[Funland] Dịch sách cổ: Nhật ký hành trình đến xứ Nam Hà [1749-1750] của Pierre Poivre

[doctor76]

Quan phó vương/vice-roi là cách dịch thiếu chính xác của chức tổng đốc (總督) tại Trung Quốc. Do ông này lưu trú tại Quảng Châu nên khi đó ông được tổng đốc Lưỡng Quảng (chức vụ này tái lập đầu năm 1735 sau khi Quảng Tây lại trở về thuộc quyền quản lý của tổng đốc Quảng Đông sau giai đoạn thuộc quyền quản lý của tổng đốc Vân Quý từ cuối năm 1728. Trị sở khi đó đặt tại Triệu Khánh, tới năm 1746 mới chuyển về Quảng Châu).
Xét tài liệu Trung Quốc như Thanh sử cảo thì trong giai đoạn này rất có thể ông nhận được sự bảo trợ của Mã Nhĩ Thái (hoặc Khánh Phục hoặc Sách Lăng), nhưng nhiều khả năng là từ Khánh Phục.
* 30/8/1738 - 10/8/1744: Mã Nhĩ Thái (馬爾泰, ? - 1748). Tổng đốc Lưỡng Quảng.
* 28/1/1741 - 28/1/1743: Khánh Phục (慶復, ? - 1747), em trai ruột của Long Khoa Đa (隆科多, 1658-1728), anh/em trai ruột của Hiếu Ý Nhân Hoàng hậu (165x - 1689) và Khác Huệ Hoàng quý phi (1668 - 1743) của vua Khang Hi. Quyền Tổng đốc Lưỡng Quảng.
* 28/1/1743 - 17/7/1743: Sách Lăng (策楞, 1710-1756). Quyền Tổng đốc Lưỡng Quảng.

Cảm ơn cụ đã bổ sung thêm thông tin.

 

[Kinhgơn]

Có bẩy tám chục, từ Hà Nội, 30 phút 1 chuyến, xe lúc nào cũng sẵn chỗ mà ảnh bẩu là hành trình, chịu các anh tey lông. Cháu còm oánh dấu, rảnh sẽ đọc.

 

[Colexanh]

LỊCH SỬ XỨ NAM HÀ​

Nam Hà xưa kia là một tỉnh của Trung Quốc, cùng với Bắc Hà, Chăm Pa, Lào lớn và Lào nhỏ. Cuộc xâm lược của người Tartar [Mông Cổ] vào đế chế rộng lớn này đã tạo cơ hội cho nhiều dân tộc giành lại tự do. Người Bắc Hà là những người đầu tiên tận dụng cơ hội này, và từ đó người Nam Hà được sinh ra. Dưới đây là những gì tôi được biết về nguồn gốc của họ.

Khoảng 180 năm trước, người Nam Hà nói rằng, ở Bắc Hà có một số lượng lớn người Trung Quốc đã cầm vũ khí để chiếm lấy đất nước. Họ đã có một số lợi thế khiến vua Bắc Hà rất lo sợ và phải bỏ trốn. Một trong những tướng quân hoặc quan lại của ông, một người dũng cảm và mạo hiểm, đã đứng đầu một nhóm người quyết tâm, đánh bại người Trung Quốc và đuổi họ ra khỏi vương quốc. Ông đã mang lại sự yên bình cho nhà nước và đưa vua trở lại ngai vàng. Để tỏ lòng biết ơn, nhà vua đã phong cho vị tướng này làm Cou-ha [tức là Nguyễn Kim] hoặc tể tướng, tức là người đứng thứ hai trong vương quốc. Ông đã gắn liền với chức vụ này một quyền lực ngang bằng với vua và khiến nó trở thành di truyền trong gia đình của vị tướng.

Đã có nhiều Cou-ha hoặc tể tướng trong gia đình này, quyền lực và địa vị của họ ngày càng tăng đến nỗi nhà vua lo sợ cho ngôi vua của mình. Hai phe đã hình thành trong vương quốc và gây ra một cuộc chiến tranh tàn khốc trong nhiều năm. Cuối cùng, Cou-ha [chỉ Đoan quốc công Nguyễn Hoàng] bị đánh bại và buộc phải rời khỏi Bắc Hà. Vị tướng này cùng với tàn quân của mình đã đến bờ một con sông ngăn cách Bắc Hà và Nam Hà, và con sông này vẫn là ranh giới của hai vương quốc cho đến ngày nay. Khi chuẩn bị vượt qua sông, ông bị quân đội của vua tấn công. Vì vậy, Cou-ha và binh lính của ông, không còn hy vọng nào khác ngoài lòng dũng cảm, đã chiến đấu đến cùng và đánh bại quân đội của vua. Sau chiến thắng này, họ vượt qua sông bằng một chiếc thuyền duy nhất của địa phương và lịch sử kể rằng Cou-ha đã cho người lái thuyền năm quan, tương đương với khoảng hai mươi cân, là những gì còn lại của tài sản của ông. Họ đã vào Nam Hà, mà họ gọi là Hanam, đánh bại người dân bản địa gọi là Lohes và đuổi họ vào núi, nơi họ hiện đang sống và nộp thuế cho vua Nam Hà.

Cou-ha đã thiết lập nơi cư trú của mình tại Phú Xuân, đó là tên của cả thành phố thủ đô và tỉnh, và có nghĩa là 'Đất nước tuyệt vời' trong tiếng Nam Hà. Thật vậy, đó là một đồng bằng rộng lớn, được trồng trọt tốt, tưới tiêu bởi một con sông đẹp chia thành nhiều kênh, khiến nó trở nên màu mỡ với lúa và tất cả các loại trái cây.

Kể từ khi tách ra, hai dân tộc này đã liên tục gây chiến với nhau. Họ không có bất kỳ mối quan hệ hay thương mại nào với nhau và giết nhau bất cứ khi nào họ gặp nhau, dù trong hòa bình hay chiến tranh. Thậm chí còn bị cấm nói đến từ "Bắc Hà" trước mặt vua Nam Hà. Tuy nhiên, dù ghét nhau đến đâu, hai dân tộc này, nói cùng một ngôn ngữ và có cùng phong tục, vẫn tôn trọng lẫn nhau. Người Nam Hà tự hào khi là hậu duệ của người Bắc Hà mà họ ghét. Đó là quốc gia duy nhất mà họ ca ngợi; họ khinh thường tất cả các quốc gia khác, đặc biệt là người Trung Quốc.

Hậu duệ của Cou-ha [tức là các chúa Nguyễn về sau] đầu tiên đã giữ tên này cũng như những đòi hỏi về chức vụ tể tướng của Bắc Hà. Chỉ trong vài năm gần đây, vị vua đang trị vì hiện nay đã lấy danh hiệu vou-ha, có nghĩa là vua. Ngài đã tận dụng các cuộc nội chiến và nạn đói tàn phá Bắc Hà trong nhiều năm để lấy danh hiệu này. Tuy nhiên, theo một tập quán cũ hoặc vì những lý do nhà nước, vua Nam Hà vẫn cho ghi ngày tháng ban hành các sắc lệnh và mệnh lệnh của mình dưới niên hiệu các vua Lê ngoài Bắc Hà.

Đoạn đầu "Người Trung Quốc" là sao bác nhỉ. Đó là nhà Mạc xử nhà Lê mà nhỉ, có TQ sang đâu.

 

[doctor76]

Đoạn đầu "Người Trung Quốc" là sao bác nhỉ. Đó là nhà Mạc xử nhà Lê mà nhỉ, có TQ sang đâu.

Có lẽ tác giả nhầm, hoặc nghe thông tin ở đâu đó, nhưng trong nguyên tác viết là Chinois, ngờ rằng đó là nhà Minh và cuộc kháng chiến của Lê Lợi cụ ạ....,
Hoặc đúng ra là nhà Mạc như cụ nói...

 

[doctor76]

Có bẩy tám chục, từ Hà Nội, 30 phút 1 chuyến, xe lúc nào cũng sẵn chỗ mà ảnh bẩu là hành trình, chịu các anh tey lông. Cháu còm oánh dấu, rảnh sẽ đọc.

Xứ Nam Hà xưa là chỉ Đàng Trong, tính từ Quảng Bình đến toàn bộ miền Nam.bây giờ, tác giả đi tàu biển từ Pháp sang, cập bến Đà Nẵng mà cụ bảo 7,8 chục????

 

[Baoleo]

Cả triều đình chúa Nguyễn được mô tả rất chân thực, đa số tham lam vô độ, ăn hối lội công khai, tác giả và phái đoàn Pháp của công ty Đông Ấn Pháp gần như bị triều đình chúa Nguyễn lột sạch, mua bán không sòng phẳng và phải ôm đầu rút chạy thảm hại....sau khi bán hàng cho triều đình mà không thu được xu nào.
Tác giả, với tư cách là đại diện một Công ty thương mại, nên có cái nhìn và đánh giá tình hình kinh tế, hàng hóa, giá cả ở Đàng Trong rất chính xác, điều mà chưa có sách nào trước đây đề cập.
------------------------
Cuối cùng, do trình độ tiếng Pháp cực kỳ dốt nát, văn phong quê mùa, kiến thức nông cạn, bản dịch của em chắc chắn còn nhiều hạn chế, mong các cụ lượng thứ.
Cụ nào thích đọc sách giấy, sau khi thớt xong em xin gửi.

Văn của cụ Đốc - doctor76 mà còn bị chê, nhà cháu xin bẻ bút, à quên - xin 'treo láp-tốp'

 

[Colexanh]

Xứ Nam Hà xưa là chỉ Đàng Trong, tính từ Quảng Bình đến toàn bộ miền Nam.bây giờ, tác giả đi tàu biển từ Pháp sang, cập bến Đà Nẵng mà cụ bảo 7,8 chục????

Người ta nhầm xứ Sơn Nam cửa biển Đại An cụ ạ

 

[formen]

Có 1 chi tiết là 1 ông quan hỏi tác giả về việc cho con sang phương tây du học, em muốn hỏi cc đặt mình ở hoàn cảnh vị quan đó, việc cho con du học phương tây - 1 địa danh như truyện cổ tích là như nào?

 

[Hacking]

Người ta nhầm xứ Sơn Nam cửa biển Đại An cụ ạ

cụ ý nhìn title và comment, chưa kịp đọc 10 dòng đầu của cụ Doc.

 

[duongctt]

Cả triều đình chúa Nguyễn được mô tả rất chân thực, đa số tham lam vô độ, ăn hối lội công khai, tác giả và phái đoàn Pháp của công ty Đông Ấn Pháp gần như bị triều đình chúa Nguyễn lột sạch, mua bán không sòng phẳng và phải ôm đầu rút chạy thảm hại....sau khi bán hàng cho triều đình mà không thu được xu nào.
Tác giả, với tư cách là đại diện một Công ty thương mại, nên có cái nhìn và đánh giá tình hình kinh tế, hàng hóa, giá cả ở Đàng Trong rất chính xác, điều mà chưa có sách nào trước đây đề cập.
------------------------
Cuối cùng, do trình độ tiếng Pháp cực kỳ dốt nát, văn phong quê mùa, kiến thức nông cạn, bản dịch của em chắc chắn còn nhiều hạn chế, mong các cụ lượng thứ.
Cụ nào thích đọc sách giấy, sau khi thớt xong em xin gửi.

Em muốn đăng ký sách giấy hoặc sách điện tử thì làm thế nào cụ nhỉ?

 

[doctor76]

Em muốn đăng ký sách giấy hoặc sách điện tử thì làm thế nào cụ nhỉ?

Hiện cũng có đơn vị nhận xuất bản, nếu họ xuất bản cụ mua sách giấy giúp em, nếu không em up bản sách PDF của em lên cụ down về đọc hay in ra,

 

[formen]

Có đoạn nào tả về tắm rửa vệ sinh, xử lý môi trường đô thị thời xưa k cc nhỉ.
Hay chỉ nhất quận công từ vua đến dân.
Em nhớ chuyện tấm cám có câu.
Phơi áo chồng tao thì phơi bằng sào
Chớ phơi bờ rào rách áo chồng tao.
Chồng tao là vua đó, xịn nhất cũng chỉ phơi bằng sào.

 

[Colexanh]

Từ lúc có nhân vật Trương Phúc Loan thì tham nhũng loạn lạc còn gì, nhớ chi tiết nhà lụt phơi vàng sáng lóa 1 khu cơ mà. Chứ thời ông Nguyễn Hoàng và con ông, Phúc Nguyên, tham nhũng thì chỉ có đứt cổ.

 

[Tsrifdottsal]

Ghi chép phần thay đổi y phục sau khi chúa Nguyễn Phúc Khoát nối ngôi năm 1738 (đoạn bôi vàng) trích từ tờ 33a-b, Lê Quý Đôn: Phủ biên tạp lục 撫邊雜錄 (Q.1-2).
----------------------------------

-------------------------------------------------
Ý Tông – Vĩnh Hựu tứ niên, Mậu Ngọ, Phúc Chú (Trú) tốt, lị sự thập tam niên, thọ tứ thập tam, tư thuỵ Đại Nguyên soái Tổng Quốc chính Tuyên Đạt vương. Trưởng tử Phúc Khoát kế tập, tự xưng Tiết Chế Thủy Bộ Chư Doanh Thái phó Hiểu Quốc công, biệt hiệu Từ Tế đạo nhân. Y phục nam nữ tịnh tòng Bắc quốc thể chế. Kim Hoàng thượng Cảnh Hưng ngũ niên, Giáp Tý, Phúc Khoát văn Trung triều liên tuế binh cách, yển nhiên tự đại. Thời hữu ưu đàm khai hoa chi thụy, phúng kì thần Hương Danh hầu Nguyễn Đăng Thịnh suất quần hạ phụng sách khuyến tiến tiếm hiệu xưng Vương…
Tạm dịch:
[Lê] Ý Tông, Vĩnh Hựu năm thứ 4, Mậu Ngọ (1738), Phúc Trú chết, nắm quyền cai trị được 13 năm, thọ 43 tuổi, riêng đặt thụy là Đại Nguyên soái Tổng Quốc chính Tuyên Đạt vương. Con trai trưởng Nguyễn Phúc Khoát nối ngôi, tự xưng Tiết Chế Thủy Bộ Chư Doanh, Thái phó, Hiểu Quốc công, biệt hiệu Từ Tế đạo nhân. Áo quần nam nữ đều nương theo thể chế của Bắc quốc [Trung Quốc].

Nay, vào năm Giáp Tý, niên hiệu Cảnh Hưng thứ 5 của Hoàng thượng ta (1744), Phúc Khoát nghe tin triều đình Trung ương [triều Lê Trịnh] liên tiếp hàng năm có chiến tranh thì kiêu ngạo tự cao, bấy giờ lại có điềm Ưu đàm nở hoa, xui bề tôi là Hương Danh hầu Nguyễn Đăng Thịnh đem thuộc hạ dâng sách văn khuyên lên ngôi, tiếm hiệu xưng vương”
-------------------------------
Như vậy là Phúc Khoát đã thay đổi trang phục Đàng Trong cho giống Trung Quốc, lại tự ý xưng Vương, đúc ấn : QUỐC VƯƠNG CHI ẤN năm 1744, tiếm xưng Ngụy hiệu, đòi tách Đàng Trong thành một nước riêng, có gì đáng khen ngợi???

Bản dịch của cụ đọc nhìn ý thấy hay quá khi so sánh với các bản dịch khác. Cảm ơn cụ Đốc rất nhiều. Chúc bình an, may mắn!

 

[phamminhduc]

Đọc một mạch từ sáng tới giờ, rất cám ơn cụ chủ đã dịch và giới thiệu một tư liệu mà theo em là khá trung thực phản ánh thời chúa Nguyễn giữa thế kỷ 18.

 

[cunhovn]

Đọc xong thì thấy đúng là quốc hồn quốc túy, đến giờ vẫn giữ nguyên truyền thống, không sai ly nào!

 

[formen]

Có 1 câu nói về thuyền của nam hà vẫn ra hoàng sa em quên k quất lại rồi.

 

[formen]

1. Ký của tác giả gần như 1 bản báo cáo full chức năng để các thương thuyền sau tham khảo, và thực hiện. Đủ các mặt đời sống kinh tế chính trị kỹ thuật... thật ngưỡng mộ những người lãnh đạo, dám dong buồm ra khơi tìm kiếm cơ hội ở những vùng đất mới.
Vô cùng bản lĩnh.
2. Số phận anh thông dịch bị nhốt ở dưới hầm tầu k đc nhắc đến đoạn kết, xong k khó đoán vì đoạn ký cũng thể hiện rõ sự mưu lược, bản lĩnh kinh tế, chính trị, ngoại giao và cả chiến tranh của tác giả - dù ông rút súng thị uy đúng 1 lần.

 

[giaconngu]

Ngày 22:

Hôm nay tôi đã mua 2 pic hạt Diou, hay còn gọi là hoa đỏ....

Diou [= điều] mà tác giả nhắc tới là cây hồng hoa (Carthamus tinctorius).

 

[safenoodles]

Ôi hay quá ạ!