Chiến thuật tác chiến mới của Quân đội Nga trong cuộc xung đột Nga - Ukraine
Cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine đã kéo dài sang năm thứ ba, không thể phủ nhận Quân đội Nga đã chịu tổn thất nặng nề trong cuộc chiến kéo dài. Đặc biệt, khi vũ khí và thiết bị của các nước phương Tây tiếp tục được viện trợ cho Ukraine, Quân đội Nga ngày càng phải đối mặt với nhiều thách thức to lớn. Tuy nhiên, những kinh nghiệm chiến đấu thực tế trên chiến trường đã thúc đẩy Quân đội Nga thay đổi phương thức chiến đấu và xây dựng các chiến thuật tác chiến mới. Điều này đã giúp Quân đội Nga nhanh chóng thích ứng với các tình huống mới trên chiến trường và tạo ra nhiều khó khăn cho Ukraine. Các chuyên gia quân sự nhận định, việc thích ứng và thường xuyên thay đổi phương thức tác chiến đã giúp Quân đội Nga về cơ bản đảm bảo duy trì trạng thái chiến đấu ổn định trên mặt trận dài 1.200 km với Ukraine.
Lực lượng thiết giáp Nga gặp nhiều khó khăn trên chiến trường khốc liệt
Theo các chuyên gia phân tích, trong giai đoạn đầu cuộc xung đột Nga-Ukraine, việc sử dụng lực lượng thiết giáp của Quân đội Nga đã có những tiến triển và thay đổi đáng kể. Các đơn vị cấp tiểu đoàn chiến thuật của Quân đội Nga liên tục sử dụng lực lượng thiết giáp để tiến sâu vào khu vực phòng thủ của địch. Đặc biệt, sau khi chịu tổn thất nặng nề, chiến thuật sử dụng các đơn vị thiết giáp cấp tiểu đoàn được Quân đội Nga sử dụng thường xuyên để đột phá khi có điều kiện thuận lợi. Tuy nhiên, hiện nay Quân đội Nga đang dần hạn chế sử dụng phương pháp chiến thuật này để chiến đấu. Nguyên nhân chính là bởi trên thực địa, một lữ đoàn bộ binh thuộc hải quân đánh bộ của Nga đã hứng chịu một đòn tấn công và chịu thiệt hại nặng nề khi cố gắng tiến hành một cuộc tấn công bằng thiết giáp. Điều này khiến Nga thận trọng hơn khi sử dụng loại hình chiến thuật này trong điều kiện tác chiến hiện tại. Do đó, các xe tăng chiến đấu của Quân đội Nga hiện nay thường được sử dụng trong 3 loại hình tác chiến chủ yếu.
Xe tăng Nga tại Ukraine
Đầu tiên, chúng được sử dụng để tăng cường khả năng bắn gián tiếp chi viện hỏa lực cho bộ binh. Điều này đặc biệt thấy rõ ở những khu vực nằm ngoài hướng tấn công chính của Quân đội Nga. Bên cạnh đó, do không có đủ sức mạnh phòng không để duy trì hệ thống hậu cần và khó có thể hỗ trợ một số lượng lớn pháo binh. Đồng thời, do góc hướng của xe tăng thấp khi bắn gián tiếp nên tác dụng hỗ trợ phòng không của chúng không được tốt lắm. Tuy nhiên, xe tăng có thể cung cấp sự hỗ trợ bảo vệ tốt hơn vì làm giảm khả năng sát thương của lực lượng phản công đối phương và cho phép xe tăng lấp đầy khoảng trống trong thời gian pháo binh chuyển làn hoặc bị triệt tiêu. Thứ hai, xe tăng được sử dụng làm phương tiện hỗ trợ hỏa lực có độ chính xác cao, có khả năng thực hiện các cuộc tấn công tầm xa lên tới 2 km và sử dụng thiết bị quang học nâng cao để khóa và tiêu diệt các vị trí hỏa lực của đối phương. Tuy nhiên, một điều cần lưu ý đó là, mặc dù việc Quân đội Nga sử dụng các loại xe tăng thế hệ cũ như T-62 và T-55 và đã bị nhiều phương tiện truyền thông chế giễu trên mạng Internet, nhưng những phương tiện này lại phát huy hiệu quả to lớn trong việc hình thành hệ thống cung cấp hỗ trợ hỏa lực ban đầu để tạo điều kiện cho lực lượng tác chiến khác chiếm lĩnh vị trí thuận lợi. Hình thức sử dụng thứ ba của các đơn vị tăng- thiết giáp của Quân đội Nga đó là tiến hành các cuộc tấn công bất ngờ. Khi bộ binh Nga tiếp tục gây áp lực lên các vị trí của Ukraine, điều này đòi hỏi quân đội Ukraine phải luân chuyển quân thường xuyên hơn. Vì vậy, trong khoảng thời gian chuyển quân này, Quân đội Nga thường sử dụng xe tăng để thực hiện các cuộc tập kích hỏa lực khi phát hiện quân Ukraine đang luân chuyển quân. Các cuộc đột kích này thường được tiến hành vào ban đêm, đặc biệt sử dụng xe tăng T-80BV có camera ảnh nhiệt sử dụng ban đêm tốt đã mang đến hiệu quả tác chiến rõ rệt. Phương thức chiến thuật thường được Quân đội Nga sử dụng đối với hoạt động tác chiến này đó là nhanh chóng tiếp cận khu vực mục tiêu, sau đó tổ chức hỏa lực tập trung trong thời gian ngắn rồi nhanh chóng rút lui.
Bên cạnh đó, Quân đội Nga cũng đã thực hiện một số cải tiến quan trọng đối với các xe tăng nhằm giảm thiểu mối đe dọa từ tên lửa chống tăng. Đầu tiên, Quân đội Nga đã lắp đặt thêm các giáp phản ứng nổ và giáp dạng lưới trên thân xe tăng cũng như nhiều vị trí phòng thủ then chốt và điều này mang lại hiệu quả rất cao. Thứ hai, bằng cách sửa đổi khoang động cơ qua đó giúp giảm nhiệt lượng do khí thải xe và động cơ tạo ra, từ đó làm giảm khả năng bị phát hiện từ các loại một số tên lửa chống tăng tầm nhiệt. Bên cạnh đó, Quân đội Nga còn thay đổi thời gian tấn công, theo đó, các cuộc tấn công được tiến hành vào lúc hoàng hôn hoặc bình minh, khi nhiệt độ của xe tương tự với nhiệt độ môi trường xung quanh (được gọi là "điểm giao nhiệt"), khiến xe tăng khó bị phát hiện hơn bằng công nghệ chụp ảnh nhiệt. Kết quả của các cải tiến này đã giúp Quân đội Nga một mặt nâng cao hiệu quả tác chiến, đồng thời giảm đáng kể thiệt hại do một số loại tên lửa chống tăng của quân đội Ukraine gây ra. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp ngoại lệ khi Quân đội Nga phải tác chiến ở khu vực chiến đấu trong đô thị, vì khoảng cách giao chiến khi đó có xu hướng bị rút ngắn nên những tổn thất là không tránh khỏi.
Xe tăng Nga tại Ukraine
Mặc dù Quân đội Nga rất thận trọng trong việc sử dụng xe bọc thép ở khu vực Bakhmut nhưng họ cũng sử dụng xe bọc thép làm nhiệm vụ hỗ trợ hỏa lực cho bộ binh trong các trận đánh đô thị khác. Trong những trường hợp tác chiến như vậy, xe tăng đóng một vai trò quan trọng trong việc trấn áp vị trí có lợi trong đô thị và nhanh chóng đột phá các tòa nhà. Trong vai trò hỗ trợ này, những chiếc xe tăng cũ được coi là ‘súng tấn công’ dường như được ưu tiên lựa chọn hơn, vì những chiếc xe tăng hiện đại hơn của Nga được trang bị hệ thống quang học tiên tiến và hệ thống phòng thủ đa năng sẽ không đạt được nhiều lợi thế chiến thuật trong môi trường đô thị. Tất nhiên, khi xe tăng di chuyển vào các khu vực đô thị, chúng cũng phải đối mặt với nguy cơ tiếp xúc trực tiếp với lực lượng xe tăng và xe thiết giáp của đối phương, thậm chí đôi khi xảy ra các cuộc đối đầu trực diện ở khoảng cách chỉ 50 mét. Mặc dù hiện nay các cuộc giao tranh giữa xe tăng với xe tăng tương đối hiếm và khi xảy ra, chúng thường được tiến hành trong phạm vi 1.000 mét và khi đó tốc độ tác chiến là yếu tố quyết định khả năng giành chiến thắng trong những xung đột như vậy. Qua thực tế chiến đấu, kíp xe tăng chiến đấu của Ukraine chỉ ra rằng, nếu điểm tiếp nối giữa tháp pháo và mặt trước thân xe bị bắn trúng, kẻ địch có thể bị tiêu diệt chỉ trong một phát đạn. Tuy nhiên, các loại giáp phản ứng nổ trên xe tăng của Quân đội Nga đang chứng tỏ khả năng bảo vệ rất hiệu quả trong chiến đấu. Các loại giáp này đã ngăn chặn hầu hết những hệ thống tên lửa chống tăng xuyên giáp của Ukraine. Một số báo cáo của Ukraine chỉ ra rằng, mặc dù họ đã nhiều lần bắn trúng xe tăng của Nga nhưng không tiêu diệt được chúng. Điều đáng chú ý là các binh lính xe tăng Ukraine cũng cho biết, việc tấn công vào xích xe để vô hiệu hóa khả năng cơ động là một biện pháp hiệu quả để loại bỏ các đơn vị thiết giáp Nga khỏi chiến trường, vì điều này thường dẫn đến việc kíp lái tự nguyện bỏ xe. Nguyên nhân là do khả năng cơ động của xe tăng được coi là cách phòng thủ tốt nhất trước hỏa lực của đối phương và nếu nó đứng yên, khả năng sống sót của nó sẽ bị suy giảm nghiêm trọng. Chính vì vậy, trong các trận chiến đấu, bên cạnh việc nâng cao khả năng cơ động để hạn chế tối đa việc bị tấn công, các xe tăng và xe thiết giáp của Nga còn phải căng mình đối phó với các cuộc tấn công từ những thiết bị bay không người lái giá rẻ. Mặc dù trên thực địa, Quân đội Nga đang chiếm ưu thế về sức mạnh hỏa lực, tuy nhiên, những mối đe dọa phi đối xứng từ thiết bị bay không người lái cũng đang trở thành mối lo ngại hiện hữu với Quân đội Nga trên chiến trường.
Tầm quan trọng của lực lượng pháo binh
Pháo binh luôn là nòng cốt trong tư tưởng, lý luận tác chiến của Quân đội Nga. Trong giai đoạn đầu của cuộc xung đột, mỗi cụm pháo binh chiến thuật cấp tiểu đoàn được bố trí 1-2 khẩu đội pháo và một khẩu đội phóng tên lửa (MLBS). Đến mùa Hè năm 2022, Nga đã tích hợp một số lượng lớn trang bị pháo binh vào các cụm chiến thuật pháo binh. Hiện nay, Quân đội Nga đang sử dụng các lữ đoàn pháo binh làm đơn vị hỗ trợ cho các hoạt động tác chiến trên hướng chủ yếu. Đồng thời, lữ đoàn pháo binh sẽ giữ lại một phần sức mạnh để phản công các đợt tấn công của pháo binh đối phương. Với lợi thế về hỏa lực, lực lượng pháo binh của Quân đội Nga vẫn là một trong những yếu tố chính, trực tiếp ảnh hưởng đến tình hình chiến đấu trên chiến trường Ukraine. Pháo binh đóng một vai trò quan trọng trong chiến tranh của Quân đội Nga, chủ yếu nhờ khả năng cung cấp hỏa lực mạnh mẽ và có chiều sâu trên một phạm vi tác chiến rộng lớn. Khả năng này cho phép các lực lượng vũ trang Nga tấn công các vị trí của đối phương, phá vỡ đội hình và nhắm mục tiêu vào các tuyến tiếp tế hậu cần của đối phương mà không cần lực lượng tác chiến phải trực tiếp chiến đấu. Bên cạnh đó, pháo binh còn có khả năng kiểm soát các vùng tác chiến rất quan trọng, từ đó góp phần định hình ưu thế trên chiến trường.
Pháo binh Nga
Trong quý 1 năm 2023, lực lượng pháo binh Nga thường xuyên tổ chức hỏa lực vào quân đội Ukraine, với số lượng dao động trong khoảng 12.000- 38.000 quả đạn/ngày. Với số lượng thống kê trung bình khoảng 24.000 quả đạn/ngày. Điều đáng chú ý là hệ thống pháo binh của Nga không phân bố rộng rãi ở tất cả các hướng tác chiến mà tập trung ở một số hướng tác chiến quan trọng. Đồng thời, cỡ nòng pháo được sử dụng rộng rãi nhất cũng đã thay đổi. Theo đó, số lượng pháo 152 mm giảm tương đối và số lượng sử dụng súng cối 120 mm tăng lên đáng kể. Do đó, tổng lượng đạn tiêu thụ của Quân đội Nga trên chiến trường Ukraine năm 2022 là khoảng 12 triệu quả đạn và lượng đạn tiêu thụ hàng ngày dao động trong khoảng 20.000-60.000 quả. Tuy nhiên, nếu duy trì tốc độ sử dụng như vậy, tổng lượng hỏa lực tiêu thụ của Quân đội Nga vào năm 2023 ước tính sẽ khoảng 7 triệu quả đạn. Ukraine ước tính lượng đạn dược sản xuất của Nga sẽ là 2,5 triệu quả đạn mỗi năm thì mới đáp ứng được nhu cầu tác chiến hiện tại. Trong khi đó, mặc dù sản lượng đạn dược của Nga có thể tăng nhưng năng lực sản xuất thuốc nổ còn hạn chế do có sự chênh lệch giữa mức tiêu thụ và năng lực sản xuất, điều đó buộc Nga phải mua thêm đạn dược từ thị trường quốc tế. Với mức tiêu thụ dự kiến sẽ giảm xuống còn 7 triệu quả đạn vào năm 2023, Quân đội Nga phải ưu tiên triển khai hỏa lực một cách thận trọng hơn. Việc bị hạn chế bởi năng lực cung cấp đạn dược đã ảnh hưởng nhất định đến hoạt động triển khai và sử dụng pháo binh. Vào mùa Hè năm 2022, Quân đội Nga ở khu vực Donbass có thể dễ dàng bổ sung một lượng lớn đạn dược gần các vị trí pháo binh. Tuy nhiên, sau khi Ukraine được các nước phương Tây tăng cường viện trợ tên lửa, phương thức tiếp tế này đã bị ảnh hưởng, nhiều kho đạn của Nga trên chiến trường trở thành mục tiêu tấn công bằng tên lửa của Ukraine. Thực tế trên chiến trường cho thấy, pháo lựu tấn công tầm xa chính xác của lực lượng vũ trang Ukraine đã khiến Quân đội Nga gặp khó khăn trong việc tiếp tục tích trữ đạn dược gần các vị trí triển khai lực lượng pháo binh. Theo thống kê, hệ thống pháo binh của Quân đội Nga đã chịu tổn thất nặng nề kể từ khi xung đột Ukraine bùng nổ vào tháng 2/2022. Theo dữ liệu do Bộ Tổng tham mưu Lực lượng vũ trang Ukraine cung cấp và báo cáo của nhiều phương tiện truyền thông như Ukraina Pravda, tổn thất lũy kế của các hệ thống pháo binh của Quân đội Nga là đáng kể và ngày càng tăng theo thời gian. Đến đầu năm 2024, những tổn thất này đã đạt đến con số đáng kinh ngạc. Theo đó, tính đến ngày 2/1/2024, tổng thiệt hại được báo cáo là 8.531 hệ thống pháo. Đến ngày 6/1/2024, con số này sẽ tăng lên 8.617 hệ thống. Vài tuần sau, vào ngày 13 tháng 1, báo cáo tổn thất tiếp tục tăng lên 8.728 hệ thống pháo. Cuối cùng, tính đến ngày 14/3/2024, tổng số tổn thất được báo cáo là 8.747 hệ thống pháo. Tình trạng này buộc Quân đội Nga phải liên tục thử nghiệm, cải tiến phương pháp sử dụng hỏa lực.
Pháo binh Nga
Trong bối cảnh xung đột Nga-Ukraine diễn ra ngày càng khốc liệt, việc sử dụng pháo binh một cách chiến lược của Quân đội Nga được coi là một phần quan trọng trong cách tiếp cận quân sự của nước này trong bối cảnh tình hình mới. Việc sử dụng pháo binh hiệu quả có thể có tạo ra tác động quyết định đến khả năng chiến đấu, tinh thần và hiệu quả tổng thể của cả hai bên trong một cuộc xung đột. Quân đội Nga đã đưa hai thuật ngữ mới vào chiến thuật sử dụng hỏa lực pháo binh đó là: “giá trị tức thời” và “cú đấm hỏa lực”. “Giá trị tức thời” phản ánh tác động mất cân bằng của hỏa lực đến môi trường chiến thuật. Vì vậy, cần bố trí chính xác thời gian cung cấp hỏa lực ở một chiều rộng hơn và xây dựng hàng loạt điểm quyết định cho các cuộc tấn công hỏa lực. Khái niệm “giá trị tức thời” cho rằng trong một số thời điểm tác chiến chiến thuật, hỏa lực sẽ gây ra mối đe dọa hoặc thiệt hại ngay lập tức cho kẻ thù, trong khi ở những thời điểm khác, nó có thể cần một đòn tấn công liên tục trong thời gian dài để tạo ra hiệu ứng tương tự. Vì vậy, để khai thác triệt để tác dụng của hỏa lực, cần xác định chính xác thời điểm, địa điểm sử dụng hỏa lực khi quyết định. Trong khi đó, khái niệm “Cú đấm hỏa lực” là thuật ngữ dùng để chỉ trong một số tình huống, cần một lượng lớn hỏa lực để đạt được một mục tiêu cụ thể, trong khi trong những tình huống khác, cần ít đạn hơn để đạt được hiệu quả tương tự. Việc xem xét sử dụng hỏa lực tập trung sẽ liên quan đến khả năng phòng thủ và điểm yếu của kẻ thù trên các khu vực tác chiến, cũng như các nguồn lực và hạn chế về hỏa lực của đối phương. Thông thường, chiến thuật sử dụng hỏa lực của Quân đội Nga được các chuyên gia quân sự mô tả là theo kiểu "băng chuyền rực lửa", "làn sóng lửa" và "pháo binh du mục". Điều này phản ánh sự tập trung hỏa lực vào một hướng tác chiến chủ yếu để chiếm ưu thế tuyệt đối trên chiến trường, đồng thời khiến pháo binh đối phương rối loạn, mất khả năng đối kháng.
Trong khi đó, một khái niệm tác chiến khác cũng đang được áp dụng đó là “cơ động hỏa lực pháo binh”. Ý tưởng chính của phương thức này là việc sử dụng pháo binh có khả năng cơ động cao, nhanh chóng hành quân, chiếm lĩnh vị trí đã bố trí sẵn hỏa lực/đạn dược. Sau đó, tại vị trí đó, pháo binh đồng loạt khai hỏa, tập trung hỏa lực tấn công mục tiêu. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, lực lượng pháo binh sẽ cơ động về vị trí trú ẩn an toàn để tránh các đòn phản kích từ tên lửa hoặc pháo binh đối phương.
Pháo binh Nga
Hỏa lực pháo binh Nga không chỉ được sử dụng để tấn công các vị trí phòng thủ mà nó còn đóng vai trò quan trọng trong việc làm suy yếu sức tấn công của quân đội Ukraine. Nếu Quân đội Nga biết được thông tin quân đội Ukraine đang chuẩn bị tấn công, họ thường sẽ sử dụng một lượng lớn hỏa lực trong khu vực để ngăn chặn quân đội Ukraine thực hiện cuộc tấn công đó. Một chiến thuật tác chiến phổ biến khác là quân Nga chủ động rút lui khỏi vị trí bị tấn công, và một khi quân Ukraine cố gắng chiếm giữ vị trí này, họ sẽ dùng hỏa lực pháo binh để tập kính lực lượng vũ trang Ukraine. Các báo cáo của quân đội Ukraine chỉ ra rằng, mặc dù hỏa lực pháo binh của Nga vẫn rất mạnh nhưng số lần phóng của hệ thống pháo phản lực phóng loạt đã giảm đáng kể so với những tháng trước. Điều này được cho là có nhiều khả năng Quân đội Nga đang bị thiếu một lượng lớn đạn pháo phục vụ cho tác chiến. Trong khi đó, Quân đội Nga dường như có nguồn cung cấp ổn định đối với loại đạn 152 mm dẫn đường bằng laser, vì quân đội Ukraine phát hiện sự gia tăng sử dụng loại đạn này trên các máy bay không người lái Orlan-30 và lực lượng bộ binh. Loại đạn này đang được Quân đội Nga sử dụng để tấn công chính xác các vị trí của Ukraine. Cách tiếp cận sử dụng lực lượng thay thế pháo binh của Quân đội Nga cũng đã có những thay đổi. Theo đó, Quân đội Nga đã chuyển sang sử dụng UAV tự sát Lancet để tấn công dồn dập vào các vị trí phát hiện mục tiêu tác chiến của Ukraine. Chiến thuật này ban đầu đã đạt được những thành công nhất định, đồng thời khiến tốc độ, độ chính xác và hiệu quả tác chiến của lực lượng pháo binh Ukraine gặp nhiều khó khăn.
UAV tự sát Lancet được Quân đội Nga sử dụng vào nhiều nhiệm vụ khác nhau như trinh sát tìm kiếm các vị trí pháo binh cũng như tiêu diệt xe tăng của Ukraine. Lancet được thiết kế bằng vật liệu phi kim và có kích thước nhỏ nên rất khó phát hiện bởi các loại radar, đồng thời do được trang bị động cơ công suất cao nên khả năng cơ động cũng như tầm bay của trang bị này rất ưu việt. Bên cạnh đó, Quân đội Nga còn sử dụng một số trang bị không người lái trinh sát, chỉ thị mục tiêu khác trên các khu vực chiến trường. Sự phối hợp tác chiến này đã giúp Quân đội Nga tổ chức đội hình chiến đấu linh hoạt, hiệu quả hơn. Đồng thời việc chỉ thị mục tiêu cũng chính xác hơn. Thống kê cho thấy, các cuộc tấn công bằng pháo binh được Quân đội Nga thực hiện rất nhanh, khoảng 3-5 phút/loạt, thời gian chuẩn bị tấn công cho pháo binh khi dựa vào kết quả thăm dò tác chiến điện tử tương đối dài, khoảng từ 20-30 phút.
..............
