[TT Hữu ích] Dịch sách: Viễn Chinh Nam Kỳ-1861

[doctor76]

Xa hơn Thuận Kiều là Hóc Môn, một vùng trồng trầu và buôn bán trầu khá quan trọng, trầu là một loại dây leo lớn cho lá gọi là trầu. Kế tiếp Hóc Môn là Rạch Tra và Tân Thạnh. Vào 3 giờ chiều, quân vẫn tiếp tục đi. Ðường đi dẫn thẳng tới Tân Thạnh; Tân Thạnh nằm lọt vào một vùng cây có tầm cao trung bình, lá cây không bóng lại úa, màu hung đỏ giống như tôn bị sét rỉ, chẳng thấy gì là vẻ xum xuê của cây cối miền nhiệt đới. Chỉ có sức nóng của mặt trời thì giống như ở Ấn Độ; nóng như thiêu đốt. Con đường mòn, chỗ rộng chỗ hẹp, đầy cát thật mịn, thật nhiều và nóng bỏng. Quân lính mệt lả cứ đi bừa không thẳng hàng thẳng lối gì hết. Vào giờ này, mọi người đã kiệt lực, thân xác nặng như chì; ai cũng muốn dừng lại mà ngồi xuống nghỉ. Trong ngày hôm đó, một số quân sĩ của ta đờ đẫn, ngất ngư vì nóng bức, một số phát điên.

Hai bên vệ đường có vài căn nhà mà quân An Nam đã phá sạch trên đường rút lui. Dân chúng ẩn nấp trong những cánh rừng thưa cách đó vài trăm thước. Thỉnh thoảng từ trong bụi rậm họ ló đầu ra nhìn rồi kinh sợ mà ù té chạy. Ở ngưỡng cửa mỗi nhà đều có một lu bằng đất nung màu đen đựng đầy nước. Vì khát chẳng ai nghỉ tới thuốc độc, đều tranh nhau mà uống. Ðến tối, có vài người nông dân bớt sợ đến gần và làm quen với ta, họ đề nghị giúp quân ta khiêng những người lính vì nóng ngã lăn ra bất tỉnh ở hai bên đường.

 

[doctor76]

Vào khoảng 5 giờ chiều, các toán quân dẫn đầu tràn vào thành Tân Thạnh đã bỏ trống. Trong thành có tiền bằng bạc, một số thật lớn tiền đồng và 3 khẩu đại pháo. Thành này canh giữ con đường mà quân lính vừa đi qua, tiếp nối với con đường này là một đường đê dẫn tới ranh giới Campuchia. Một khẩu đại pháo đặt thẳng trước mặt biểu dương tầm quan trong của vị trí mà ta vừa chiếm. Nơi này cũng là ranh giới của khu rừng Hóc Môn. Ở bìa rừng có một vùng đất cao và phẳng, có vài cây lớn. Quân ta quyết định đến cắm trại tại chỗ này. Xa xa là một vùng đầm lầy xa tít tới chân trời, những cánh đồng hoang vu của vùng Sologne (Sologne là một vùng đầm lầy rộng lớn ở cửa sông Loire, thuộc miền trung nước Pháp) cũng không đến nỗi buồn và hiu quạnh như nơi đây. 14 thuyền chiến của địch nằm phơi khô trên mặt đất cạnh một bờ đê từ ngày ta đánh chiếm Sài Gòn năm 1859 vẫn còn đó. Ðịch quân rút đi không để lại một dấu vết nào khác ngoài thi hài của sáu nông dân An Nam bị chặt đầu vài giờ trước đó, xác vẫn còn mang gông. Sau này người ta mới biết rằng những kẻ bị khổ hình đó là những người theo Thiên Chúa giáo (ngày hôm sau, người ta lại đào được bẩy xác chết khác vùi dưới một lớp đất mỏng, xác bị chặt đầu, ta nhận ra trong số này hình như có xác của một trung sĩ thủy quân đánh bộ, đã bị quân An Nam bắt làm tù binh từ sáu tháng nay). Ngày hôm sau người đầu thú kéo đến rất đông; các làng doc theo hữu ngạn sông Đồng Nai và hai bờ sông Vàm Cỏ xin ta bảo trợ. Tàu Dragonne, ngược sông Vàm Cỏ Đông đến thẳng Tây Ninh, sát với biên giới Campuchia. Tàu Dragonne kiểm soát vùng lãnh thổ An Nam nằm giữa hai sông Đồng Nai và Vàm Cỏ. Như thế là toàn tỉnh Gia Định đã thuộc vào tay ta rồi, ta chiếm hết thành quách, thu hết súng ống và quân lương quân nhu.

 

[doctor76]

Quân đội An Nam tan rã. Trong số 40.000 người đã chống trả cam go để chặn đường tiến quân của ta thì nghĩa quân đã bỏ áo lính và phù hiệu để trở về đời sống nông dân. Các tá điền gọi là Đồn Điền thì quay về các nông trại quân đội của họ ở Gò Công, Mỹ Tho và Sài Gòn để ghi danh trở lại. Quân chính quy tản mát thành từng nhóm nhỏ, lội hoặc dùng thuyền vượt qua sông Đồng Nai hoặc cả hai sông Đồng Nai và sông Vàm Cỏ; một số về Biên Hòa, một số đổ xuống các tỉnh miền nam là Mỹ Tho và Vĩnh Long. Vị tổng chỉ huy An Nam ( tức Nguyễn Tri Phương, em của ông là Nguyễn Duy tử trận) bị thương nặng ở tay trốn về Biên Hòa.

Có thể nói rằng quân An Nam đã để lọt vào tay ta tỉnh trù phú nhất của Nam Kỳ miền dưới. Ta lợi dụng tình thế này ngay tức khắc. Các cánh quân cơ động và tàu chiến đổ đi lục xét khắp nơi trong xứ, từ phía đông, phía tây đến phía bắc. Chỗ nào cũng thấy người Pháp tra xét. Nhờ thế mà ta biết thành Tân Thạnh có hình tam giác, góc nhọn lớn nhất là ụ phòng thủ hướng về phía bắc, góc tây nam có đầm lầy bao bọc kéo dài cho tới sông Vàm Cỏ Đông.

 

[doctor76]

Ngày 3 tháng 3, có một bức thư đến tay vị chỉ huy trưởng cho biết người An Nam tìm cách tập trung trở lại và dùng Trảng Bàng làm điểm kết hợp; năm 1859 họ đã từng dùng Trảng Bàng làm trung tâm của họ khi đánh với ta. Tức thời tiểu đoàn trưởng Comte và một đội biệt phái rất hùng hậu được gởi đi ngay chiều hôm đó. Ông ngủ lại Rạch Tra (Tân-Thạnh) và sáng hôm sau thì đến Trảng Bàng, nơi này chỉ cách Campuchia có 30 dặm. Ông dẫn theo bộ binh, quân đánh bộ Tây Ban Nha, một nửa giàn pháo nòng 4, lính phóng hỏa tiễn, và một đội công binh. Nhưng thật ra quân An Nam đã hoàn toàn bại trận; ở Trảng Bàng không thấy voi trận, không thấy xe vận chuyển, chẳng có kho hàng và binh lính gì cả. Trước khi rời nơi này, vị chỉ huy Comte đã liên lạc với đại úy tàu Dragonne đang hoạt động trên sôngVàm Cỏ Đông.

Tàu bè lớn và chiến hạm của ta tấp nập trên ba con sông, rộng, chắc chắn và sâu, đổ từ phía bắc xuống; vùng lãnh thổ nằm giữa ba con sông này có nhiều rừng và ruộng là tỉnh Gia Định còn gọi là tỉnh Sài Gòn. Chuẩn đề đốc Page giữ trọng trách kiểm soát sông Đồng Nai và phong tỏa Biên Hòa. Ðại úy hải quân Bourdais kiểm soát hai nhánh sông Vàm Cỏ và canh chừng kênh Bưu điện. Ðích thân ông thì hiện diện trên sông Vàm Cỏ Tây với các tàu Monge và Lily đặt dưới quyền sử dụng của ông. Trên sông Vàm Cỏ Đông đổ lên tới Campuchia thì có pháo hạm Alarme, pháo hạm này và các tàu của đại úy Bourdais hai bên chỉ cách nhau bằng một dải đất khá hẹp.

 

[doctor76]

Phó đề đốc thủy sư Charner ra lệnh cho các vị chỉ huy thám sát trên bờ cũng như dưới nước phải tiếp xúc với các trưởng làng và chánh tổng để chính thức đưa cho họ bảng tuyên cáo mang theo, ông tiếp lời và huấn dụ như sau:

‘’Các ông nói với họ rằng: luật pháp và thông lệ của họ sẽ được tôn trọng; họ có thể canh tác và buôn bán tự do, mang sản phẩm về Sài Gòn. Họ nên tin chắc rằng thời kỳ các quan chức trước kia đã chấm dứt và thay vào đó là quan chức người Pháp, chúng ta sẽ hoàn toàn che chở cho những ai công nhận uy quyền của chúng ta và phục vụ trung thành chúng ta.

‘’Ðể xóa bỏ hết tàn tích cũ, đi tới đâu nếu các ông thấy đồn lũy thì san bằng hết, các ông phải huy động dân chúng sống trong vùng, đông chừng nào hay chừng đó, và bắt tự tay họ phải phá hủy các thành đồn. Các ông phải chống thẳng tay không thương tiếc bọn thổ phỉ trên bộ và quân cướp hăm doa thuyền bè trên sông. Nhưng các ông để yên các thuyền bè đánh cá và buôn bán. Sau hết là các ông thu góp hết trên toàn xứ các tài liệu liên hệ đến thể chế, luật lệ, tình trạng phòng thủ, sức sản xuất và phương tiện thương mại của họ.’’

 

[doctor76]

Thành Tây Ninh gần biên giới Campuchia được sửa chữa lại, mở rộng thêm và trang bị thật mạnh súng ống và chiến cụ. Mối liên hệ giữa ta và Campuchia được vạch ra. Nước Campuchia giáp với Nam Kỳ miền dưới về phía bắc và phía tây. Nước Campuchia liên lạc thường xuyên với ba tỉnh An Nam là Mỹ Tho, Vĩnh Long, An Giang nhờ vào con sông lớn mang tên là sông Cambodge. Người Campuchia vẫn còn cãi vã, tranh chấp, và luyến tiếc xứ Nam Kỳ miền duới (tác giả rất tinh ý, hiểu lịch sử, người Khmer tiếc là vì toàn bộ xứ Thủy Chân Lạp của họ đã bị người Việt chiếm trọn). Vì lẽ đó mà vị chỉ huy trưởng không từ nan điều gì để biến xứ Campuchia thành một đồng minh. Ông nói với vị sĩ quan đầu não cầm quyền chính trị ở Tây Ninh do chính ông bổ nhiệm rằng:

‘’Ông giữ trọng trách về chỉ đạo chính trị trong mọi việc, nhất là những gì liên hệ với người Campuchia. Ông nên dùng lời hứa hẹn, giúp đỡ và bảo vệ tất cả những người dân Miên nào hiền hậu sống trên lãnh thổ của ta, ông nên hội ý với vị chỉ huy quân sự của ta ở Tây Ninh để thực thi các việc này. Ông nên tìm cách tái lập ban giao tốt với các quan chức Campuchia. Ông nói với họ rằng chúng ta đã giữ thế không gây chiến với họ và chúng ta vẫn muốn duy trì tình thế này. Tóm lại là ông phải hết sức nỗ lực để tạo lập yên ổn và an ninh xung quanh ông, ông phải nhớ báo cáo thường xuyên với tôi về tình hình liên quan đến vùng thuộc địa mới thành hình của ta.’’

Vị chỉ huy trưởng đồng thời cũng sai một sĩ quan đem dâng quà biếu và chuyển những lời giao hảo của nước Pháp lên vua Campuchia (ngày 24 tháng 3 năm 1861) như sau:

‘’Các biến cố tại Nam Kỳ mới đây có lẽ Hoàng thượng đã được thông báo. Hoàng thượng biết rằng các đạo quân Pháp-Tây Ban Nha đánh đuổi người An Nam ra khỏi chiến lũy Kỳ Hòa; Sài Gòn đã được giải tỏa, quân thù An Nam tan rã bỏ chạy kắp nơi. Dân chúng trong vùng cũng như những nơi xa đều kéo đến xin quy phục và chấp nhận sự bảo hộ mà chúng tôi ban ra cho họ.

‘’Ý đồ của nước Pháp là bảo toàn lâu dài đất đai đã chiếm được, tạo dựng ở Nam Kỳ miền dưới một thuộc địa và mang tới đó những lợi ích của văn minh Âu Châu.

‘’Nước Campuchia vẫn giữ những mối liên lạc thân hữu với nước Pháp. Tôi hy vọng rằng những liên hệ giữa chúng ta càng ngày càng nhiều và càng trở nên thắm thiết hơn.

‘’Với danh nghĩa là chỉ huy trưởng của các lực lượng quân đội trên đất và trên mặt biển tại xứ Nam Kỳ, và là đại diện của nước Pháp, tôi xin cam kết với Hoàng thượng hảo ý của chúng tôi về vương quốc Campuchia và tôi xin đáp lại những đề nghị hoà bình và hữu nghị mà Hoàng đế vua cha của Ngài từng đưa ra trước đây, thưa Ngài, cho vị đại diện của Hoàng đế cao cả của công dân Pháp tại Sài Gòn .

‘’Tôi cũng hết sức vinh dự báo cho Hoàng thượng rõ tôi có ý định, trong một ngày gần đây, sẽ đem quân đánh Mỹ Tho và chiếm cứ vùng này, điểm phòng thủ cuối cùng của người An Nam về phía Campuchia.

‘’Vị chỉ huy hộ tống hạm đưa tin của Hoàng đế và Hoàng tộc quốc gia chúng tôi là tàu Norzagaray, sẵn sàng liên lạc với Hoàng thượng, nếu Hoàng thượng chuẩn y.

‘’Xin kính dâng Hoàng thượng...’’

 

[doctor76]

Sự vận động này đã thành công mỹ mãn. Từ đây về sau, nước Campuchia không bao giờ làm việc gì gây bối rối cho sự xâm lược của Pháp. Nhà vua đáp lại bằng các lễ vật và bằng cách gởi sang một ban sứ thần đáng kể (gồm 80 người), đi từ Kom-pot đến Sài Gòn bằng đường bộ. Sau hết cũng nên nói rõ là các tin tình báo trước đây chuyển cho chính phủ Pháp hoàn toàn sai, tại Campuchia người ta không nghe nói gì hết về đạo quân Xiêm 60.000 người, đạo quân này nếu có thật sẽ là một lực lượng tiếp tay giúp ta chống lại người An Nam. Vài tháng sau, có một kẻ ngấp nghé cướp ngôi đã dấy quân chống lại nhà vua đang trị vì tại Campuchia (vua Norodom bị chính người em là Si-Vattha cướp ngôi, phải bỏ trốn sang Xiêm La).

Ðường lối chính trị của thủy sư đề đốc Pháp, trong tình thế này cũng dễ hiểu; trừ một vài người vụ lợi ra còn phần đông, ngay cả đến hôm nay, vẫn coi giải pháp của ông là hoàn hảo nhất: tức là khi nào những người lãnh đạo Campuchia còn muốn giải quyết những tranh chấp giữa họ về chủ quyền lãnh thổ mà ta chiếm được thì ông sẽ ngăn chặn họ, bằng một cách đơn giản là đưa họ vào cảnh đánh lẫn nhau ở một nơi khác (tác giả cho thấy người Pháp rất nham hiểm và là bậc thầy về cai trị, câu này trong nguyên văn cũng hết sức lắt léo, tác giả muốn ám chỉ bàn tay của vị phó thủy sư đề đốc đã lợi dụng sự bất đồng chính kiến trong hoàng gia Campuchia về sự chiếm đóng Nam Kỳ của Pháp để đưa họ vào cảnh tự tiêu diệt lẫn nhau. Người Khmer vẫn còn mơ tưởng sau này sẽ chiếm lại Nam Kỳ, không muốn người Pháp nẫng tay trên. Biết ý định này, Pháp giao cho người sang Xiêm La thuyết phục Norodom, cho quân đưa ông về cướp lại ngôi, đổi lại Campuchia phải chấp nhận sự bảo hộ của Pháp)

 

[doctor76]

Ngày 10 tháng 3 năm 1861, các đạo quân viễn chinh quay về Sài Gòn. Một toán quân cơ động và hai cỗ sơn pháo được giữ lại ở Thuận Kiều; thêm một đại đội thủy quân lục chiến và một đại đội lính người An Nam tại Tân Thạnh, phần khí giới thì cấp thêm cho họ một khẩu đại pháo 30 của hải quân. Một đại đội lính thủy chiến đóng tại Kỳ Hòa. Pháo binh trở lại đóng giữ chùa Ao. Hải quân đổ bộ thì lại trở về đóng ở thành phố Tàu như trước. Các toán bộ binh khác đóng rải rác doc theo các chùa bỏ hoang dài cho đến đồn Avalanche. Nhà cửa ở đây san sát nhau, gần như liên tục từ Sài Gòn đến Chợ Lớn, nối liền hai thành phố, không khí vui nhộn và thân thiết như ở thôn quê. Những ngôi nhà nhỏ lụp xụp của thành Kỳ Hòa, đủ để 20.000 quân An Nam đồn trú, không còn thích nghi để phân phát cho quân lính đã có thói quen với đời sống Châu Âu. Các căn nhà này đã bị sập trước khi các tuyến phòng thủ bị san bằng. Nhà cửa hư nát, vô số quần áo rách còn bê bết máu, xác người rải rác trong các hầm chông làm phát sinh cả một thế hệ ruồi nhặng tủa bay dầy đặc trong không khí; hàng triệu con ruồi khát máu, tàn khốc bao phủ hết thành Kỳ Hòa như bâu quanh một vết thương mới bị lở loét, biến Kỳ Hòa thành một hầm chôn người không thể nào ở nổi. Phải chờ cho đến khi nào đây để những xác chết hóa thành bụi, đám mây ruồi nhặng nhơ nhớp sẽ lắng xuống, và những bầy quạ bay đi xa? Vì thế mà thành Kỳ Hòa bị san bằng trừ một đồn duy nhất nằm trên đường về Sài Gòn, đồn có tên mới là đồn Testard, tên của trung tá Testard bị giết ngày 25 tháng 2. Vòng thành Kỳ Hòa mênh mông trước đây, người ta tưởng là do một vị hoàng đế Ai Cập nào đó đã huy động vô số tay người xây lên, nay chỉ còn lại một đồn lẻ loi, tên đồn dùng để nhắc lại cái chết vinh quang của một con người hào hùng và cao đẹp.

 

[doctor76]

Chợ búa của Sài Gòn và thành phố Tàu thật dồi dào sản phẩm. Tất cả các nơi trong tỉnh đổ về; nhờ quyết định của vị chỉ huy trưởng, lương thưởng từ Paris cấp cho quân lính gia tăng, đem đến cho họ một sự vui thích vô ngần; thật là một điều quí giá khi người lính có một ít tiền trong túi. Tiền phụ cấp thêm giúp từng nhóm quân cải thiện bữa ăn hằng ngày: vả lại những người bán hàng An Nam kéo đến vì người mua sẵn có tiền để trả. Người lính bộ binh nào, người lính thủy nào, khi về Pháp lãnh đồng lương chết đói, lại không nhớ tới cái lúc mà những ghim thịt nướng bốc khói thơm lừng trở đều liên tục trên bếp than hồng dưới bóng mát của những hàng cau ở Chợ Quán và Chợ Lớn; họ nhớ tới để vừa thích thú lại vừa tiếc rẻ.

Ðạo quân viễn chinh, trong vòng 15 ngày, đã đánh 5 trận, thực hiện 12 cuộc trinh sát, hành quân dưới bầu trời gay gắt, phải chịu hiểm nguy, ăn lương khô uống nước bẩn; đêm thường thức suốt vì đám muỗi độc địa và đàn kiến lửa đâm chích. Quân sĩ thật sự cần được nghỉ ngơi. Nhưng không thể nói là họ đã hoàn toàn kiệt quệ không thể nào không cho họ nghỉ.

 

[doctor76]

Ngay ngày hôm sau khi thủy sư đề đốc cho thượng cờ hiệu của ông trở lại trên chiến hạm Impératrice-Eugénie đang thả neo trên sông Sài Gòn, tức là ngày 12 tháng 3 năm 1861, liền tức thời ông ra lệnh phải thám sát các vùng chung quanh Biên Hòa và Mỹ Tho. Thủ Dầu Một là một đầu cầu chắc chắn của ta trên một trong hai con đường dẫn đến Biên Hòa. Chỉ huy tiểu đoàn Comte và quân đánh bộ đi do thám vùng ven biên của Biên Hòa bằng cách mượn đường băng ngang Thủ Dầu Một. Ðồng thời, một ủy ban khác gồm có đại úy hải quân du Quilio, vị chỉ huy đại đội tổng hành dinh de Cools và vị chỉ huy đại đội công binh Allizé de Matignicourt, giữ trọng trách thám sát sông Vàm Cỏ Tây tại cửa kênh Bưu điện. Cuộc trinh sát không tiến xa hơn được vì kênh bị chận, con đường Bưu điện đi về Mỹ Tho phải băng ngang nhiều sông rạch mà cầu lại bị phá hết. Ðường xá trên ruộng là các đường rất hẹp, chỉ đủ cho một người đi. Ủy ban trinh sát đều nhất trí cho rằng phải mất ít nhất là 15 ngày để đắp lại con đường Bưu điện để cho pháo binh sử dụng.

 

[doctor76]

Mọi người đều biết giá trị của các vị chỉ huy trong quân ngũ và những thử thách mà họ đã trải qua; vị thủy sư đề đốc quí mến họ, từng hãnh diện và công khai đề cao họ; tất cả các điều này đã giúp tiếng nói của họ không bị bỏ ngoài tai, họ đã chính thức đệ lên vị tổng tư lệnh chỉ huy ý kiến của họ, đại khái nói lên rằng ‘’quân sĩ đã mệt mỏi, sức người thì có hạn; cuộc chiến của ta không giống với một cuộc chiến nào khác, ngay cả so với cuộc chiến trải qua bên TQ mà khí hậu nơi đó vừa mới tha chết cho họ. Rằng hai lần di tản liên tiếp mà chưa mang đi hết ngưòi bị thương tại các bệnh viện Sài Gòn và Chợ Quán.’’

Nhiều vị khác cũng nói lên rằng ‘’ta vừa thắng một trận lớn, đừng nên làm gì lu mờ uy danh của ta. Rằng việc đánh hạ thành Kỳ Hòa là một chiến thắng vẻ vang cho quân đội, ta phải giữ lấy uy thế. Ta đi đánh ở đâu bây giờ ? Ðánh Mỹ Tho thì mùa mưa sắp tới rồi. Ði đánh Biên Hòa thì ta đừng quên là còn phải chỉnh đốn phần lãnh thổ đã chiếm được, cai trị một đám dân đang lâm vào một tình trạng hỗn loạn vì những người cai quản họ trước đây đã bỏ chạy hết.’’

Những ai có chủ trương như vừa nói rồi đây sẽ đổi giọng cho xem. Chuyện thật rõ ràng là trong vòng tháng 3, tình báo của ta về Biên Hòa cũng như khi ta phân tích các thông tư của vị quan chỉ huy thị trấn này đều cho thấy nếu tiến đánh Biên Hòa thì thị trấn này cũng sẽ lọt vào tay ta dễ dàng như Thuận Kiều và Tân Thạnh mà thôi.

Nhưng thủy sư đề đốc cho rằng không nên đánh chiếm Biên Hòa, ông quyết định chiếm Mỹ Tho. Vì thế, ông hối hả vì mùa mưa sắp đến, ông sai do thám các cửa biển đổ vào sông Cambodge, đồng thời cũng cho người tìm kiếm trên đất xem có đường nào nằm giữa sông Vàm Cỏ Tây và con Sông Lớn Cambodge xem khả năng pháo binh có thể dùng được, đồng thời cũng xem có con kênh nào giúp các pháo hạm có thể di chuyển được để tiến về Mỹ Tho. Ông chỉ thị cho trung úy hải quân Lespès, tức đại úy hạm trưởng tàu Norzagaray, phải do thám sông Cambodge, ông đưa ra những huấn dụ như sau :

-Trung úy Lespès đã từng do thám sông này và biết nơi nào nguy hiểm, vậy hãy lợi dụng khi trời tốt đo chiều sâu các đường sông, tìm các điểm chuẩn trên bờ để hướng dẫn các tàu di chuyển về sau. Nếu gặp dân chài lưới, thì phải cố gắng hỏi và thu thập tất cả các sự kiện cần thiết. Không những chỉ biết chiều sâu và tính chất của đáy kênh mà còn phải cố gắng biết trước những loại chướng ngại nào địch dựng lên mà ta phải phá để vượt qua khi tiến gần đến Mỹ Tho. Vì vậy, phải biết bắt đầu từ khoảng cách nào thì địch lập các đập cản, đập làm bằng loại vật liệu gì. Ðường kênh rộng hay hẹp ? Vòng vèo hay thẳng ? Kênh nằm vào hướng nào so với các đồn địch trên bờ ? Ðồn trang bị súng ống như thế nào và cách thành địch bao xa ? Bờ sông có dễ đổ bộ hay không ? Sau hết là tình trạng Mỹ Tho ra sao ? Trại quân có đông không ? Quân lính có sẵn sàng chiến đấu hay không ? Chắc gì đã tìm được người trả lời cho ta hết các câu hỏi này, nhưng điều hệ trọng là thu thập tối đa tin tức tình báo cần thiết nếu có thể được.

 

[doctor76]

Ðại úy chỉ huy chiến hạm Norzagaray, là một sĩ quan gan dạ và là một nhà thủy văn học lanh lợi, nhưng ông quay về mà không tìm ra cửa kênh để vào sông Cambodge (ngày 24 tháng 3, ông này đã được phái đi Campuchia trong công tác liên hệ với vua Miên). Một vài tin tình báo, vừa không chính xác lại vừa có vẻ bịa đặt, cho biết vào mùa mưa có một cửa rạch về phía tây của con kênh hiện nay, theo đó các tàu của hạm đội trang bị súng lớn cũng có thể sử dụng được. Dù sao, nếu như không thể nào dùng tàu để tiến vào sông Cambodge vì kênh rạch không đủ sâu, và nếu sau khi phá sập các cừ cọc ở đáy sông cũng vẫn không thể đưa tàu lọt vào mặt nam của thành Mỹ Tho, thì ta đành đổ bộ lên một hòn đảo nằm giữa các kênh rạch để đánh thành Mỹ Tho ở mặt bắc vậy. Nhưng quyết định sau cùng là thám sát một lần nữa hệ thống kênh rạch đổ vào sông Cambodge. Hai hộ tống hạm của ta là tàu Lily và tàu Sham-Roch tiến vào những nơi mà tàu Norzagaray đã trinh sát 8 ngày trước. 2 đại úy thuyền trưởng của hai hộ tống hạm là các trung úy hải quân Franquet và Rieunier, đã từng ở Nam Kỳ từ 4 năm nay. Kỹ sư thủy học Manen vẫn tiếp tục được phép cho tháp tùng trong công tác trinh sát này. Thêm một lần nữa cũng không tìm thấy đường rạch nào có thể đưa vào sông Cambodge. Còn nơi đổ bộ thì không có gì thuận lợi lắm ; các đồn địch chia nhau canh phòng một vùng rất rộng lớn.

 

[doctor76]

Hình 11. Quân Pháp tấn công Biên Hòa ngày 18 tháng 12 năm 1861

​

 

[doctor76]

Một bức hình Sài Gòn năm 1867 với tháp Lamaille nằm tại vị trí ban đầu nơi bờ sông Sài Gòn ( Jules Lamaille (1829-1862 hoặc 1963) Đại úy Hải quân Pháp, một người có đóng góp nhiều trong việc phát triển thương mại tại Nam Kỳ)

 

[doctor76]

Một số ảnh về Sài Gòn thời điểm đó để các cụ dễ hình dung

Sông Sài Gòn, 1869

​

 

[Tonkin Nguyen]

Mạn phép cụ Đốc, em bổ sung tí xíu!

Cuộc gặp gỡ tiếp xúc với Hoàng tử Kong, từ tính tình, vị thế vương quyền của ông ta cho đến kết quả trung gian của một lực lượng Âu châu liên hệ thân hữu từ lâu với Trung Hoa (đây nói đến Nga), sẽ thay đổi nhiều mặt của sự việc. Ngày 25 tháng 10 năm 1860, nam tước Gros, huân tước Elgin và hoàng tử Kong cùng ký một hiệp ước hoà bình. Hiệp ước thành công nhờ sự dàn xếp của Ðại tướng Ignatiev. Nhờ vậy tình trạng được tháo gỡ, quân đội của hai cường quốc được ngưng chiến (Anh và Pháp lúc này đang liên quân đánh nhà Thanh). Lực lượng hải quân và một phần đội quân viễn chinh của ta được rảnh tay để kéo xuống tấn công vào Nam Kỳ với mục đích củng cố vị thế thống lãnh của Pháp ở phần đất Á Châu này.

Hoàng Ðế (tức là Napoléon III, tên đầy đủ là Charles Louis-Napoléon Bonaparte- 20 tháng 4 năm 1808 – 9 tháng 1 năm 1873, vừa là tổng thống danh nghĩa đầu tiên của Pháp, vừa là vị vua cuối cùng của Pháp.Napoléon làm tổng thống từ năm 1848, đến 1852 thì xưng hoàng đế. Thời gian cai trị của ông cho thấy những nỗ lực táo bạo của ông về ngoại giao, nhất là trong chiến tranh, phần lớn thất bại, đặc biệt là nỗ lực đưa một hoàng thân Áo lên làm hoàng đế México. Năm 1858, quân đội Pháp xâm lược Việt Nam. Cuối cùng, ông tuyên chiến với Phổ và bị thua tại trận Sedan năm 1871. Ông đã bị quân Phổ bắt sống, đế chế của ông hoàn toàn sụp đổ. Năm 1873, Napoléon chết tại Anh) giao phó việc chỉ huy viễn chinh cho phó đề đốc hải quân Charner. Phó đề đốc Charner liền tổ chức lại lưc lượng hải quân do chính ông làm chỉ huy trưởng từ lúc mới khởi đầu cuộc chiến tranh với Trung Hoa. Ông thành lập hai sư đoàn lớn. Sư đoàn thứ nhất gọi là Sư đoàn TQ, lo việc bảo vệ và canh giữ Ta-kou, Tche-fou, Thượng Hải, luôn cả các hòn đảo Chu-san và Nhật Bản; ông phong chuẩn đề đốc hải quân Protet chỉ huy sư đoàn này. Ông quyết định là các chiến thuyền của sư đoàn Trung Hoa phải thật linh động, di chuyển ngắn hạn ở Nhật, cốt để phô trương khả năng mạnh mẽ về vũ khí mà nước Pháp sẵn có tại các vùng biển này. Mặc dù ở xa mặt trận đang được chuẩn bị là Nam Kỳ, vị thế của đơn vị thuộc miền bắc nước TQ thật quan trọng vì đảm nhận nhiều trọng trách như: canh chừng Nhật Bản; khống chế bọn nổi loạn trong các xí nghiệp kênh doanh ở Thượng Hải và Ninh Ba; nuôi đạo quân viễn chinh và hồi huơng quân lính; ngoài ra còn phải bảo vệ hiệp ước vừa ký mà sự thực thi chưa chắc được bảo đảm; việc duy trì đường dây liên lạc giữa Ta-kou và Tche-fou. Sư đoàn thứ hai dùng để hành quân ở Nam Kỳ.

Vị tổng tư lệnh chỉ định chuẩn đề đốc Page trực tiếp chỉ huy sư đoàn thứ hai và đặt dưới sự chỉ đạo của chính mình. Hai khu vực Hong-Kong và Quảng Châu tách ra khỏi trách nhiệm chỉ huy của tổng hành dinh Sài Gòn.

Phó đề đốc Charner thân hành đến Thiên Tân để hội ý với các sứ thần các nước và các tướng lãnh đồng minh, để thông báo những gì đã được quyết định liên hệ đến người Pháp.

Chiến hạm Duchayla giao cho Nam tước Gros xử dụng, ông này phải trở về Pháp sau khi sắp xếp cho ông de Bourboulon chuyển từ Thượng Hải đến nhậm chức ở Bắc Kinh. Chiến hạm Duchayla trên đường về sẽ ghé Hong-Kong, Manila và có thể cả Sài Gòn. Chiến hạm Duchayla mang theo quân bổ sung cho quân đóng ở Sài Gòn. Theo các tin tức mới nhất thì quân tại Sài-Gòn càng ngày càng thiếu nhân lực, việc canh phòng khó khăn vì vòng đai phòng thủ rộng. Ðoàn quân đổ bộ trước kia đã tiến chung với quân đồng minh vào Bắc Kinh được giải thể. Lính Thủy đánh bộ cũng tách ra khỏi quân đoàn viễn chinh trên đất TQ để tăng cường một phần cho trại quân Ta-kou: phần còn lại chuyển đến Quảng Đông, và sau đó là Sài Gòn. Ðại tướng Jamin cùng với trung đoàn bộ binh 101, tiểu đoàn 2 bộ binh, một giàn pháo binh 12 khẩu, một giàn pháo binh 4 khẩu, một đại đội công binh và một nữa bộ phận hành chính được chuyển về Thượng Hải. Ðại tướng Collineau được chỉ định chiếm đóng Thiên Tân với trung đoàn lục quân 102, hai giàn pháo binh, một đại đội công binh, một số kỵ binh và một nữa còn lại của bộ phận hành chính. Chiến thuyền Forbin giao cho đại tướng Cousin-Montauban, vì ông này muốn thanh kiểm tra vài nơi tại Nhật Bản trước khi quay về Thượng Hải.

Đậm: ông này là Cung Thân vương Dịch Hân, em của Hoàng đế Hàm Phong. Hàm Phong chỉ có 1 hoàng tử là Hoàng đế Đồng Trị, thời điểm xảy ra vụ này, Đồng Trị chưa ra đời.

Việc điều động lực lượng vừa kể đột nhiên làm mất tầm quan trọng chiến lược của Tche-fou. Trong suốt cuộc viễn chinh TQ, Tche-fou là kho lương chính của quân đội. Nay kho lương này chỉ còn dùng để tiếp tế cho các chiến hạm trong vùng, cho toán quân phòng ngự địa phương và cho vùng sông Bạch Hà (còn gọi là sông Hải Hà, là một con sông tại Trung Quốc, chảy từ Bắc Kinh và Thiên Tân tới vịnh Bột Hải của Hoàng Hải, dài 1.329 km) khi cần tới. Tuy vậy vị trí này còn giữ một tầm quan trọng khác; trong thời gian mà vịnh Bột Hải và sông Bạch Hà bị đóng băng thì phải dùng ngõ Tche-fou để liên lạc với Thiên Tân.

Các câu hỏi chi tiết được giải quyết giữa các tổng tham mưu trưởng thuộc hải quân và quân đội. Công việc chuyển quân lên tàu để trực chỉ Nam Kỳbắt đầu, mặc dù băng dá, xa bờ và bão tố.

Gió thổi gần như liên tục từ ngoài khơi vào; sóng dựng trên đáy biển bùn, chuyển thành sóng đập, tạo ra sình lầy gây thật nhiều trở ngại cho việc chuyển quân; nếu sóng lăn và dài thì ít gây khó khăn hơn. Khí lạnh đã bắt đầu gay gắt: dây thừng trên tàu đóng băng và sàn tàu cũng đông đá trơn trợt; ban ngày cũng thường đóng băng; ban đêm hàn thử biểu tuột xuống đến mười hay mười hai độ âm. Thủy thủ đoàn của các pháo hạm lớn từ Nam Kỳ vừa đưa tới đây, vì đã quá mệt mỏi sau hai năm chiến đấu dưới khí hậu nhiệt đới, nên phải chịu gian khổ vô cùng. Vào khoảng 20 tháng 11, nước đá bắt đầu bít sông Bạch Hà. Pháo hạm Alarme bị một cơn gió mạnh làm mắc cạn trên bãi ngay phía trước Ta-kou, mất luôn bánh lái và một phần đuôi tàu. Hộ tống hạm Alom-prah gặp khó khăn vì chân vịt không sử dụng được. Pháo hạm Fusée bị kẹt băng trên sông Bạch Hà, sau đó nhờ một trận nước lũ bất ngờ mới thoát ra được, nhưng khi ấy thì việc chuyển quân đã thực hiện xong, cả đạo quân lên đường hết rồi.

Một phần quân số và quân trang được chuyển lên tàu từ một địa điểm cách bờ sáu hải lý, vào đúng lúc cái lạnh của mùa đông càng ngày càng khốc liệt. Ðây là cuộc hành quân không chiến đấu khó khăn nhất mà hải quân ta đã thực hiện. Việc chuyển quân đánh dấu cuộc viễn chinh TQ đã chấm dứt, chuyển sang chuẩn bị cho cuộc viễn chinh Nam Kỳ. Nhưng thật ra thì việc chuẩn bị viễn chinh Nam Kỳđược điều động ở Sha-lui-tien(tên 1 hòn đảo nhỏ trên vịnh Bột Hải, nơi đây hạm đội Pháp đóng quân) cách Bắc Kinh sáu mươi dặm và cách Sài Gòn đến tám trăm dặm ( 1 dặm Pháp khoảng 4,445 km), các đoàn quân tham chiến ở Nam Kỳ tiến về Sha-lui-tien, các pháo hạm bằng sắt cũng được kéo về nơi này. Pháo hạm bằng sắt loại nhỏ hết sức đắc dụng trong các trận chiến, đã góp công đáng kể vào các trận đánh buộc các đồn bốt trên sông Bạch Hà phải đầu hàng. Người ta thấy loại pháo hạm này ngược xuôi không ngừng trên sông, chuyên chở quân lính và tiếp liệu. Chúng hết sức hữu dụng ở bất cứ nhiệm vụ tác chiến nào được giao phó. Cách đóng các pháo hạm bằng sắt vừa kể đâu có dự tính để dùng vào việc chuyên chở giữa bến Sha-lui-tien và các chiến hạm ở cửa sông Bạch Hà; khoảng cách sáu hải lý, biển động, sóng lắc, tàu chòng chành một cách đáng ngại. Máy tàu không đủ mạnh để ngược sóng trong lúc gió mạnh, nhưng là một phương tiện vô cùng quí giá hỗ trợ cho lính hải quân trên đường chiến đấu: pháo hạm đủ sức dùng làm tàu kéo, đôi khi cũng dùng để chở nặng. Nhờ các tàu này mà việc chuyển quân hoàn tất trong hai mươi ngày, mặc dù biển động, gió bão và trời lạnh. Các tàu này đã giúp thật nhiều cho thủy thủ đoàn khỏi ra tay chèo chống; thật ra thì thủy thủ đoàn dù có bắt buộc họ chèo họ cũng không đủ sức. Ở Nam Kỳ, nơi sông ngòi chằng chịt, vai trò của các pháo hạm sẽ còn cần thiết hơn nữa; ta có thể đoán trước rồi đây các tàu này sẽ là những phương tiện rất tốt vừa để chiến đấu vừa để tiếp vận trong cuộc chiến ở Nam Kỳ. Nhưng phải công nhận việc kéo những chiếc tàu kéo pháo hạm chạy bằng hơi nước, chỉ dự trù hoạt động trong vùng nước êm, suốt tám trăm dặm đường biển để đến Nam Kỳ, là một kinh nghiệm mới cho binh chủng Hải quân. Súng đại bác, đạn dược, lương thực trên các pháo hạm đều chuyển sang các tàu kéo. Các khe hai bên vách tàu được bít kín, than đem dồn về phía mũi tàu để khi kéo thì đầu tàu khỏi bị ngóc cao quá độ. Các pháo hạm đã vượt qua khỏi mọi thử thách, chỉ mất có hai chiếc bị chìm trên đường đến Nam Kỳ.

Sha-lui-tien: Tào Bối Điền, cái này em dịch theo chữ Hán, vì chữ cuối có mấy cách phiên âm nên em chọn chữ Điền cho phù hợp.

Trong khi đó các tàu lớn lần lượt ra khơi sau khi chuẩn bị xong. Tàu Saône chở cu-li từ Quảng Châu. Tàu Duchayla rời bến ngày 10 tháng 10 với nam tước Gros; cột chính của tàu có treo quốc kỳ kích thước vuông có hình ngọn lửa. Ngay ngày hôm sau, huân tước Elgin cũng đi Hong-Kong. Ngày 1 tháng 12, tàu Némésis ra khơi quay về Pháp sau năm năm hoạt động ở TQ. Ðã có bao nhiêu người ra đi với chiếc tàu này mà từ nay sẽ không bao giờ trở về nữa! (câu cảm thán rất hay, đó là tâm sự thật của tác giả về số phận những người lính viễn chinh)

Suốt thời gian hoạt động vừa kể trên, tàu Némésis đã tham dự vào tất cả các cuộc hành quân đánh chiếm ở TQ và Nam Kỳ, sử dụng đại pháo và dùng cả thủy thủ đoàn của tàu để đổ bộ. Các tàu Renommée, Monge, Dryade, Dragonne, Forbin lần lượt ra khơi theo lịch trình đã định trước. Các tàu này sẽ thượng cờ Pháp khi đến Nagasaki và Yedo; phô trương thanh thế xong thì trực chỉ Woo-sung hoặc Hong-Kong.

Ngày 5 tháng 12 năm 1860, các toán quân chuyển từ Bắc Kinh, đúng ra phải đến đóng ở Thượng Hải, lại phải lên tàu để hành quân đi Nam Kỳ. Các tàu chiến cuối cùng của Pháp trong vùng cũng nhổ neo rời bến trên sông Bạch Hà. Cửa sông hình phễu không thấy bờ bến đâu giống như ở giữa biển khơi, nước thì vàng khè vì phù sa sông Bạch Hà và sông Peh-tang; cuối vịnh Bột Hải, mà người ta thường gọi sai là vũng tàu Sha-lui-tien, và cả sông Bạch Hà trở nên vắng tanh, hiu quạnh sau khi hơn bốn trăm tàu đã nhổ neo. Tàu Impératrice-Eugénie, kéo cờ hiệu của phó thủy sư đề đốc Charner, tàu Echo dùng làm tàu truyền lệnh, cả hai lên đường đến Tche-fou, nơi đây chỉ cách Ta-kou hơn sáu mươi dặm. Hai tàu đã đến nơi chiều ngày 6 tháng 12. Sau khi xắp xếp chi tiết công việc tại đây xong, phó thủy sư đề đốc tổng tư lệnh cùng với hai tàu lại lên đường ngày 7, đến Woo-sung tiền đồn của Thượng Hải vào ngày 10 tháng 12. Các chiến hạm khác chậm trễ vì công tác cũng lần lượt tới nơi.

Woo-sung: Ngô Tùng

Em chỉ múa máy tí thôi, có mấy cái như Ta-kou hay Tche-fou, có vẻ tác giả phiên âm ko chính xác nên tạm thời em chưa tìm ra âm Hán-Việt.

Kính cụ!

 

[doctor76]

Đây là bức ảnh duy nhất còn lưu giữ được của chùa Khải Tường xưa. Bức ảnh do Emile Gsell chụp trong khỏang từ năm 1871-1874, là một trong bốn ngôi chùa Pháp chiếm để lập thành "chiến tuyến các ngôi chùa" để tấn công đồn Kỳ Hòa của Nguyễn Tri Phương. Vị trí của nó ngày xưa ở khoảng Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh, ngày nay không còn lại một dấu vết nào ngoài tấm ảnh này của Gsell.

 

[doctor76]

Mạn phép cụ Đốc, em bổ sung tí xíu!



Đậm: ông này là Cung Thân vương Dịch Hân, em của Hoàng đế Hàm Phong. Hàm Phong chỉ có 1 hoàng tử là Hoàng đế Đồng Trị, thời điểm xảy ra vụ này, Đồng Trị chưa ra đời.



Sha-lui-tien: Tào Bối Điền, cái này em dịch theo chữ Hán, vì chữ cuối có mấy cách phiên âm nên em chọn chữ Điền cho phù hợp.



Woo-sung: Ngô Tùng

Em chỉ múa máy tí thôi, có mấy cái như Ta-kou hay Tche-fou, có vẻ tác giả phiên âm ko chính xác nên tạm thời em chưa tìm ra âm Hán-Việt.

Kính cụ!

Rất cảm ơn thông tin của cụ, lẽ ra nếu để lâu thì em sẽ tìm được, nhưng vừa dịch vừa post thành ra chưa kịp tra tên người..hehe

 

[Tonkin Nguyen]

Rất cảm ơn thông tin của cụ, lẽ ra nếu để lâu thì em sẽ tìm được, nhưng vừa dịch vừa post thành ra chưa kịp tra tên người..hehe

Cụ dịch sách cho bọn em đọc, em cám ơn còn chưa hết nữa là.

 

[doctor76]

Lăng mộ giám mục Bá Đa Lộc, còn gọi là Adrian, người Vn gọi là Lăng Cha Cả, ảnh do Emile Gsell chụp năm 1866

​