[Funland] Bà Đầm xòe và dân quyền tự do

[Ngao5]

Số phận long đong của Bức tượng Nữ thần Tự Do ở Hà Nội
Đầu năm 1887, lần đầu tiên người Pháp tổ chức một cuộc triển lãm ở Hà Nội, nhằm quảng bá cho hình ảnh của Đại Pháp, sau khi đã chinh phục được toàn cõi Đông Dương.
Cuộc triển lãm được tổ chức trên khu đất xưa nay vẫn được dùng làm trường thi hương của Hà Nội. Đó là một khu đất trống rộng khoảng 75.000m2, khi không có kỳ thi thì vẫn để cỏ dại mọc chứ không có công trình xây dựng gì. Vị trí của nó nằm ở chỗ nay là Thư viện Quốc gia và Trung tâm lưu trữ Quốc gia 1, con đường sau này được mở đi qua khu đất đó cũng được gọi là đường Trường Thi.
Nhưng với những hiện vật triển lãm có giá trị thì quan Kinh lược Hà Nội cho mượn tạm nha môn của mình để trưng bày.
Ghi chú: nhiều người lầm tưởng Tượng Thần tự Do trưng này ở Nhà Đấu Xảo. Không phải vậy, Năm 1887, Nhà Đấu Xảo chưa hình thàngh, phải 15 năm sau, năm 1902, nó mới được khánh thành (vị trí nó ngày nay là Cung hữu nghị Việt Xô, theo cách gọi cũ của em)

 

[Ngao5]

Nhân dịp này người Pháp đã đưa pho tượng Thần Tự do soi sáng thế giới sang trưng bày.
Đây là một pho tượng do nhà điêu khắc danh tiếng của Pháp là Frédéric Auguste Bartholdi (1834-1904) sáng tác, hình tượng một người phụ nữ đứng thẳng mặc áo choàng dài tay giơ cao bó đuốc, tất cả được đúc bằng đồng.
Tượng hoàn thành năm 1884, được chính phủ Pháp tặng cho chính phủ Hoa Kỳ, và ngày 28-10- 1886 lễ khánh thành tượng được tổ chức ở lối vào cảng New York, trước sự chứng kiến của Tổng thống Hoa Kỳ, trở thành một biểu tượng tự do của nước Mỹ. Trước khi tượng được bàn giao cho người Mỹ, thì một mô hình thu nhỏ đã được dựng trên một hòn đảo nhỏ giữa sông Seine ở Paris để mọi người chiêm ngưỡng.

1878 – lắp ráp tượng Nữ Thần Tự Do trong xưởng Garet, Gauthier et Cie (Paris)

 

[Ngao5]

Còn pho tượng gửi sang Hà Nội chỉ là mô hình thu nhỏ một phần mười sáu tác phẩm khổng lồ của Bartholdi, được đặt giữa một khoảnh trồng toàn hoa hồng và cỏ thơm trong triển lãm. Nếu chiều cao của tượng chính là 33,6m tính từ bàn chân lên đến đầu, thì tượng thu nhỏ cũng chỉ cao hơn 2,10m (không kể cánh tay vươn cao hơn).
Triển lãm kết thúc, người ta phải đưa tượng đi chỗ khác, vì khu đất trường thi vẫn phải dành cho việc thi cử bốn năm diễn ra một lần.
Nhân dịp khánh thành nhà Bắc kỳ tương tế (Fraternite Tonkinoise) tại phố Mã Mây (mà hồi đó người Pháp gọi là phố Cờ Đen), người ta đã mượn tượng thần Tự do về đây để đặt trên một cái bệ ở ngay sau bàn chủ toạ, nổi bật lên trên nền tấm thảm mang màu cờ tam tài nước Pháp.

 

[Ngao5]

Cuối cùng người ta quyết định trao tặng pho tượng đó cho Hà Nội, và được đưa về đặt tại quảng trường Bốn toà nhà. Gọi là Quảng trường Bốn toà nhà vì đây là một vườn hoa mới làm, nằm giữa bốn toà nhà vốn là những trại lính xây bằng gạch, được sử dụng làm toà Thị chính, Kho bạc, nhà Bưu điện và phủ Thống sứ (sau nhiều lần đổi tên, nay được gọi là công viên Lý Thái Tổ, số phận của công viên này cũng long đong cùng với những pho tượng được dựng ở đó).
Nên nhớ là buổi đầu chiếm đóng của người Pháp ở Hà Nội vào năm 1884, tất cả chùa chiền quanh Hồ Gươm đều được phân cho quân đội làm nơi đóng quân và đóng các cơ quan của quân đội.

 

[Ngao5]

Xung quanh quận Hoàn Kiếm, năm 1890, một trong những tòa nhà đầu tiên được người Pháp xây dựng trên bờ hồ Hoàn Kiếm.
Bốn tòa nhà chính thức đầu tiên của Hà Nội đã được dựng lên vào năm 1887 trên bờ phía đông của Hồ Hoàn Kiếm xung quanh quảng trường Paul-Bert, với bức tượng chiến thắng của Paul Bert và cái chòi nhạc.
Đầu tiên các tòa nhà được gọi tên bằng những con số, sau đó các tòa nhà trở thành Kho bạc, tòa thị chính, bưu điện và trụ sở của Tòa Thống sứ Bắc Kỳ.
Các công trình này là tác phẩm của Auguste-Henri Vildieu, kiến trúc sư số 1 của Pháp, tốt nghiệp trường Mỹ thuật Paris, người chịu trách nhiệm tiếp tục thiết kế các công trình dân dụng từ năm 1894 đến 1907, người đứng đầu về kiến trúc công cộng của TP Hà Nội đầu tiên thuộc Pháp.

 

[Ngao5]

Nhưng đến năm 1890, sau khi Tổng trú sứ (Thống sứ Bắc Kỳ) Paul Bert qua đời do bệnh tả trong nhiệm kỳ ở Hà Nội, người ta chủ trương dựng một pho tượng đồng để kỷ niệm vị Tổng trú sứ đã có nhiều công tích đối với thuộc địa Đông Dương.
Hội đồng thành phố Hà Nội quyết định sẽ đặt tượng tại vườn hoa trung tâm thành phố nằm giữa bốn toà nhà nhìn ra hồ Hoàn Kiếm, đồng thời đặt cho nó tên gọi mới là Vườn hoa Paul Bert.
Tưởng được yên vị tại đó, tác phẩm của Bartholdi lại phải dời đi nơi khác, dành chỗ cho pho tượng mới.

 

[Ngao5]

Ngày 11-7-1890, đã diễn ra lễ hội lớn khánh thành tượng Paul Bert dưới sự chủ toạ của toàn quyền Piquet. Pho tượng được dựng ngay tại nơi đặt phiên bản thu nhỏ của thần Tự do.
Người ta hạ bức tượng đồng của Bartholdi xuống khỏi bệ, và trong khi chờ đợi chiếc bệ bằng đá hoa cương núi Vosges dành cho tượng Paul Bert, cả hai pho tượng được đặt tạm bên nhau trên hai nền đất đắp cao.
Lễ khánh thành đã diễn ra với sự có mặt của con gái người quá cố và chồng bà ta, ông Klobukowski, Công sứ Pháp ở Yokohama, nguyên chánh văn phòng của toàn quyền Paul Bert, sau này sẽ trở lại làm Toàn quyền Đông Dương năm 1908.
Từ đấy vườn hoa được người Việt gọi là Vườn hoa Nhà kèn, vì ở đấy có dựng lên một nhà bát giác để hàng tuần đội kèn đồng của nhạc binh Pháp ra biểu diễn.

 

[Việt Khánh Audio]

Dĩ vãng đã trôi qua!
mà sao gọi là “Bà đầm xoè” có phải ám chỉ người phụ nữ phương tây trong đồng bạc hoa xoè?

 

[Ngao5]

Vậy là phải tìm một chỗ khác để đặt tượng Thần Tự Do.
Có ý kiến đề xuất là đặt ở chỗ ga xe điện Bờ Hồ trước đây, nay là đài phun nước trước nhà Thủy Tạ và đầu phố Hàng Đào. Nhưng một kỹ sư Pháp là Daurelle đề nghị đặt ngay trên nóc Tháp Rùa mà người Pháp gọi là Ngôi đền nhỏ (Pagodon) hay Qui Sơn Tháp (Tour de l ' ile de la Tortue). Chi tiết này được viết rất rõ trong cuốn “Bắc Kỳ xưa” (Le vieux tonkin) của Claude Bourrin, viết về xứ Bắc Kỳ trong các giai đoạn từ 1890 đến 1894 (nhà in IDEO, Hà nội, 1941, tr. 48-49).

 

[Ngao5]

Lúc ấy báo chí Pháp thảo luận rất nhiều về vị trí đặt pho tượng này. Có nên đặt nó trên nóc Tháp Rùa không? Và nếu đặt thì tượng Thần Tự Do sẽ quay mặt về hướng nào? Cuối cùng thì tượng Thần Tự Do vẫn được đặt trên nóc Tháp Rùa, mặt quay về vườn hoa Paul Bert, tức quay về tượng Lý Thái Tổ bây giờ, lưng quay về phía Nhà Thờ Lớn.
Có 2 tấm hình trong cuốn sách “Bắc kỳ xưa” minh họa cho điều đó. Hình thứ nhất là toàn cảnh Hồ Gươm, nhìn từ phía tượng Pôn Be, cho thấy Tháp Rùa, trên có tượng Thần Tự Do (hình này lấy từ báo L' Indépendance tonkinoise, số đặc biệt, ra tháng 7-1891. Hình thứ hai là hình Thần Tự Do, do Césard vẽ, phía sau có Nhà Thờ Lớn, với ghi chú “Liberté sur le Pagodon du Petit - Lac à Hanoi” (Tượng Tự Do trên nóc Tháp Rùa ở Hà nội). Hình này được đăng trong báo La Vie Indochinoise, tháng 12 năm 1896. Điều này cho thấy ít nhất Tượng Tự Do cũng đã nằm trên nóc Tháp Rùa trong 6 năm, từ 1891 đến 1896, trước khi được chuyển về vườn hoa Cửa Nam và mang tên “Bà Đầm xòe”.

 

[Ngao5]

Năm 1945, trước khi Cách mạng tháng 8 nổ ra, ngày 31-7-1945, Đốc lý Hà Nội (chứ không gọi là Thị trưởng Hà nội) của Chính phủ Trần Trọng Kim lúc ấy là Trần Văn Lai, có lẽ đã không biết đến ý nghĩa lịch sử của pho tượng, nên đã liệt “Bà Đầm xòe” vào số những tàn tích nô lệ của thực dân Pháp và ký lệnh cho giật đổ pho tượng này cùng một số tượng khác, trong đó có tượng Paul Bert. (Theo bản tin trên báo Đông Pháp, 2-8-1945).
Bản tin trên báo Đông Pháp ngày 2-8-1945 cho biết, pho tượng “Bà đầm xoè” bị giật đổ 9 giờ 45 phút ngày 1-8-1945.

 

[Ngao5]

Tượng Nữ thần Tự Do trên nóc Tháp Rùa, mặt quay về Vươn hoa Paul Bert, lưng quay về Nhà thờ Lớn Hà Nội

 

[Ngao5]

 

[Ngao5]

 

[Ngao5]

 

[Ngao5]

 

[Ngao5]

 

[Gagarose]

Hình bà đầm đây nhé các cụ

 

[Ngao5]

Ở góc trái hình phía trên, các cụ có thấy một cái cột cao cao không ạ?
Đó là ống khói của nhà máy nhiệt điện đầu tiên của Hà Nội, dân gọi là Nhà đèn Bờ Hồ
Vị trí của nó là góc Trần Nguyên Hãn - Đinh Tiên Hoàng, nay là EVN thì phải
Năm 1970 em vẫn còn nhìn thấy ống khói này khi hàng ngày đi học ở Đại học Tổng hợp, 19 Lê Thánh Tông
Đây là nhà máy phát điện một chiều (DC) dùng để thắp sáng và chạy tàu điện
Hai chục năm sau mới xây dựng nhà máy điện Yên Phụ, điện xoay chiều (AC) 220/127 Volt mà dân ta gọi tắt là "điện 110"
Từ khi có nhà máy điện Yên Phụ thì Nhà đèn Hà Nội chuyển sang phục vụ tàu điện

 

[Ngao5]

Tượng Thần Tự Do trên Vườn hoa Neyret (nay là Cửa Nam) ngay đầu phố Hàng Bông và nhìn sang đường Cấm Chỉ