[Funland] Dịch sách cổ : An Nam Tức Sự của sứ thần nhà Nguyên

[doctor76]

[ Thơ rằng]

Trắc kiệu khinh ư Lộc, 陟嶠輕於鹿
Từ tẩy tật tự phù. 泅波疾似鳬

Nghĩa là:

Leo trèo lên núi cao mà nhẹ-nhàng như con hươu,
Bơi lội nơi sông nước nhanh mạnh như vịt trời.


[ Người dân] Do đi chân đất nhiều, nên da chân rất dày, leo núi cứ như bay, cây cỏ sắc, gai nhọn cũng chẳng sợ gì. Cha, con trai, con gái có thể tắm chung trên 1 dòng sông, người ta tắm được cả mùa đông, mùa hè. Người dân rất giỏi bơi lội, có người còn lặn được dưới nước xa vài trăm dặm.

 

[doctor76]

[ Thơ rằng]

Tà câu thanh tắng mạo, 斜鉤青繒帽
Khúc lĩnh hắc la nhu. 曲領黑羅襦

Nghĩa là:

Khăn đội đầu bằng lụa xanh, có cái móc xiên
Áo bằng the đen, thân vạt áo chéo cong cong


Khăn đội đầu màu xanh thẫm, làm bằng một thứ lụa nhuộm, người ta dùng 1 dây sắt xâu vào phía trước trán để làm cốt, mặt trước của khăn cao khoảng 1 xích 尺 [ 33,33 cm] gập cong xuống tới cổ, rồi dùng dải buộc túm lại ra phía sau. Trên đỉnh khăn có 1 cái móc bằng sắt, nếu là người có chức tước thì buộc thêm 1 cái dải trên móc sắt. Tất nhiên là người ta chỉ đội khăn khi tiếp khách hoặc đi công việc, nếu đi xa thì có 1 người [ hầu] đem khăn đi theo chủ, còn lại ở nhà thì vẫn để đầu trần. Riêng búi tóc của Tù trưởng [ vua Trần] thì dùng lụa the để bọc và buộc lại, nhìn xa trông như khăn của một vị đạo sĩ, chỉ có vẻ rộng hơn một chút, còn tóc 2 bên mai vẫn để lộ ra và xõa xuống. Người dân thường trong nước chủ yếu mặc áo đen, 4 thân áo [ kiểu áo tứ thân???], vạt áo cong, cổ áo làm bằng the. Phụ nữ cũng thường mặc áo đen, khác là họ dùng vải trắng lót trong rộng hơn để may viền vào cổ áo và rộng chừng 4 thốn [ cỡ 13 cm]. Tôi tuyệt nhiên không thấy người dân mặc quần áo các màu xanh, đỏ, vàng?

 

[doctor76]

[ Thơ rằng]
Ngữ tiếu đường tiền yến, 語笑堂前燕
Xu thương ốc thượng ô. 趨蹌屋上烏

Nghĩa là:

Ngôn ngữ nói cười cứ như chim yến trước nhà,
Đi lại nhanh nhẹn như con quạ trên mái nhà.

Ngữ âm của người dân nơi đâu cứ như kiểu người ca hát [ nguyên văn là “chu li 侏離”, nghĩa là những người làm nghề ca hát, tấu hài bên TQ], người ta nói như thế này: (đây là tiếng Việt cổ, lại được phiên âm sang tiếng Hán, nên khi dịch lại có lẽ không chính xác)

• Trời gọi là “bột mạt” 勃末 [ Bloi???]
• Đất gọi là “đắc” 得
• Mặt Trời gọi là “phù bột mạt” 扶勃末
• Mặt Trăng gọi là “bột lăng” 勃義 [ tlang]
• Gió gọi là “giáo” 教
• Mây gọi là “mai”
• Núi gọi là “can ôi” 乾隈
• Nước gọi là “lược” 掠
• Mắt gọi là “mạt” 末
• Miệng gọi là “mãnh” “mính’’ 皿
• Cha gọi là “tra” 吒
• Mẹ gọi là “na” 娜
• Con trai gọi là “can đa” 乾多 [ con tlai]
• Con gái gọi là “vu đa” 于多 hay “can cái” 乾 葢 [ con mgai]
• Chồng gọi là “trùng” 重
• Vợ gọi là “đà bị” 陀被
• Tốt gọi là “lãnh” 領 [ hoặc “phả” 頗]
• Không tốt gọi là “trang lãnh” 張領 [ hoặc trương phả 張領]

Đại khái đều như vậy, tiếng nói thì nhanh và bổng, nghe giống tiếng chim, họ đi tới lui thật nhanh nhẹn, đi lại cứ như gió, quần áo thì màu đen, làm tôi tưởng như hàng vạn con quạ vào mùa đông.

 

[Pilota]

Không cụ, em biết ai làm, nhưng thôi, chuyện phức tạp có liên quan đến cơ quan cũ.

Hic! Chả có nhẽ đã đói đến mức ấy?!
Ah, bên anti nghệ bẩn hội có gì hay ho không cụ? Mấy nay em bận nên không theo dõi hết.

 

[doctor76]

[ Thơ rằng]

Để nha thân yển thỉ, 抵鴉身偃豕
La ngã bối quyền hồ. 羅我背拳狐

Nghĩa là:

Cách [ khiêng] “để nha” thân người nằm như lợn,
Lối [ đi] “la ngã” lưng cong như con cáo.

Để khiêng người [ sang trọng], họ dùng 1 mảnh vải dài hơn 1 trượng [ 丈, = 3,33m], và lấy 2 gióng gỗ tròn, mỗi gióng dài 5 thốn [ 寸= 3,33cm, khoảng 16cm], treo 2 đầu tấm vải vào 2 gióng gỗ tròn bằng 1 sợi dây thừng, rồi lại lấy 1 đòn tre to xỏ qua 2 dây thừng ấy, có 2 người khiêng 2 đầu đòn tre. Có 1 người [ thường là sang trọng, quan viên] nằm ở bên trong, [ tôi] trông cứ giống như người ta khiêng con dê hay con lợn vậy, xứ này gọi đó là “để nha 抵鴉”. Với những người giàu có, sang trọng thì họ dùng gấm hoặc lụa dệt bằng tơ, đòn khiêng sơn đen, trên mui làm bằng giấy dầu đen cao chừng 4 xích [ 尺 = 33,33cm, tức khoảng 1m30], ở giữa cong lên và 2 bên thoải ra, mỗi bên rộng cỡ độ 4 xích, khi trời mưa thì giương mui lên, lúc tạnh thì hạ mui xuống và che bằng lọng. Tù trưởng [ vua Trần] thì ra vào [ cung điện, đi ra ngoài thành] bằng kiệu màu hồng [ nguyên văn là 紅輦 hồng liễn, tức là xe vua đi] rèm che màu đỏ và có 8 người khiêng, tôi trông thật là đẹp đẽ. Khi nhà vua cưỡi voi, trên lưng voi bày ra nào là yên, cương, ghế ngồi, dây trang trí… gọi là “la ngã 羅我” (người dịch không rõ “la ngã” hay “la nga” có nghĩa là gì vì tác giả phiên âm tiếng Việt cổ sang chữ Hán), người [ quản tượng] ngồi trên cong tay như con cáo. Cổ voi có kết 10 cái nhạc [ lục lạc], khi voi đi đung đưa nghe leng keng đến vui tai. [ Tháng 5 năm Giáp Dần, 1254, vua Trần Thái Tông có quy định về chế độ xe kiệu, triều phục, người hầu cho các quan văn võ như thế này: từ hoàng tộc cho đến các quan tới hàng ngũ phẩm đều được đi kiệu, đi ngựa và đi “để nha”, người hoàng tộc đi kiệu có đầu con chim phượng hoàng sơn đỏ, tướng quốc thì đi kiệu có đầu chim anh vũ sơn đen. Tất cả đều che lọng tía hay lọng xanh, số người hầu từ 100 đến 1.000].

 

[doctor76]

Hic! Chả có nhẽ đã đói đến mức ấy?!
Ah, bên anti nghệ bẩn hội có gì hay ho không cụ? Mấy nay em bận nên không theo dõi hết.

Chưa có gì cụ ơi, hehe, bây giờ gió cứ xoay chiều liên hồi cũng hãi...

 

[doctor76]

[ Thơ rằng]

Tự hiệu Thiên Linh lậu, 寺號千齡陋
Châu danh Vạn Kiếp ngu. 州名萬劫愚

Nghĩa là:

Chùa mà lấy tên là Thiên Linh [ nghìn năm tuổi] thì thật nông cạn,
[ Vùng đất] mà đặt tên là Vạn Kiếp thì thật là ngu đần.

[ Triều đình nhà Trần] bố trí cho sứ giả nghỉ tại phủ của Thái sư [ có lẽ là phủ của cụ Trần Quang Khải], bên trái phủ có một ngôi chùa nhỏ [ nguyên văn là tiểu sát 小剎, Dịch âm tiếng Phạn "kṣaṇa", gọi tắt là “Sát”. Như: Người tu được một phép, dựng cái phan để nêu cho kẻ xa biết gọi là sát can 剎干. Cũng chỉ cây cột dựng thẳng trước một Phật điện, cho biết đây là một tự viện hay một ngôi chùa. Khoảng thời gian rất ngắn trong quan niệm hay ý nghĩ theo Phật giáo thì gọi là “Sát na” 剎那] tên gọi là “Thiên Khải Thiên Linh Tự” 天啟千齡寺. Trước chùa có tấm bia, trên bia ghi rõ là xây dựng vào năm Nhâm Thìn niên hiệu Kiến Trung 建中 thứ 8 [ 1232 đời vua Trần Thái Tông], đây là tấm bia do ông tổ của Tù trưởng [ vua Trần] tiếm hiệu truy tặng cho người mẹ là Lý thị để cầu phúc ở chốn Âm Phủ, Lý thị [ có] ngụy thụy là “Từ Thuận Thái hậu 慈順太后” vốn là con gái của [ Lý] Long Hàn龍翰 [sử ta gọi là Lý Long Cán, tức vua Lý Cao Tông]. (Các từ như “tiếm” “ngụy” đều là cách gọi của sứ thần nhà Nguyên với những nhân vật nổi tiếng nước ta, dưới mắt tác giả vốn luôn mang tư tưởng Thiên triều, tuy nhiên, đây là bản dịch, nên người dịch xin phép giữ lại nguyên văn)
[Ngụy] Hưng Đạo Vương 偽興道王 là Trần Tuấn 陳峻 giữ phủ Vạn Kiếp 萬劫府, cũng tức là [ đất] Lãng Châu 浪州 đời nhà Đường 唐, trong miền đất Lãng Tây 浪西 mà trước kia Mã Viện馬援 từng đóng binh, nơi đây là chỗ xa xôi nhưng là quân cảng trọng yếu cả về quân sự và địa lý. Vì từ trước đến nay dân chúng rất sùng đạo Phật, nên [ Trần Quốc Tuấn] mới đặt tên [ phủ] là Vạn Kiếp.

 

[doctor76]

[ Thơ rằng]

Sênh tiêu vi xú kỹ, 笙簫圍醜妓
Lao lễ tự dâm vu. 牢醴祀淫巫

Nghĩa là:

Tiếng sênh, sáo nổi lên thì một đám ca kỹ nhìn dáng xấu vây xúm xung quanh
Cỗ lớn, rượu ngọt bày ra thì một đám đồng cốt nhảm nhí say rượu cúng bái.


Tôi đã từng được dự yến tiệc ở điện Tập Hiền 集賢殿 [ nơi các quan Văn làm việc trước khi vào chầu vua], tiết mục biểu diễn có một nhóm con hát là nam [ nam ưu 男優] và ca kỹ, vũ nữ [ nữ xướng 女倡], mỗi bên chia ra làm 10 người họ ngồi chiếu dưới đất. Nhạc cụ thì thấy có những thứ như đàn Tì bà 琵琶, đàn Tranh kiểu đời Tần 秦箏, đàn Tam Huyền 三絃 [ đàn 3 dây]. Tiếng hát tiếng đàn hòa lẫn vào nhau. Khi bắt đầu hát thì ê a lấy giọng rồi sau đó mới đến lời hát [ chính], tôi ngồi cùng cả Điện hạ [ không rõ ai], có cả ngoại thích [ họ ngoại nhà vua] nhưng không thấy Thượng sứ đâu [ chánh sứ TQ].
Phía trước điện Tập Hiền có biểu diễn nhiều điệu múa, leo cột, múa rối trên đầu gậy [ 杖頭傀儡 trượng đầu khôi lỗi; là một trò múa rối mà người ta gắn các con rối lên đầu cây gậy để biểu diễn]. Lại có những người mặc quần gấm rất đẹp nhưng mình lại để trần, nhìn rất khêu gợi, họ nhảy nhót hò reo rất náo nhiệt. Các vũ nữ đi chân không, có xích đeo chân, xòe mười đầu ngón tay ra như trạc cây nhưng rất là mềm mại, sau đó họ từ từ đứng dậy và bắt đầu điệu múa. [ Tôi thấy] phong-thái điệu múa này xấu. [ Đây rất có thể là các vũ nữ Chăm Pa, tác giả chưa từng thấy nên chê].
Trước cửa của nhà người dân, hầu như trăm nhà như một, đều có một cái am nhỏ thờ thần gọi là “Mã Phu Nhân 馬夫人” được tạc bằng gỗ, tôi trông thấy nó xấu xí kinh khủng, mà chả biết gọi là gì. Cứ đến ngày mùng 1 đầu tháng thì đem tượng gỗ ấy bày ra sân, già trẻ sắp hàng mà khấn khứa vái lạy.

 

[thngaylangthang]

Em hóng xem gió xoay chiều lào

 

[doctor76]

[Có thơ rằng]

Quốc úy thanh bàn hộ, 國尉青盤護
Quân tưu bạch đĩnh khu. 軍掫白梃驅

Nghĩa là:

Quan Quốc úy cầm miếng ván xanh như cái mâm [ để che],
Quân đi tuần tra người đi đầu cầm 1 chiếc gậy.

Hiện nay, đảm-đương việc nước có 2 người: một người là chú của Tù trưởng [ vua Trần Anh Tông] tức ngụy Thái sư Trần [ Quang] Khải 陳啟; một là em của [ của vua] giữ chức ngụy Thái úy tên là Trần [ Đức] Diệp 陳曄 [ là con trai thứ 2 của vua Trần Thánh Tông, sinh năm Ất Sửu, 1265], việc quốc gia đại-sự lớn nhỏ đều do Khải và Diệp chuyên tâm gắng sức và [ đưa ra] quyết-định. Mỗi lần đến trước cửa điện môn, lập tức 2 người này [ Khải và Diệp] xuống xe rồi mỗi người cầm 2 miếng ván to tròn như cái gương, màu xanh, rộng 6 xích [ khoảng 2m] trên có vẽ mặt trời, trăng, sao Bắc Đẩu và 28 vì sao [ Nhị Thập Bát Tú 二十八宿] có ý là che-chở cho mình.

Ở mỗi châu, huyện có quan gọi là “tướng tưu 將掫” [ tướng tuần gác] giữ việc tuần tra, canh gác, phòng thủ kiêm cai-quản quân đội địa phương thuộc phạm vi lãnh địa của mình, hễ có tin cấp báo thì tập trung trai tráng lên đường ngay, khí giới tự họ trang-bị, tôi không thấy [ đội quân này] trang bị cung tên, nhưng có trang bị nỏ tẩm thuốc độc, súng tiêu 鏢 [một thứ súng cổ, bằng kim loại, như cái giáo, dài ngắn nặng nhẹ tùy theo, dùng thuốc nổ để phóng mũi tiêu kim loại] cũng có người chỉ cầm mỗi cây côn mà thôi. [ các Vương thất, hoàng tộc đời Trần đều có quyền tuyển mộ trai tráng để làm quân đội riêng, khi vô-sự thì chuyển sang làm ruộng, khi có giặc thì tuyển-mộ các trai tráng khỏe mạnh, cứ 5 người thành 1 “ngũ”, 1 ngũ thành 1 “đồ”, lại chọn ra 2 người giỏi nhất về võ-nghệ để thao luyện quân].

 

[doctor76]

[ có thơ rằng]

Duyệt điều thân ngục tụng. 閱條親獄訟
Minh tự chưởng cơ xu. 明字掌機樞

Nghĩa là:

Chức quan “Duyệt điều” thì trông coi việc kiện tù ngục, kiện tụng,
Chức quan “Minh tự” thì nắm giữ việc then chốt.

Các chức quan từ Ty 司, Úy 尉, có chức Kiểm Pháp 檢法, chức Minh Tự 明字 đều là các chức quan giữ việc cai trị. Hiện thời thì Đinh Công Văn 丁公文, Đỗ Quốc Khí 杜國器, Lê Khắc Phục 黎克復 đang giữ các chức ấy. Thứ đến có [ chức] Thượng Thư Á khanh 尚書亞卿, Hàn Lâm phụng chỉ 翰林奉旨 và Phán Thủ Tam ti 判首三司. Lại có chức Duyệt điều 閱條 để trông coi về pháp-lệnh, hình ngục. Trong hoàng tộc có Chiêu Minh [ Vương] 昭明 [ Trần Quang Khải], Hưng Đạo興道 [ Vương] [ Trần Quốc Tuấn], Chiêu Văn 昭文 [ Vương] [ Trần Nhật Duật], Chiêu Hoài 昭懐 [ Vương] và Tá Thiên 佐天 đều cùng nhau đảm-đương việc nước.

Ngày mùng 4 tháng Giêng hàng năm, nhà vua sẽ giết trâu bằng cách lấy cái chùy đập vào đầu để thết đãi các quan thuộc. Ngày rằm tháng Bảy tổ chức lễ lớn, nhân ngày này, từ người dân đến các quan đều đi thăm hỏi lẫn nhau, mỗi người đều đem quà tặng bề trên của mình, các quan thì tặng quà nhà vua. Ngày 16 tháng Bảy thì vua sẽ tổ chức yến tiệc để đáp lại.

 

[doctor76]

[ có thơ rằng]

Bột thốt quan trung khách, 勃窣官中客
Bằng tăng tọa thượng nô. 鬅鬙座上奴

Nghĩa là:

Người quỳ gối mà đi thì gọi là “quan Trung khách”
Kẻ đầu bù tóc rối thì gọi là “tọa Thượng nô”.

Những người có thân phận nô tì đều mặc quần áo đen và bị thích chữ vào trán gọi là “quan trung khách 官中客” tức là nô tì thuộc nhà quan. Còn có một loại nô tì khác gọi là “tọa thượng nô 座上奴” thì có thể đến hầu hạ Tù trưởng [ vua Trần] [ Năm Thiệu Long thứ 9, 1266, Trần Thái Tông cho phép các Vương hầu, Công chúa, phò mã đều được phép thu-nạp chiêu-tập những người nghèo khổ có sắc đẹp làm nô tì, khai-khẩn ruộng đất hoang để thành-lập trang ấp, ngoài ra, tù binh chiến tranh cũng bị biến thành nô tì]. Các nô tì còn lại thì trán vẫn để trắng.

Trong triều đình còn đặt chức Ngự Sử trung tán, như là chức “Trung thừa” vậy.

Hình pháp [ nhà Trần] rất tàn khốc. Kẻ ăn trộm ăn cướp, nô tì, tù nhân bỏ trốn tái phạm [ lần 2] sẽ bị chặt ngón tay ngón chân, mà họ vẫn cam tâm chịu đựng. Kẻ trộm cắp lần đầu bị đánh 80 trượng, thích vào mặt hai chữ “phạm đạo 犯 盜” [ tội phạm là kẻ trộm]. Giá trị đồ vật lấy được thì nếu lấy 1 phải đền bằng 9 lần, nếu không nộp được thì bắt vợ con làm nô tì. Tái phạm lần 3 sẽ bị giết. Có kẻ bị tội voi giày.

Trong nước có một cái lầu, bên trong đặt quả chuông lớn, dân chúng ai có việc oan-ức, kêu ca, tố-cáo gì thì đến đánh vào chuông.

Ở các châu, có đặt chức An phủ 安撫 và Thông phán 通判. Ở các huyện có đặt chức Đại liêu 大僚.
Tôi thấy thuế khóa có phần nặng-nề và phiền-phức, các sản vật như cá, tôm, rau, củ, hoa quả đều phải nộp thuế, do viên quan Đại liêu chịu trách-nhiệm thu.

 

[doctor76]

Lại giác tân lang thuế, 吏榷檳榔
Nhân thu yên tức tô. 人收安息租

Nghĩa là:

Đặt chức quan thu thuế trầu cau,
Cử người thu tô “yên tức”.

Sản vật của xứ này có rất nhiều cây cau, triều đình cũng thu thuế nên đặt chức quan chuyên thu thuế ấy. Cây Yên tức 安息 thì trồng để lấy nhựa và lá, người ta nặn thành những nén nhỏ độ vài thốn [ cỡ 7cm] để thắp sáng như nến, [ loại này] hàng năm cũng cho tô lợi rất nhiều, nhưng tôi thấy giống cây Yên tức ở đây không giống vùng Tây vực [ vùng Trung Á, Trung Đông].

 

[doctor76]

Hoàng Kim hình mạc thục, 黃金刑莫贖
Tử cái luật nan du. 紫葢律難踰

Nghĩa là:

Hình phạt về việc sử-dụng vàng lậu là không thể chuộc được,
Luật quy-định về việc đi lọng màu tía thì khó lòng vượt qua.

Vàng bạc trong dân, dù chỉ là một lượng nhỏ hay một đồng cân cũng đều phải nộp cho quan, nếu người nào đem dùng mua bán riêng, sẽ bị tội chết.

Về phẩm hàm của các quan, cứ nhìn vào lọng là phân-biệt được, hàng Khanh tướng thì có 3 cây lọng xanh, bậc thấp hơn thì dùng 2 lọng, rồi 1 lọng…Còn lọng tía thì chỉ người trong hoàng tộc mới được dùng, người khác không có gan mà dùng.

 

[doctor76]

Yên Hóa kiều nguy hĩ. 安化橋危矣
Minh Linh các ngập hồ. 明靈閣岌乎

Nghĩa là:

Cầu Yên Hóa nhìn cao chót vót,
Điện Minh Linh trông vời vợi cao.


Từ sứ quán nơi tôi ở, đi chừng 60 dặm [ 里, cỡ 30km] thì qua cầu Yên Hóa 安化, lại đi thêm 1 dặm nữa [ 500m] thì ta đến cầu Thanh Hóa 清化, trên cầu có xây 19 gian nhà. Đến nơi quốc vương ở, có 1 cái cửa chạm trổ kì vĩ gọi là: Dương Minh Môn 陽明門 [ Cửa đón ánh sáng mặt trời], trên cửa là một lầu các gọi là: Triều Thiên Các 朝天閣, lại có 1 cửa nhỏ bên trái là: Nhật Tân Môn 日新門 còn cửa nhỏ bên phải gọi là: Vân Hội Môn 雲會門 [ cửa mây tụ hội]. Bên trong có một khoảng sàn trống bề ngang và bề dọc cỡ độ 10 trượng [ 1 trượng = 3,33m, vậy diện tích khoảng sàn này rất lớn].

Tôi đi từ bậc dưới lên chỗ bậc dành cho nhà vua đứng tiếp sứ thần, dưới bậc lầu các có một tấm biển viết là: Thập Hiền Điện 集賢殿, bên trên lại có cái lầu các rất lớn gọi là: Minh Linh Các 明靈閣. [ nhà vua] dẫn sứ giả đi theo một con đường bên phải, đến 1 cái điện rất lớn gọi là: Đức Huy Điện 徳輝殿 [ cửa đón ánh sáng ân đức rực rỡ], cửa bên trái điện gọi là: Đồng Lạc Môn 同樂門 [ cửa đón niềm vui cùng tụ hội], cửa bên phải gọi là: Kiều Ứng Môn 橋應門. Tất cả các biển đều được viết chữ bằng vàng ròng, cung điện nom thật hoành tráng và rực rỡ.

 

[doctor76]

Khúc ca Thán thời thế, 曲歌歎時世
Nhạc tấu Nhập Hoàng đô. 樂奏入皇都

Nghĩa là:

Ca khúc thì hát bài: Thán thời thế,
Nhạc thì tấu nhịp: Nhập Hoàng đô.

Hơn 10 người con trai rất đẹp đều cởi trần, cánh tay đều nhau giơ lên trên, chân thì đeo vòng ngọc, họ mặc quần tơ bó sát chân, nhưng ống phía trên và đũng quần lại rộng, sau khi hạ tay đều đều xuống, họ giậm chân xuống đất, xoay vòng xung quanh và bắt đầu ca hát.

Mỗi hàng, khi có 1 người giơ tay thì 10 người khác cũng đều giơ theo đều tăm tắp, khi hạ tay xuống cũng vậy. Trong các bài hát của họ, tôi biết những bài như: Trang Chu mộng Điệp 莊周夢蝶 [ Trang Chu nằm mộng hóa ra con bướm, hay còn gọi là bài Mộng Hồ Điệp, Mộng Uyên Ương Hồ Điệp, lấy cảm từ hứng một đoạn văn trong sách Trang tử, bài hát này đến nay vẫn còn phổ biến]; bài: Bạch Lạc Thiên Mẫu biệt tử 白樂天母別子 [ Bạch Lạc Thiên mẹ li biệt con]; bài: Vi Sinh ngọc tiêu 韋生玉簫 [ ống tiêu ngọc của Vi Sinh] rồi các bài khác như : Đạp Ca 踏歌 [ khúc hát đi bộ, trích trong tổ khúc ca Đạp Nguyệt 踏月 (đi bộ hát dưới ánh trăng), Đạp Nguyệt lý ca huyên 踏月俚歌喧 ( đi bộ dưới ánh trăng hát khúc hát quê hương) những bài hát này bây giờ vẫn phổ biến ở TQ]; rồi những bài: Hạo Ca [ ca ngợi sông nước mênh mông, cũng là tổ hợp ca khúc rất nổi tiếng như Hạo hãn Giang hà 浩瀚江河 sông nước mênh mông, bát ngát…(ca khúc nổi tiếng nhất chính là Thượng Hải Thanh Nhất Tiếu 沧海一声笑 được sử dụng trong phim Tiếu Ngạo giang hồ)].

Còn nhiều ca khúc khác mà tôi biết, nghe rất hay, duy có bài Thán Thời thế 歎時世 [ Than thời thế] họ hát hay quá, lời ca tinh-tế, uyển-chuyển, lúc buồn, lúc bừng sáng, lúc u tối, như nước đầy tràn, làm tôi xúc-động đến ứa lệ. Tiếc là tôi không hiểu được [ phần lời tiếng Việt].

Đức vua sai bày đại tiệc để tiếp đãi sứ giả, lúc này lại có đại nhạc, giàn đại nhạc cung đình sẽ cử lên phía sau trái lầu phía dưới, nhạc cụ lẫn người đều không thấy đâu cả. Mỗi lần rót rượu thì trên điện hô lớn:

• Phường nhạc tấu khúc mỗ…

Ở trái lầu phía dưới lập tức có tiếng:

• Dạ!

Và lập tức cử khúc nhạc đó. Những bản nhạc có những khúc rất nổi tiếng như: Giáng Hàng Long 降黃龍 hay Nhập Hoàng đô 入皇都 (bây giờ vẫn nổi tiếng ở TQ); khúc nhạc: Yến Giao trì 宴瑤池; khúc nhạc Nhất Giang phong 一江風, âm điệu cũng giống nhạc cổ, nhưng tiết-tấu nhanh hơn mà thôi.

 

[doctor76]

Long nhụy thường xuyên bích, 龍蘂常穿壁
Lâu đằng bất ly vu. 蔞藤不離盂

Nghĩa là:

Long nhụy thường xuyên giắt trên vách,
Trầu không ăn liên tục nên chẳng rời ống nhổ.

Người ta lấy nhụy long hoa và dầu hương yên tức trộn lẫn với nhau, nặn thành những thoi nho nhỏ như chiếc đũa dài độ 1 xích [ khoảng 33,33cm], gắn trên vách và đốt suốt ngày không lúc nào ngớt, mùi hương thơm phức, rất thanh-lịch, sang-trọng. Người ở các vùng như Mân, Quảng [ Phúc Kiến, Quảng Đông, Quảng Tây] thường ăn cau khô với trầu không, còn người Giao [ Châu] thì lại ăn cau tươi mà thôi, lấy một quả cau tươi mới hái, bổ ra, với 1 lá trầu không dài độ 2 thốn [ khoảng 6-7cm] quyệt vôi vào, têm lại mà ăn. Người giàu có sang trọng thì dùng ống nhổ bằng bạc, thường dân bằng đồng, người sang thì có thằng nhỏ mang theo kè kè bên mình. Cả ngày nhai trầu không ngớt.

 

[comiki]

Tài liệu quý quá.

 

[doctor76]

Đại trâm xuyên đoản phát, 玳簪穿短髮
Trùng nữu khắc ngoan phu. 蟲紐刻頑膚

Nghĩa là:

Trâm đồi mồi cài vào mái tóc ngắn,
Trên da dày xăm trổ những đường ngoằn nghèo như con sâu.


Phụ nữ cắt tóc, để dài chừng 3 thốn [ 10cm], rồi buộc túm lên đỉnh đầu, xong uốn cong đuôi tóc và buộc lại một lần nữa hình giống như cây bút. Họ không để tóc mai hay búi tó sau gáy, phụ nữ cao và thanh nhã, họ dùng thảo mộc để gội đầu, họ không trang điểm phấn sáp hay đeo vòng khuyên gì cả. Phụ nữ giàu có thì đeo khuyên tai bằng đồi mồi, còn các hạng khác thì chỉ đeo khuyên tai, vòng tay bằng sừng mà thôi. Vàng hay ngọc quý tuyệt nhiên tôi không thấy, người dân đều xăm trên mình những nét vẽ ngoằn ngoèo chằng chịt, tôi trông giống như văn tự trên những đỉnh đồng cổ vậy. Lại có những người xăm vào ngực những chữ như: Nghĩa dĩ quên khu, hình vu báo quốc 義以捐軀形於報國 [ vì việc nghĩa mà liều thân, thể hiện ở sự đền ơn báo quốc]. Tuy nhiên Tù trưởng [vua Trần, ở đây là Trần Anh Tông, và con cháu lại không xăm nữa].

 

[doctor76]

Hữu thất giai xuyên đậu, 有室皆穿竇
Vô sàng bất thượng lô. 無床不尚爐

Nghĩa là:

Nhà nào cũng đều có cửa sổ cho sáng,
Không có giường nằm nào là không có để bên cạnh một cái lò than.


Nhà cửa của người dân không có phần gác mái, kỹ thuật làm nhà của họ là từ cột chính đến mái hiên cứ thẳng tuột một mạch. Vì thế, tuy nóc nhà hết sức cao, nhưng mái hiên chỉ cách mặt đất chừng 4 đến 5 xích [ khoảng 1m30 -1m70], có nhà còn thấp hơn nữa, cho nên [ trong nhà] rất tối, phải trổ cửa sổ gần như ngang mặt đất trông cứ như hang chó chui vậy.
Người ta trải chiếu cói dươi mặt đất và [ mời khách] ngồi, chủ và khách đều quay về hướng ánh sáng [ mặt trời]. Bên cạnh giường ngủ tất có lò đầy than củi cháy đỏ rực, kể cả là vào mùa nóng cũng thế, vì ở xứ này có rất nhiều khí ẩm bốc lên.