Quân đội nhà Trần được chia ra làm 3 loại quân, thứ nhất là quân chủ lực chính quy do chính tay Quan gia nắm, quân này gọi là Thiên tử quân, lực lượng 2 vạn người.
Thứ hai là quân địa phương hay còn gọi là lộ quân, quân này trang bị yếu hơn, thường làm nhiệm vụ trị an ở các khu vực, quân số 6,7 vạn người.
Và cuối cùng là quân riêng của các vương, gọi à Sương quân hay Vương hầu quân, ví dụ như Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản cũng có trong tay một lực lượng là nghìn binh lính. Tổng cộng lực lượng này khoảng 3,4 vạn quân.
Quân Mông cổ xâm nhập vào nước ta là kị binh Mông cổ xịn nên quân số không đông. Quan gia nghe thám mã báo về nghĩ là dễ nuốt nên đem hết quân Thiên tử phối hợp với lộ quân đón đánh ở Bình Lệ Nguyên. Lực lượng nhà Trần tham gia trận này là khoảng 5 vạn người.
Vì hoàn toàn không có kinh nghiệm gì với kị binh du mục, nên trận này nhà Trần thua to, nếu không có tướng sĩ liều chết chiến đấu thì chính Quan gia cũng bị bắt. Tàn quân nhà Trần rút về Phù Lỗ tổ chức lại, lần này có thêm quân của các vương, thanh thế lại mạnh.
Nhưng chỉ vài ngày sau, quân đội Mông cổ kéo đến lại một lần nữa đánh tan quân Trần ở Phù lỗ, lịch sử ghi là quân Trần chủ động rút lui, thực ra là thua tan tác. Vua quan nhà Trần phải bỏ Thăng Long chạy về Thiên Mạc, sau 2 lần đôi công thất bại thì tinh thần quân sĩ nhà Trần xuống rất thấp, đến mức mà Quan gia hỏi Thái úy (Bộ trưởng BQP) Trần Nhật Hiệu là quân của anh đâu? Nhật Hiệu đáp không gọi được chúng đến, Quan gia lại hỏi thế bay giờ làm thế nào? Nhật Hiệu sợ quá không nói được, phải viết 2 chữ Nhập Tống.
Với một đội quân hao hụt và mất tinh thần như vậy? Nhà Trần lấy gì để tiến hành phản công ở Đông Bộ Đầu? Và chiến thuật để phản công là gì, khi quân đội Đại Việt chưa bao giờ giỏi công thành?
