[TT Hữu ích] Dịch sách: Xứ Đàng Trong của C. Borri

[hoangvnp]

Em ủn lên cho các cụ đọc.

 

[doctor76]

PHẦN THỨ HAI​

TÌNH TRẠNG TINH THẦN CỦA XỨ ĐÀNG TRONG​

CHƯƠNG 1​

VỀ VIỆC THÂM NHẬP CỦA CÁC LINH MỤC PHÁI ĐOÀN DÒNG TÊN TRONG VƯƠNG QUỐC NÀY, HAI NHÀ THỜ MÀ HỌ DỰNG Ở ĐÂY TẠI TURONS (ĐÀ NẴNG) VÀ CACCIAM (QUẢNG NAM​

Trước khi các linh mục thuộc Phái đoàn Dòng Tên thâm nhập xứ Đàng Trong, người Bồ Đào Nha lúc đến đây buôn bán từ Malacca và từ Macao, từ Castillans, từ Manille, có thói quen dẫn theo họ một vài giáo sĩ để làm lễ Misa cho họ và làm các Lễ Thánh Bí tích (Saints Sacrements) trong suốt thời gian họ ở đó, thường là từ 3 đến 4 tháng hàng năm (xưa đi thuyền buồm là chủ yếu, nên đây là các tháng có gió mùa). Các giáo sĩ này không bị bó buộc nào khác là phục vụ các người Bồ Đào Nha, không bận lòng lo lắng thúc đẩy lợi ích tinh thần của con người xứ này, không chịu học tập ngôn ngữ và không lo lắng làm sao để đưa đến người bản xứ ánh sáng của Thánh Kinh. Tuy nhiên trong số các giáo sĩ này không nên quên một người nào đó trong một quyển sách có nhan đề là: Viage del Mundo (Du hành trên thế giới) đã dám tự khoe- khoang ở Tây Ban Nha là đã cải tạo và rửa tội cho công chúa xứ Đàng Trong với nhiều bà lớn khác;thực tế, cho đến lúc này chưa bao giờ công chúa cũng như người trong Hoàng gia chứng tỏ ý muốn theo đạo Thiên chúa. Mỗi năm chúng tôi đến thăm Chúa và nói chuyện với các quan lớn trong triều, thì không có ai trong họ hay công chúa tỏ một dấu hiệu gì là giáo dân cũng không biết chút nào về niềm tin Thiên Chúa giáo. Và người ta có thế thấy ông ta kể chuyện ngụ ngôn về việc đó như thế nào; trong số chuyện đọc thấy trong cuốn sách này về bà công chúa này, ông ta đi đến chỗ cho rằng bà công chúa muốn kết hôn với ông, một người mục sư của Chúa, và các chuyện tương tự khác. ( lúc này, tác giả ở Đàng Trong nên không biết, giáo sỹ Hordunez Zeballos đã rửa tội cho một người chị gái của vua Lê Thế Tông (1567-1599), sau đó, giáo sỹ này đến tỉnh Picipuri, Quibenhu, vùng Quảng Ninh bây giờ, lúc đó thuộc quyền nhà Mạc, có rửa tội cho 1 Hoàng thân nhà Mạc, đặt tên Thánh là Grégoire )

 

[doctor76]

Chúng ta chỉ biết rằng một vài linh mục của tu viện San Franseco ở Manilla và một của tu viện Sant Augustino ở Macao đã đi đến Đàng Trong với mục đích cải đạo cho linh hồn con người ở đây, nhưng họ không thành công, gặp phải những khó khăn đã làm họ nản- trí và quay về nước. Thiên hựu vĩnh hằng đã an -bài như thế, dành cánh đồng này cho các đứa con của Thánh tổ Ignatio cày cấy trồng trọt; việc này đã diễn ra như sau:

Một vài thương nhân Bồ Đào Nha nào đó đã nói với các linh mục bề trên của Phái đoàn (Dòng Tên) ở Macao về nguồn lợi lớn -lao có thể có được ở xứ Đàng Trong cho niềm vinh quang của Chúa, với điều -kiện là các người thợ dũng cảm và tràn đầy nhiệt tâm trong việc giúp đỡ cho linh hồn con người đi đến đây. Và đặc biệt là một thuyền trưởng ( Thuyền trưởng này là Fernando da Costa, ông này cũng đưa giáo sỹ A. De Rhodes đến Đàng Ngoài) đã yêu cầu với cha xứ để ngài không bỏ rơi một vương quốc có nhiều khả năng được rao giảng và đem đến niềm tin Thiên Chúa Giáo. Lời yêu cầu này cha xứ cho là rất thích- hợp với tinh thần thiên chức của chúng tôi, và để không làm chậm quyết định của mình, ngài đã chọn linh mục Francesco Bozume ( hoặc viết là Buzomi) cho việc này, người đã đề nghị tác phẩm Thần học linh thiêng ở Macao; ông gốc người xứ Gèno, nhưng lớn lên, đi học ở vương quốc Napoli, ở đây ông được nhận vào Phái đoàn. Ông lên đường đi Ấn- Độ cùng với linh mục Diego Caravaglio ( tiếng Bồ viết là Carvalho), người Bồ Đào Nha, người từ Đàng Trong có ý thử đi sang Nhật Bản; ông ta đã làm thế và ông bị rơi xuống một hồ nước lạnh vào mùa đông, bị phơi ra giữa tuyết và gió, hít thở chậm chạp hơi lạnh trong nước đang đóng băng và hiến dâng đời mình cho tình yêu của Đấng Cứu thế.

 

[doctor76]

Vậy là linh mục Caravaglio ra đi còn linh mục Buzoma ở lại Đàng Trong một mình với môt sư huynh trợ lý. Nung nấu trong lòng ngọn lửa ước muốn cứu rỗi linh hồn, ông thực hành cải đạo bằng mọi phương tiện, và bằng cách đó ông bắt đầu sứ mạng của mình ở Turon, chưa biết gì ngôn ngữ, cũng không có thông dịch viên, không tìm được người biết tiếng Bồ Đào Nha, trừ một vài tiếng để mua bán và hơn nữa là một lời hay vài câu mà các giáo sĩ ở các tàu dùng, trước khi phái đoàn đến xứ này, nhưng người ta có thể gọi họ là những giáo dân danh nghĩa chứ chưa là chính thức được. Thật thế, họ không hiểu ý nghĩa của danh xưng giáo dân Thiên Chúa giáo, và đó là do các câu mà các thông dịch viên dùng để hỏi họ có muốn vào đạo Thiên Chúa không; các lời họ dùng đó không có nghĩa gì cả nếu không nói là họ có muốn trở thành người Bồ Đào Nha không. Linh mục Buzome đã chứng kiến chuyện đó trong tình huống sau đây: người ta trình diễn một vở hài kịch giữa chỗ công cộng và linh mục thấy trong một màn phụ, người ta đưa ra sân khấu một nhân vật mặc áo quần Bồ Đào Nha, với cái bụng mà bằng một thủ thuật người ta dấu trong đó một đứa trẻ. Nhân vật đứng trên sân khấu đối diện với tất cả, lấy đứa trẻ từ bụng ra rồi hỏi nó có muốn đi vào bụng của người Bồ Đào Nha không bằng những lời sau đây: Con gnoo muon bau tlom laom Hoalaom chiam (con nhỏ muốn vào lòng Hoa Lang chăng, hồi ấy dân ta lúc đầu gọi Đạo Thiên Chúa là Hoa Lang, vì không phân biệt được đâu là người Bồ, đâu là người Hà Lan, đây là cách ghi tiếng Việt theo tiếng Ý của Borri, trừ các dấu, và chỉ ra các sai biệt nhỏ về cách đọc thời đó với cách đọc hiện nay, lưu ý rằng âm mà người ta viết ở châu Á bằng chữ u hoa được thay thế bằng chữ b.); câu này muốn nói: Con nhỏ, con có muốn vào trong lòng của người Bồ Đào Nha hay không? Đứa trẻ trả lời: Vâng; và anh ta để nó lại trong bụng, rồi anh ta đưa nó ra và hỏi nó như cũ, lặp đi lặp lại nhiều lần trò đùa này để mua vui cho khán giả. Linh mục nhận ra rằng cái câu được người đóng trò lặp lại nhiều lần: Muon bau tlom laom Hoa loam chiam, là câu mà những người thông dịch dùng khi họ hỏi một người nào đó nếu họ muốn vào đạo Thiên Chúa, ông hiểu sự hiểu lầm đã phổ -biến trong dân chúng Đàng Trong để trở thành người Bồ Đào Nha; trong trò đùa của màn hài kịch, điều này bày tỏ bằng cách đưa đứa trẻ vào trong bụng của một người tượng- trưng cho người Bồ Đào Nha. Vị linh mục đã làm cho việc hiểu lầm tai- hại như thế không diễn ra nữa bằng cách dạy cho những người đã được rửa tội các điều bó buộc mà họ phải làm và dạy cho những người muốn theo đạo ý nghĩa lễ rửa tội và hành động làm giáo đồ Thiên Chúa giáo. Cũng lo -lắng về câu mà những người thông dịch dùng dạy người khác, ông liền đổi cái câu đã nói trên thành một câu khác: Muon bau dau Christian chiam (Muốn vào đạo Thiên Chúa chăng?) Và ông đã hành- động với tất cả sự cần- mẫn, với lòng bác- ái của mình mà chẳng bao lâu ông có thể hưởng kết quả của những khó nhọc của mình bằng sự theo đạo của những người trước kia chỉ là Thiên Chúa giáo trên danh nghĩa cũng như với sự theo đạo của nhiều người khác.

 

[doctor76]

Không chỉ ở Đà Nẵng, nơi ông thường ở, mà còn ở những nơi khác, ông gieo tiếng tốt về lòng bác- ái, về nhiệt tình của ông lo cho linh hồn, cố gắng ở khắp nơi để giáo dục họ, cải đạo cho họ, đưa họ đến lễ rửa tội với biết bao nhiệt tâm và kết quả và không bao lâu các giáo đồ mới này xây dựng một nhà thờ rất lớn ở Đà Nẵng, trong đó tiến- hành công khai lễ rửa tội và tại đây, người ta truyền giáo và giảng đạo nguyên tắc Thiên Chúa giáo với những người thông dịch thông thái. Tất cả đều có cảm tình với linh mục Francesco Buzome, thật thế, mặt khác ông là một người hiểu biết rộng và rất đạo đức, bằng sự hòa nhã dịu dàng của mình, ông chinh -phục linh hồn của những người ngoại quốc này và tất cả họ đều theo ông.

Điều này đặc biệt xảy ra ở Cacciam, thành phố nơi Chúa cư ngụ (viên trấn thủ tỉnh Quảng Nam,lúc đó là ông hoàng Kỳ, con trưởng của Nguyễn Phúc Nguyên, Nguyễn Hoàng năm 1602 đã cử Phúc Nguyên làm trấn thủ Quảng Nam; Phúc Nguyên lên thay cha vào năm 1613, tuy nhiên, ông hoàng Kỳ đã chết vào năm 1632, trước cả cha mình) cách Turon sáu hay bảy dặm đường sông.

 

[doctor76]

Linh mục Buzome tạo nên một cuộc vận- động lớn trong triều này và người ta liền chỉ định một nơi để xây dựng nhà thờ và họ dựng lên rất nhanh, mỗi người tùy theo khả -năng của mình góp phần vào ngân sách hay góp sức lao động. Người ta cũng chỉ định một ngôi nhà sạch và đẹp dùng làm nơi ở của linh mục, vị này tùy thời kỳ đến dạy cho dân chúng những bài học về lòng tin thánh thiện. Việc này hình thành là do sự giúp đỡ của một phu nhân quý tộc, bà đã theo đạo và được đặt tên là Giovanna ( Joanna, hoặc Jannes) trong lễ rửa tội. Không những bà bỏ tiền cho việc xây dựng nhà thờ và nơi cư ngụ mà còn làm nhiều bàn thờ và bục giảng trong nhà bà; bà không bao giờ ngừng cảm tạ đức Chúa Trời duy nhất và xác thực của trời đất ân sủng đã ban cho bà ánh sáng và gọi bà về với đức tin thánh thiện. Thượng đế linh thiêng tạo nên tất cả chỉ trong vòng một năm do trung gian của người tôi tớ của mình: linh mục Francesco Buzome, và danh tiếng vang đến Macao làm cho linh mục cha xứ gửi đến cho ông một linh mục còn trẻ với một sư huynh người Nhật Bản để sau khi học tiếng xong họ có thể giảng đạo không cần có thông dịch viên. Vị linh mục này là Francesco de Pina, người Ý, môn đệ Thần học của Buzome. Mặc dù trong năm thứ hai này không tăng số lượng bằng năm thứ nhất về việc cải đạo các linh hồn thì chúng cũng rất lớn bởi công sức tạo ra từ một cuộc ngược đãi dã man, do kẻ hiềm khích gây nên bằng cách gieo rắc mối bất hòa chia rẽ, bởi vì họ không thể không đau khổ khi thấy hạt giống thiêng liêng được gieo với biết bao ân sủng trong xứ này, và từ đó họ cô gắng để bóp chết nó, như chúng tôi sẽ nói trong chương tiếp theo.

 

[doctor76]

CHƯƠNG 2​

SỰ NGƯỢC ĐÃI MÀ NGÔI NHÀ THỜ MỚI CỦA XỨ ĐÀNG TRONG PHẢI CHỊU KHỔ ĐAU TRONG BUỔI ĐẦU VÀ TÔI ĐƯỢC CÁC BỀ TRÊN GỞI ĐẾN HỖ TRỢ NÓ NHƯ THẾ NÀO​

Việc ngược -đãi các linh mục mở đầu bằng một tai nạn ngu ngốc, lúc thoạt nhìn và không mấy quan trọng nhưng đã phải trả giá bằng biết bao nước mắt. Năm đó một vụ hạn hán bất thường xảy ra trên khắp xứ của vương quốc này, do thiếu mưa, mà mùa thu rất cần cho việc gieo lúa, nguồn sống của con người, như đã được nói trong phần thứ nhất. Các tu sĩ của họ mà người ta gọi là On-saij (ông sãi) tụ tập trong một hội nghị bí mật lớn để tìm nguyên- nhân đã làm cho các thần thánh của họ nổi giận, trên khắp vương quốc đã có người chết đói trên đồng ruộng, và cho đến nay các vị thần chưa để xảy ra một nỗi đau khổ lớn đến như vậy. Theo ý kiến của tất cả, họ kết luận rằng trong vương quốc không có gì khác làm cho các thần giận dữ là việc đã cho phép người ngoại quốc vào xứ và để cho họ tự do truyền giảng một thứ luật -lệ hoàn toàn trái với sự thờ- phụng thánh thần trong xứ. Những vị này thật sự không xứng đáng đã trả thù bằng cách lấy đi của xứ này những trận mưa mong muốn.

 

[doctor76]

Sự kém hiểu biết của họ đã tìm ra được yếu tố không thể ngờ này, họ làm náo động lên và kéo đến Chúa van nài, cầu xin ông ta trục- xuất những người truyền bá nguyên lý mới trên khắp xương quốc, vì đó là cách duy nhất đế làm giảm sự giận giữ của thần linh. Vị Chúa hiền từ này đã cười trước đề nghị này, ông biết rõ rằng đó là một ảo tưởng của những tu sĩ này, và không ít trường hợp, ông đánh -giá các linh mục rất cao cũng như tình cảm mà ông đã có với người Bồ Đào Nha. Nhưng thiện ý này của nhà Chúa không làm cho chúng ta tránh được cơn cuồng nộ của các sứ giả của quỷ Satan, vì bọn họ kích động dân chúng tăng gấp đôi những lời van- nài để xua đuổi khỏi vương quốc những người rao giảng Kinh Thánh. Nhà vua không thể chống lại vì sợ nổi- loạn, đã cho gọi các linh mục và nói với họ bằng tất cả chân- tình rằng ông hoàn toàn biết sự điên rồ của dân chúng, sự kém hiếu biết các tu sĩ của họ, nhưng là không khôn-khéo nếu đương đầu với toàn dân để quá nhất -quyết về điều đã làm, vì sự việc bao gồm tìm phương thức cho nỗi khổ chung; vì thế các linh mục phải ra đi, đi khỏi vương quốc này cho sớm. Các linh mục nghe điều đó mà nước mắt lưng tròng, thấy rằng họ phải rời bỏ cái cây yếu ớt, còn non là đám con chiên Thiên Chúa giáo này; tuy nhiên vâng theo ý muôn của đấng thiêng- liêng; họ sửa soạn xuống thuyền. Tuy muốn xuống thuyền theo lệnh của Hoàng gia nhưng họ không bao giờ có thế đi khỏi hải cảng, bới vì những cơn gió ngược chiều đã thổi và sẽ thổi liên tục trong vòng 3 hay 4 tháng, gió này ngươi Bồ Đào Nha gọi là gió mùa hay gió thường kỳ. Thấy thế, người Đàng Trong không muốn họ tập trung trong thành phố nên buộc họ đến cư trú trên một bãi biển, biệt lập với mọi hỗ trợ của con người, và phơi ra giữa hơi nóng liên tục của mặt trời vùng này đến chín cả thịt da. Tuy nhiên, các linh mục cảm thấy hả lòng trong cơn đau đớn này khi thấy lòng kiên- trì của một vài người trong đám giáo dân mới này không bao giờ bỏ rơi họ, tháp tùng đi theo và giúp đỡ thầy mình bằng tận cùng sức lực của mình, họ tình nguyện làm người đồng hành trong nỗi khổ chung. Linh mục F.Buzome ở đây có một cơ- hội chứng- tỏ đức hạnh của mình, bởi vì những khó khăn của cuộc đời căng thẳng, sau vài ngày, ông bị vỡ một cái nhọt ở ngực, mủ chảy ra liên tục làm ông rất đau đớn.

 

[doctor76]

Vì các thầy sãi chưa vừa lòng khi đã đưa các người truyền giảng Thánh kinh để chỗ cùng- cực của sự khốn- khổ, còn cố găng thêm để phỉ báng hơn nữa nguyên tắc và tôn giáo Thiên Chúa; với mục đích đó họ đã dùng một ông sãi (on saij), người sống cô- độc và nhờ đó nổi danh thánh trí. Người này một ngày kia rời nơi cô tịch của mình, công khai khoe rằng với những lời hùng biện của mình sẽ đưa các thiên thần đến để làm mưa. Liền đó, theo sau là một đám đông dài dằng dặc, ông ta leo lên một đỉnh núi và ở đó ông ta bắt đầu kêu gọi các quỷ sứ, mạt sát bằng lời lẽ và đánh 3 lượt mảnh đất dưới chân. Một lát sau trời kéo mây rồi một trận mưa lớn trút xuống đất. Trận mưa không chỉ đủ theo nhu cầu, mà còn đủ để thừa- nhận ông ta sai khiến được quỷ sứ của địa ngục và để khinh miệt thánh đạo chúng ta. Tất cả nói lên rằng họ không thấy các tu sĩ ngoại quốc đã có được gì từ nơi Đức Chúa mà họ có nhiệm vụ phụng sự.

 

[doctor76]

Sự kiện này đã đem đến cho các linh mục của chúng ta một bất mãn lớn nơi những ai đã tạo nên khổ đau và khó nhọc mà các linh mục phải chịu, nhưng Thiên Chúa thiêng liêng không quên đem đến cho họ một cách kịp thời sự trợ giúp từ bà Giovanna mà chúng tôi đã nói đến ở trên. Bà này, như được gợi ý từ một khả năng tiên tri, nói với họ đừng dao- động về những gì xảy ra bởi vì rồi đây Thượng đế sẽ làm cho tất cả thấy cái thánh trí giả dối của ông sãi này và sẽ làm mất tất cả những gì ông ta có được cho đến ngày này, điều đó sẽ được chứng thực bằng từng điểm một không lâu về sau. Sau khi loan truyền tiếng tăm thành công của người này về trận mưa và khi đến tai nhà Chúa, ông liền cho gọi ông sãi đến và cho ngụ ở cung mình. Nhưng tại đây ông sãi say -mê một nàng hầu của Chúa, và ông ta không khó đạt được mục tiêu của mình. Câu chuyện bị phát giác, và ở Đàng Trong tội này được xem là rất lớn, người ta tuyên án tử hình những ai dám đến gần một người đàn bà đã chỉ một lần được nhà vua đụng đến; tuy nhiên người ta không dám kết tội ông sãi, người được coi như nhân vật thần linh theo luật lệ ở đây đã ghi chép. Thế là nhà Chúa phán ra một câu theo đó on saij phải biến mất, nhưng không được đi sang đông, về tây, lên bắc hay xuống nam, cũng không một nơi nào khác trong vương quốc, sắc lệnh này được công- bố và thi- hành để on saij phải biến mất với nỗi ô nhục của mình và người ta không bao giờ còn thấy ông ta trong cũng như ngoài vương quốc.

 

[doctor76]

Nhưng quỷ dữ vẫn dấy lên ngọn lửa thù -hận chống lại những người phụng sự Thượng đế và nó xúi giục dân chúng đốt phá nhà thờ Đà Nẵng, trước nỗi tuyệt vọng cùng cực của các linh mục từ bãi biển phải chứng kiến tất cả mà không hy vọng có phương cứu chữa.

Việc bất hạnh cùa các linh mục được biết ngay trên tất cả các xứ xung quanh và tin tức đã lan đến Macao, tạo nên nỗi đau rộng lớn của các linh mục đang học tại Trường Dòng ở đây; cảm thông với nỗi khổ cả các sư huynh của mình đã gởi đến cho họ những hỗ trợ qua chiếc tàu Bồ Đào Nha đang bắt đầu lên đường đi Đàng Trong. Các vị bề trên nghĩ rằng công việc này sẽ thành công hơn nếu họ gởi sang đây 2 linh mục, một có danh hiệu giáo sĩ cúa chiếc tàu mà người Đàng Trong không có gì để than phiền, còn linh mục thứ hai sẽ phải ở lại trong xứ, và cải trang thành xa lạ để không ai biết. Linh mục Pietro Marches, người Bồ Đào Nha được chọn làm vị giáo sĩ và tôi được may mắn là bạn đồng hành của ông, vâng lời đã quyết định theo ý Chúa . Mặc dù theo lệnh linh mục tổng quản, tôi đã được chỉ định đi Trung Hoa nhưng tôi tình- nguyện với niềm vui sướng lớn lao có dịp hiến mình cho Thượng đế ở Đàng Trong, để mang lại niềm an -ủi cho các linh mục quá phiền muộn đó, hơn nữa sự ngược đãi dấy lên ở Trung Hoa đã hoàn toàn ngăn- cản tôi vào đây.

 

[doctor76]

Tôi lên đường từ Macao trong y phục của kẻ tôi tớ và không bao lâu tôi đã ở Đàng Trong vào chính ngày sinh của tôi, và mở ra cho tôi đường đến một cuộc sống vui sướng hơn. Nhưng Thiên Chúa thiêng liêng đã sắp đặt một cách khác hay vì các tội lỗi của tôi làm cho tôi không xứng với một đặc ân như thế, hay là do một trong những bí mật không thể hiểu được của ngài. Vào lúc chiếc tàu trên đó có nhiều dân quê, đi vào hải cảng, một cuộc cãi vã xảy ra giữa hai người Bồ Đào Nha; một trong hai ngã xuống như chết, còn người kia lao mình xuống biển để thoát khỏi tay các người đồng hành và đồng hương của người bị thương muốn giết chết anh ta. Anh ta bơi một lúc rồi vì mệt và không muốn bị chìm xuống đáy, anh ta đáp gần chiếc tàu tìm cách bám lấy để tự cứu mình; nhưng anh ta không thể làm được bởi vì những người khách đang ở trên đầu anh ta với giáo, thương, và dao để chấm dứt đời anh. Trông thấy anh ta trong tình trạng khốn quẫn, tôi tìm cách cứu anh, và mặc dù đang mặc áo quần tồi tàn, tôi lao vào đám người, la hét với người này, giữ người kia lại, tôi làm như thế để dịu họ lại.

 

[doctor76]

Những người Đàng Trong ở trên tàu thấy các người Bồ Đào Nha đã dịu lại khi có sự xuất hiện của một người giúp việc thì họ tính lợi dụng tính gian ác của mình, vì họ biết theo kinh- nghiệm rằng những người Bồ Đào Nha khi giận giữ thì ít khi dịu lại nếu không có sự can thiệp của các tu sĩ. Họ nói với nhau: Người kia chắc hẳn không phải là người giúp việc như y phục của anh ta, cũng không phải là một thương gia như những người khác, chắc ông ta là tu sĩ của họ, không kể đến lệnh vua đã đến để vào xứ sở chúng ta. Chúng ta phải tố cáo ông ta với đức vua đế nhà vua trừng -phạt tội mà anh đã làm. Họ liền vây quanh tôi, và mặc dù không hiếu tiếng họ tôi vẫn nhận thấy rõ rằng họ đang nghi ngờ và mặc dù tôi biết cách ẩn mình đế khỏi bị phát hiện, tôi không thể ngăn họ báo với triều đình. Khi tôi thấy cầm chắc cái chết trong tay tôi quyết định hy sinh và để cho tất cả rõ tôi là ai. Vì vậy tôi mặc áo quần theo thông lệ của giáo đoàn chúng tôi; tôi mặc một áo lễ trắng, một cái khàn quàng quanh cổ; ăn mặc như thế tôi bắt đầu truyền giảng đức tin của đức Chúa Giêsu qua thông ngôn. Rồi sau khi đã dựng một bàn thờ trên bãi biển tôi cử hành lễ Misa và ban thánh lễ cho những người Bồ Đào Nha đã chuẩn bị việc này. Tôi mong ước bao nhiêu để cho Thượng đế an- bài đời mình nhưng ngài không ban cho tôi đặc ân được hiến dòng máu của mình cho ngài. Trong khi tôi luyện tập việc của mình thì trời mưa lớn, suốt ngày suốt đêm không một chút ngừng nghỉ, và mọi người bắt đầu cày bừa những cánh đồng của họ và gieo lúa. Bỗng họ nghĩ rằng vào lúc tôi vào đây họ đã có những gì mà họ mong muốn trong một thời gian dài, và họ coi là một triệu chứng tốt lành và kết luận rằng thiếu nước đó không phải là lỗi của linh mục. Họ ngưng những gì mà họ âm- mưu chống chúng tôi và không còn ngược- đãi chúng tôi, để cho chúng tôi sông vương quốc với tất cả tự- do.

 

[doctor76]

Mọi chuyện được nguôi đi như thế, tôi quyết định đi tìm linh mục Buzome và người bạn đồng hành của ông bởi vì tôi đến đây là vì điều đó, đồng thời tôi hoạt động cẩn thận để có tin tức. Tiếng đồn tôi đến đây lan ra trong thành phố, nó làm cho tôi dễ dàng tìm ra nhanh bà Jeanne mà tôi đã đề cập trên đây, và tôi được bà cho biết rằng linh mục Francesco de Pina với các sư huynh người Nhật được những người Nhật bí mật đưa vào thành phố Hội An, và theo lời của mọi người thì các linh mục đã đi khỏi vương quốc. Linh mục Pietro Marches, người rất thạo tiếng Nhật muốn chúng tôi đi đến Faifo, ở đây chúng tôi tìm thấy linh mục Francesco de Pina đang ẩn náu nhưng được đối đãi tử tế đo các người Nhật công giáo vì với họ linh mục đã bí mật làm lễ Miasa. Nguồn vui do cuộc gặp gỡ của chúng tôi đem lại thật sự không thể tưởng- tượng được bởi vì ngoài niềm thân ái chung của những người cùng tôn giáo chúng tôi còn là bạn đồng học và bạn thân khi còn ở trường Cao đẳng Macao. Tình thân ái của những người Nhật cũng khác thường: với những dấu hiệu không theo lệ thường của tình thân yêu và niềm vui họ tiếp đãi chúng tôi trong suốt 15 ngày với phong cách đế vương.

 

[doctor76]

Tôi cũng được biết rằng linh mục Buzome được coi như là người trợ tá đặc biệt của Thượng đế, đã được cứu thoát trong giáo đoàn này, bởi vì khi ông ở trên bãi biển làm mồi cho nỗi khổ đau lớn lao với khối nhọt trên ngực thì tổng trấn xứ Pulucambi đến Turon; vị này nhìn thấy con người này ốm đau và gần như là một thây ma biết đi, cảm động vì một mối cảm thông tự nhiên, ông ta hỏi đây là ai và do sự bất hạnh nào mà người này đã đi đến một tình trạng khốn khố như thế này. Người ta kể lại với ông tất cả những gì đã xảy ra, về những việc đã xảy ra với ông cũng với bạn đồng hành của ông, về chuyện thiếu mưa mà ông và tất cả những người khác bị đuổi theo lệnh của Chúa. Vị tổng trấn đã bật cười vì những gì người ta đã làm vì tôn giáo nước ngoài không phụ thuộc chút gì với ông bằng bất cứ cách nào. Và rồi ông ta đưa vị linh mục khỏi bãi biển và đem lên một trong các chiến thuyền của ông. Ông dẫn linh mục theo về trên xứ ông, tiếp nhận tại nhà mình và cho các bác sĩ giỏi và danh tiếng nhất trong vương quốc mình chữa trị và cho các con trai của ông săn- sóc trong suốt một năm trị bệnh. Mọi người ai cũng ngạc nhiên thấy một người hào- hiệp với lòng thương mến và cảm thông tự nhiên đã đối xử một người ngoại quốc không quen biết với một phong cách lịch- thiệp hào -phóng đến như vậy.

 

[doctor76]

Vậy là chúng ta thấy ở Đàng Trong có 4 tu sĩ của Phái đoàn; linh mục Buzome ở Pulucambi, cách cảng Turon 150 dặm; linh mục Marches ở lại Hội An với cương vị bề trên, và là người bảo trợ cho người Nhật, có bạn đồng sự là linh mục Francesco de Pina; còn về phần tôi, tôi trở về Turon để phục vụ những người Bồ Đào Nha, ban thánh lễ, truyền giảng giáo lý và nghe họ xưng tội. Trong thời gian này tôi học tiếng Đàng Trong và tìm cách nhờ sự giúp đỡ của thông ngôn để tuyên truyền cải đạo một vài người ngoại quốc này và nhất là đế củng cố niềm tin của những người đã được rửa tội. Trong những buổi đầu này có một trường hợp đã xảy ra đối với tôi đáng được ghi nhận: Tôi được gọi đến rửa tội cho một đứa trẻ sắp chết; tôi rửa tội cho em và em mất một lúc sau đó. Khi đó tôi rất bối rối với ý nghĩ không biết chôn em bé ở đâu, và điều đó đã là cơ hội đế tôi nghĩ đến việc xây dựng một nghĩa địa cho những người có đạo Thiên Chúa. Do đó tôi ra lệnh người ta lấy một cột buồm ở trong góc và làm một thánh giá đẹp. Khi đã làm xong, tôi mời tất cả những người Bồ Đào Nha và các thủy thủ nhờ họ khiêng giúp thánh giá đến nơi đã định và chính tôi với áo mũ theo nghi lễ đến làm nhiệm vụ của mình. Khi người ta đã đào lỗ để chôn cây thánh giá, một toán lớn có võ trang từ khu lân cận đi ra và đến dùng súng hỏa mai dọa giết tôi; thấy thế tôi nhờ thông ngôn nói với họ và cho họ biết việc tôi định làm. Người ta trả lời với tôi là họ không muốn tôi trồng thánh giá vì họ sợ ma quỷ quấy rối nhà họ. Tôi trả lời rằng nhất định điều đó là trái ngược, bởi vì thánh giá có khả năng đuổi quỷ dữ. Họ rất bằng lòng về chuyện đó và tất cả cất vũ khí chạy đến giúp chúng tôi, và với niềm vui sướng lớn lao của tất cả, cây gỗ đã được trồng và nghĩa trang đã được xây dựng. Cùng lúc đó tổng trấn xứ Pulucambi đến có đưa theo linh mục Buzome; thế là chúng tôi vui sướng vô cùng được hội ngộ ở Hội An tất cả bốn linh mục của Phái đoàn và với hai sư huynh, một người là Bồ Đào Nha, còn người kia là Nhật Bản. Sau lời chúc mừng chúng tôi bắt đầu bàn cãi về những điều cần làm cho lợi ích của sứ mạng này. Theo sự thỏa thuận chung thì linh mục Marches ở lại Hội An với sư huynh người Nhật để trở thành người truyền giáo tốt ở đây. Còn 2 người khác và sư huynh người Bồ Đào Nha đi theo vị tổng trấn Pulucambi vì ông khẩn cầu chúng tôi làm những việc sẽ được nói đến sau đây.

 

[doctor76]

CHƯƠNG III​

TỔNG TRẤN XỨ PULUCAMBI GIỚI THIỆU CÁC LINH MỤC CỦA PHÁI ĐOÀN DÒNG TÊN VÀO XỨ MÌNH, XÂY CHO HO MỘT NHÀ THỜ VÀ MỘT NGÔI NHÀ​

Các linh mục Francesco Buzome, Francesco de Pina và tôi từ Hội An đi Pulucambi với vị tổng trấn xứ này, vị này trong suốt cuộc hành trình đã đối xử với chúng tôi bằng một sự lịch thiệp và thân ái không thể tả được, ông để chúng tôi ở cùng với ông và đối đãi bằng một thái độ không thể chê trách; ông nhận ra một cách rõ rằng tất cả điều đó là ý nguyện của Thượng Đế thiêng liêng.

Ông chỉ định cho chúng tôi một chiếc thuyền cùng với các thông ngôn của chúng tôi, không cho mang theo hành lý của chúng tôi mà để chúng ở một thuyền khác. Với tiện nghi này chúng tôi đi trên biển suốt 12 ngày dài, cập bến ở các hải cảng vào buổi sáng và buổi tối, vì tất cả các hải cảng đều ở gần các xóm hoặc các thị trấn lớn của dinh Quang Nghia, nơi vị tổng trấn cũng có quyền như ở Pulucambi của mình. Tất cả mọi nơi đều chúc tụng ông và tặng quà quý giá, và, người ta đang cho chúng tôi trước theo lệnh của ông. Mỗi một người thán phục khi thấy chúng tôi được vinh- dự như thế, điều này đã làm nảy sinh danh tiếng của chúng tôi và ý tưởng về chúng tôi trong tâm -trí của những người này. Đó chính là điều vị tổng trấn mong muốn, đối với ai mà ông muốn chứng- tỏ lòng quý- trọng, thậm chí như đối với sự can -thiệp của chúng tôi khi có bất cứ sự trừng phạt một vài tội phạm. Bởi vì tất cả mọi lần mà chúng tôi mở miệng thì chúng tôi đều được những gì mong muốn, điều này cho chúng tôi cơ hội để chứng tỏ uy- tín bên cạnh vị tổng trấn, và chứng tỏ đầy lòng thông cảm và thương mến đối với dân chúng; việc này làm cho chúng tôi thân thiết đối với mọi người và được họ chấp- nhận với tất cả lòng tốt. Mặt khác ông muốn chúng tôi được đối- xử như những nhân vật uy- quyền trong suốt cuộc hành trình ông cho tổ chức lễ tiệc, trò chơi, khi thì cho các chiếc thuyền thao luyện chiến đấu, khi lại cho đua tốc độ, đặt giải thưởng cho những ai thắng cuộc.

 

[doctor76]

Không ngày nào là ông không thăm chúng tôi tại thuyền, chứng tỏ ông rất ưa các cuộc nói chuyện của chúng tôi, nhất là khi các bài giảng của chúng tôi liên quan đến đấng vĩnh cửu và đức tin thánh thiện của chúng tôi. Theo cách đó chúng tôi đến Pulucambi; và còn đi bộ một ngày trước khi đến dinh thự của vị tổng trấn. Ồng muốn làm vui chúng tôi nên ra lệnh đem đến 7 con voi và làm vinh- dự thêm chúng tôi, ông cho 100 lính hộ tống; một nửa số đó đi ngựa, nửa kia đi bộ. Bởi lẽ cuộc hành trình đã làm vui thích chúng tôi nên chúng tôi dùng vào đó trọn 8 ngày tròn; tiệc tùng theo phong cách Hoàng gia, bất cứ nơi nào chúng tôi đi qua. Tại nhà của một trong những người chị gái của ông người ta đãi chúng tôi một bữa tiệc tuyệt diệu, không chỉ vì sự phong phú các cách nêm gia vị; chúng tôi được dọn các món theo cách nấu ăn Châu Âu của chúng tôi mặc dù vị tống trấn cũng như những người trong nhà không quen dùng các món đó. (điều này cho thấy dân Đàng Trong tiếp xúc với người Tây nhiều và làm tốt các món ăn Tây)

 

[doctor76]

Cuối cùng đến dinh thự của tống trấn, tất cả lễ lạt tiệc tùng của cuộc du hành được kết thúc bằng một cuộc tiếp đón và chiêu đãi như người ta đã có thói quen đối đãi với các vị chúa, công hầu. Người ta đãi tiệc liên miên trong suốt 8 ngày, ông mời chúng tôi ngồi trên ngai vàng của ông, cùng ăn giữa công chúng với chúng tôi, bên cạnh có các con trai và các bà vợ của ông, trước sự kinh ngạc đến sững sờ của triều đình ông; họ đều xác nhận rằng chưa bao giờ thấy được một cuộc tiếp đãi như thế nếu không là tiếp đãi các bậc vua chúa, và do đó trong vương quốc lan truyền cái tin cho rằng chúng tôi là các Hoàng tử và chúng tôi đến đây vì những việc vô cùng quan- trọng. Điều đó vị tổng trấn đã thấy trước và ông rất bằng lòng. Trong các cuộc thiết triều công cộng giữa các đại quan của triều đình, ông nói rằng điều đó hoàn toàn đúng và cho các linh mục là con của vua, hơn nữa họ là các thiên thần đến đây không vì cần thiết hay vì một nhu cầu tham vọng, vì họ có mọi thứ ở xứ họ; nhưng vì bị thúc đẩy thêm vì nhiệm vụ cứu rỗi linh hồn cho những ai nghe họ với lòng ước mong tốt đẹp và thực hành theo luật do họ công bố, học tập các nguyên lý do họ truyền dạy và tiếp nhận niềm tin mà họ rao giảng. "Tôi đã diễn giảng - ông ta nói và nhiều lần phân tích mổ xẻ với các vị này, và tôi hiểu rất rõ nguyên- lý mà họ truyền- bá giảng dạy, tôi thấy không có luật nào xác- thực hơn của họ, cũng không có con đường nào khác dẫn chúng ta đến cõi vĩnh- hằng. Vậy thì người hãy nhìn kỹ những gì các người làm vì ở cuộc đời khác các người phải trả nợ sự thờ ơ và phản- bội của mình bằng sự trừng phạt muôn đời với những đau khổ nơi địa- ngục, nếu các người không sẵn- sàng học cái nguyên lý đích thực mà ta, người chỉ huy các người sẽ đem đến cho các người qua trung gian của các linh mục này".

 

[doctor76]

Phát biểu như vậy, vị chúa này đã trở thành sứ giả truyền lệnh của Thánh Kinh trước sự ngạc nhiên và bàng -hoàng của những người đã nghe ông về cái quan niệm cao -cả mà họ có với sự cẩn- trọng của ông.

Tám ngày đầu tiên đã trôi qua, chúng tôi bày tỏ chúng tôi mong muốn được đến ở trong thành phố đế dễ dàng truyền bá Kinh Thánh, rằng chúng tôi thật khó mà bắt đầu khi cư ngụ ở một cung điện giữa cánh đồng theo phong tục trong xứ, cách thành phố 3 dặm. Vì cảm tình đối với chúng tôi, vị tổng trấn không phải không muốn giữ riêng sự có mặt của chúng tôi; tuy nhiên ông hy sinh nói cho công chúng, và để một bên ý thích riêng tư của mình; ông liền ra lệnh xây dựng cho chúng tôi một cái nhà rất tiện nghi ở thành phố Nuoec man (Nước Mặn, có ghi trong bản đồ A.De Rhodes; cách một quãng về phía bắc có thành phố Nước Ngọt, hồi ấy thuộc xứ Pulicambi, hiện nay là Quy Nhơn và tỉnh Bình Định), và hơn nữa ông nói với chúng tôi sau khi xem xét các chỗ ở của cung điện mình gồm hơn 100 ngôi nhà, ông chọn cho chúng tôi một cái xem ra sạch sẽ nhất để làm nhà thờ, mà chúng tôi nói cho ông biết là rất cần, ông liền cấp ngay cho chúng tôi.