được bỏ cùng một rọ với đám phản nghịch, ngụy quan, có tiếng xấu.

Phường chèo, con hát bị vùi dập có lẽ chỉ vì:

"Xã hội ta xưa quan niệm lũ xướng ca vô loài là một tầng lớp vô luân. Họ bị coi là vô luân không phải vì họ sa đọa, chính sự sống của họ cũng không phải là sa đọa, mà chỉ vì những vai trò của họ đóng khi xướng hát: họ bị coi là vô luân ở đây vì người con có thể đóng một vai vua và người cha đóng vai bày tôi quỳ lạy, anh em ruột có thể đóng đôi vợ chồng ...."

Mặc dù bị vua quan và nhà nho khinh ghét, mặc dù không được đi thi để ra làm quan lớn,phường chèo, con hát vẫn tiếp tục hành nghề và vẫn được nhiều người dân thường ưa thích.

"Khoảng năm Cảnh Hưng, phường hát chèo bội mới pha thêm lối tuồng, cũng đóng vai trò vẽ mặt ra múa hát đùa cợt, không khác gì ở hí trường. Các nhà tang gia hay đua nhau mượn phường chèo đóng tuồng để khoe khoang.Các quan chính phủ ghét hung lễ lại dùng lẫn lộn cả cát lễ, bèn nghiêm cấm, đã hơn mười năm. Đến năm Canh Tuất (1790) lại thấy dân gian bày trò hát bội ấy. Các con nhà lương gia tử đệ có người bỏ cả chức nghiệp đi theo học hát, khăn áo dáng bộ như đàn bà, thường khi ở nhà cũng nghêu ngao tập hát chèo, trước mặt khách cũng không thẹn thò gì cả. Lại còn trò đánh bạc chọi gà sinh ra nhan nhản. Tập tục đến thế thật đáng buồn!" (Phạm Đình Hổ, Vũ trung tuỳ bút)

Nhưng rồi cũng có sự thay đổi:

"Lệ cũ, cứ con nhà hát xướng không được vào nhà học hiệu, thi đỗ ra làm quan. Tiếc rằng không mở rộng đường cho kẻ tuấn dị tiến thân, để thu lấy nhân tài xuất chúng. Từ khi Lộc Khê Hầu (Đào Duy Từ) là con nhà hát xướng, vì không được ra thi, mới lẻn vào giúp nhà Nguyễn ở trong Nam, bấy giờ những kẻ đương sự mới hối rằng cái cách tìm kiếm nhân tài như thế là không rộng. Nhưng cũng chưa công nhiên bãi bỏ lệ cũ. Từ khi bà Trương quốc mẫu, người Như Kinh, là kẻ hát xướng được tuyển vào cung hầu Tần Quang Vương, sinh ra Trịnh Nhân Vương (Trịnh Cương), Biện trưởng cung, người Á Lữ, sau lại đắc sủng với Nhân Vương, nên các họ về giáo phường mới được kể bằng hàng với các họ nhà lương gia. Sau này các họ nhà đại khoa hiển hoạn cũng thường có người do giòng họ hát xướng mà phát đạt lên, nên những kẻ sĩ phu cũng cùng họ giao du tự nhiên, và rồi những nhà hát xướng cũng quên hẳn thế hệ nhà mình tự đâu mà ra. Xem đó thì biết thế vận phong tục mỗi ngày một khác." (Phạm Đình Hổ, Vũ trung tuỳ bút).

 

[echnikj]

C
cốc là con này

Làm cách nào mà thuần dưỡng đc bọn chim bay này nhỉ, cho nó ăn thuốc phiện?