[Funland] Ảnh phục chế màu về Việt Nam.

[doctor76]

Các mảnh vỡ gồm phần đầu các bức tượng, chóp đỉnh tháp, Makara, Linga...được thu thập ở khu vực thành Đồ Bàn.

 

[Minhnd]

Dù nhà chỉ cách có khoảng hơn 1km nhưng tuần vừa rồi em mới vào làng Phú Thượng.

Nhìn ngay từ cổng Đình Phú Gia đã thấy dấu ấn người Chiêm Thành ở làng.
Tấm bia gốc đa cổng bên trái đình có ghi cụ Công Văn Khoai. Như các cụ đã biết thì họ Công vốn từ họ Ông mà ra.
Theo các cụ kể lại thì các cụ người Chiêm Thành vẫn giữ họ Ông và họ Bố đến thời Tự Đức. Vua cho là từ ông và bố nghe nó hơi không ổn nên yêu cầu mỗi chữ cho them dấu phẩy ở trên. Thể là Ông trở thành Công và Bố trở thành Hy (em nghe các cụ nói vậy chứ em không biết chữ cổ)
Ngày nay họ Công và họ Hy là 2 họ phổ biến ở Phú Thượng

Vào trong Đình Phú Gia, gian thờ chính, ngay cái nhìn đầu tiên em đã thấy có sự đặc biệt. Đó là con chim đứng chầu 2 bên ban thờ này.
Bình thường các cụ thấy ở Đình Việt là 1 con chim hạc. Nhưng ở đây hình tượng 2 con hạc đã biến đổi có đường nét của chim thần Garuda trong tín ngưỡng Chăm xưa.
E đoán tượng 2 chim thần này có từ lâu rồi. Em quên không sờ xem là bang đồng hay gỗ. Phải nói là đường nét tạo tác quá đẹp và tinh xảo.

Em cũng có vào thăm chùa Bà Già. 1 công trình cũ vẫn còn tồn tại, còn chùa chính phía sau đã được xây mới. Đây là ngôi chùa của người Chăm nhưng kiến trúc có sự giao thoa mạnh với người Kinh.
Em có dịp trò chuyện ngắn với 1 cụ họ Công trong Ban quản lý khu đình và chùa này, cụ nói mình gốc Chăm. Cụ rất tâm huyết với quê hương và văn hóa của tổ tiên.

Thời đi học cháu có học tin học của bác Ông Văn Thông. Chắc cũng là người Chiêm Thành cụ nhỉ?

 

[Doun]

Thời đi học cháu có học tin học của bác Ông Văn Thông. Chắc cũng là người Chiêm Thành cụ nhỉ?

Cũng có thể lắm cụ.

 

[1.25 ton]

Những mảnh vỡ kiến trúc Chăm Pa được thu thập trước của chùa Thập Tháp [ có lẽ để làm nguyên liệu sửa sang chùa], thập niên 1920s.
Trong ảnh ta thấy có chóp đỉnh tháp Chăm, tình tượng của linh vật thần thoại Makara, Bò thần Nandi, Linga...
Tiếng Pháp:
Sculptures (fragments) dont Makara, tympan à personnage, Nandin, linga (grès), déposées devant la pagode de Thap Thap.
Chùa Thập Tháp hay còn gọi là Thập Tháp Di Đà Tự, là một ngôi chùa được xây dựng từ thời Lê – Nguyễn vào năm 1668 ở phía Bắc Thành cổ Đồ Bàn – Kinh đô của nhà nước Chiêm Thành xưa, Chùa tọa lạc tại thôn Vạn Thuận, phường Nhơn Thành, thị xã An Nhơn.
Chùa Thập Tháp do Thiền sư Nguyên Thiều sáng lập, Chùa được coi là ngôi cổ tự thuộc phái Thiền Lâm Tế. Chùa được xây dựng từ những gạch đá của 10 ngôi tháp Chăm cổ trên một gò tương đối rộng hình mai rùa có chu vi gần 1 km, do đó cái tên Thập Tháp được ra đời.
----------------------
Vào năm 1610, Phí Tín, một viên quan làm công tác phiên dịch cho phái đoàn của nhà thám hiểm Trịnh Hòa đã đến Chăm Pa để tuyên đọc sắc phong cho vua Chăm Pa, đã ghi lại những mô tả khá thú vị về thành Đồ Bàn và xứ Chăm Pa [nay là Bình Định] và xứ Tân Đồng Long Quốc [tức Panduranga, nay thuộc Ninh Thuận-Bình Thuận]
----------------------

星槎勝覽
費信
占城國
永樂七年己丑，上命正使太監鄭和等統領官兵，駕使海船四十八號，往諸番國開讀賞賜。是歲秋九月，自太倉劉家港開船，十月到福建長樂太平港泊。十二月，福建五虎門開洋，張十二帆，順風十晝夜，至占城國。臨海有港曰新洲，西抵交趾，北連中國。他番寶船到彼，其酋長頭戴三山金花冠，身披錦花手巾，臂腿四腕，俱以金鐲，足穿玳瑁履，腰束八寶方帶，如妝塑金剛狀。乘象，前後擁隨番兵五百餘，或執鋒刃短鎗，或舞皮牌，捶善鼓，吹椰笛殼筒。其部領乘馬出郊迎接詔賞，下象膝行，匍匐感沐天恩，奉貢方物。
其國所產巨象、犀牛甚多，所以象牙、犀角廣貿別國。棋楠香一山所產，酋長差人看守採取，民下不可得，如有私偷賣者，露犯則斷其手。烏木、降香，民下樵而為薪。氣候常熱如夏，不見霜雪，草木長春，隨開隨謝。供民以煮海為鹽，田禾甚薄。其國之人，惟食檳榔裹荖葉包蠣殼灰，行住坐臥不絕其口。月曰之定，但看月生為初，月晦為滿，如此十次盈虧為一歲，晝夜以善鼓十更為法。酋長及民下非至午不起，非至子不睡。見月則飲酒歌舞為美。酋長所居高廣，屋宇門墻以磚灰甃砌，及堅硬之木雕琢獸畜之形為華飾，外周磚垣。亦有城郭之備，練兵之具，藥鏃刀標之屬。其部領所居，亦分等第，門高有限。民下編茅覆屋，門不過三尺，過者即罪之。一國之食，魚不腐爛不食，釀不生蛆不為美。造酒以米和藥丸幹持入甕中，封固如法收藏，曰久其糟生蛆為佳醞。他曰開封，用長節竹竿三四尺者，插入糟甕中，或圍坐五人十人，量人入水多寡，輪次吸竹引酒入口，吸盡再入水，若無味則止，有味封留再用。
歲時縱人採生人膽鬻官，其酋長或部領得膽入酒中，與家人同飲，謂之曰通身是膽。相傳尸頭蠻者，本是婦人也，但無瞳人為異。其婦與家人同寢，夜深飛頭而去，食人糞尖，飛回復合其體，仍活如舊。若知而封固其項，或移體別處，則死矣。如有病者遇食其糞，妖氣入腹，病者必死。此婦人亦罕有者，民家有而不報官者，罪及一家。番人愛其頭，或有觸弄其頭者，必有生死之恨。
男女椎髻腦後，花布纏頭，上穿短衫，腰圍色布手巾。其國無紙筆之具，但將羊皮槌薄熏黑，削細竹為筆，蘸白灰為字，若蚯蚓委曲之狀。語言燕鴻，全憑通事傳譯。
詩曰：
聖運承天統，
雍熙億萬春。
元戎持使節，
頒詔撫夷民。
莫謂江山異，
同霑雨露新。
西連交趾塞，
北接廣南津。
酋長尤崇禮，
聞風感聖人。
棋楠宜進貢，
烏木伐為薪。
筆寫羊皮紙，
言談鴂舌人。
角犀應自縱，
牙象尚能馴。
蛆酒奇堪酌，
尸蠻怪莫陳。
遙觀光嶠外，
頓覺壯懷伸。
採摭裁詩句，
攄誠獻紫宸。

Tạm dịch

Năm Vĩnh Lạc thứ 7, Kỷ Sửu [1409], phụng mệnh vua, chánh sứ thái giám Trịnh Hòa thống lĩnh quan binh, dẫn đầu sứ đoàn gồm 48 chiếc thuyền đi đến các nước phiên quốc ban thưởng. Tháng 9, mùa Thu, thuyền khởi hành từ cảng Thái Thương ở Lưu Gia [Tô Châu, trên sông Lưu Hà], vào tháng 10, đến đậu thuyền tại bến cảng Thái Bình, huyện Trường Lạc, tỉnh Phúc Kiến. Tháng 12, tháng 12, từ cửa biển Ngũ Hổ [Phúc Kiến], thuyền khởi hành ra đại dương, thuyền căng buồm 12 cánh, thuận theo gió trong 10 ngày đêm thì đến nước Chiêm Thành. Ở gần biển có một bến cảng gọi là Tân Châu [cảng Thị Nại], phía tây giáp với Giao Chỉ, phía bắc liên [đường biển] với Trung Quốc.
Khi thuyền nước ngoài [Trung Hoa] đến, Tù trưởng [vua Chăm Pa] đội mũ vàng hình ba ngọn núi óng ánh, trên mình khoác áo gấm thêu hoa, cả chân và tay đều đeo vòng vàng, chân đi giày làm bằng đồi mồi, lưng đeo thắt lưng Bát Bảo? trông [nhà vua] cứ như bức tượng [Phật] Kim Cương vậy. [Vua] cưỡi voi, phía trước phía sau có hơn 500 quân đi hộ tống, hoặc cầm giáo ngắn có lưỡi nhọn, hoặc múa khiên, đánh trống, hoặc thổi [tù và] làm bằng vỏ ốc to như quả dừa. Các thủ lĩnh của vua cưỡi ngựa ra ngoại ô để đón nhận sắc phong, [vua] xuống voi, quỳ gối, phủ phục cảm tạ thiên ân [ơn đức của vua Trung Quốc], dâng cống vật quý.
Chiêm Thành có rất nhiều voi và tê giác, vì vậy ngà voi và sừng tê giác được buôn bán rộng rãi sang các nước khác. Kỳ Nam chỉ có ở một ngọn núi, tù trưởng sai người canh giữ khai thác, dân chúng không thể lấy được, nếu có ai tự ý trộm bán, bị phát hiện thì sẽ bị chặt tay. Gỗ mun và trầm hương, dân chúng chặt lấy làm củi.
Khí hậu ở đây thường nóng như mùa Hạ, không thấy sương tuyết, cỏ cây xanh tươi quanh năm, nở hoa và tàn ngay sau đó. Người dân sống bằng cách lấy nước biển làm muối, ruộng lúa rất ít. Người dân nước ấy, chỉ ăn trầu cuốn lá trầu bọc trong vôi làm từ vỏ sò, đi đứng nằm ngồi [ăn trầu] không rời miệng. Cách tính ngày tháng chỉ dựa vào việc nhìn mặt trăng, trăng mọc là đầu tháng, trăng tròn là rằm, cứ thế mười lần trăng tròn khuyết là một năm, ngày đêm theo nhịp trống thành mười canh. Vua và dân chúng không dậy trước giờ Ngọ? [11-13 giờ], không ngủ trước nửa đêm. Khi thấy trăng tròn thì uống rượu ca hát vui vẻ.
Nơi ở của vua cao ráo, nhà cửa và các bức tường đều được xây bằng gạch và vữa, [các cánh cửa và cổng làm bằng] gỗ cứng được chạm khắc hình thú vật để trang trí, bên ngoài có tường gạch bao quanh. Cũng có các công trình phòng thủ, luyện tập quân đội, vũ khí có các loại tên tẩm thuốc độc, đao, lao phóng, giáo mác. Nơi ở của các quan lại cũng chia theo thứ bậc, chiều cao của cửa có giới hạn. Dưới dân chúng thì dùng cỏ gianh khô đan thành mái lợp nhà, cửa cao không quá ba thước, ai làm trái thì bị phạt. Người dân chỉ ăn cá không bị thối rữa [tức là cá ướp muối], nước mắm? không sinh giòi thì không coi là ngon. Làm rượu thì dùng gạo và thuốc viên khô bỏ vào chum, đậy kín, cất giữ theo đúng cách, lâu ngày thì bã rượu sinh giòi là rượu ngon. Người ta nói rằng, dân Chiêm Thành uống rượu bằng cách dùng những thanh tre dài ba bốn thước, cắm vào chum rượu, hoặc ngồi quây quần năm, mười người, đo lượng nước cho mỗi người, lần lượt hút tre dẫn rượu vào miệng, hút hết lại đổ nước vào, nếu không có vị thì thôi, có vị thì đậy kín lại dùng tiếp.
Mỗi năm vào dịp đặc biệt, người dân Chiêm Thành được phép đi lấy gan người sống để bán cho quan lại. Vua hoặc thủ lĩnh bộ tộc nào có được gan thì sẽ cho vào rượu và cùng gia đình uống, gọi là “thông thân thị đảm” [uống rượu pha gan người sẽ là cho thân thể thông suốt] [Đây là một tục lệ rất rùng rợn có ở Chân Lạp, Chăm Pa và vài quốc gia khác ở Đông Nam Á, đó là người dân cầm một loại dao đặc biệt đi rình người qua đường, hoặc ai đi một mình, là đâm một nhát vào bụng vùng hạ sườn phải, lấy ra túi mật còn tươi, chuyện này được mô tả rất kỹ trong cuốn Chân Lạp phong thổ ký của Chu Đạt Quan thời Nguyên].
Tương truyền có một cái đầu xác chết, nguyên là một người phụ nữ, không có mắt nhìn rất quái dị. Người phụ nữ này chuyên tìm những gia nhân nằm ngủ cùng nhau, đến đêm tối đen cái đầu mới rời thây bay đi, ăn phân của con người, rồi đầu lại bay về nhập với thân, người lại hoạt động như cũ? Nếu biết và bịt kín cổ của nó, hoặc di chuyển thân xác của nó đi nơi khác, thì nó sẽ chết. Nếu người bệnh gặp phải và ăn phân của nó, thì khí tà sẽ xâm nhập vào bụng, người bệnh nhất định sẽ chết. Người phụ nữ này cũng là một loại yêu quái hiếm gặp. Nếu dân chúng biết mà không trình báo quan lại, thì cả nhà sẽ bị tội.
Người Chăm Pa [nguyên văn là 番 phiên, cách gọi các dân tộc khác ngoài Trung Quốc] rất coi trọng cái đầu mình, nếu có ai xúc phạm quá mức vào đầu, tất sẽ sinh ra lòng hận thù đến chết.
Nam nữ búi tóc củ hành ở sau gáy, quấn khăn hoa trên đầu, mặc áo ngắn, thắt lưng bằng vải màu.
Nước này không có giấy bút? nhưng họ dùng những tấm da dê mỏng tẩm khói đen, rồi dùng tre nhỏ làm bút, chấm tro trắng viết chữ, chữ viết như con giun ngoằn ngoèo. Ngôn ngữ của họ như tiếng chim bay, chỉ có thông sự mới có thể phiên dịch được.
Thơ rằng:
Thánh vận thừa thiên thống,
Ung hi ức vạn xuân.
Nguyên nhung trì sử tiết,
Ban chiếu phủ Di dân.
Mạc vị giang sơn dị,
Đồng triêm vũ lộ tân.
Tây liên Giao Chỉ tắc,
Bắc tiếp Quảng Nam tân.
Tù trưởng vưu sùng lễ,
Văn phong cảm thánh nhân.
Kỳ Nam nghi tiến cống,
Ô Mộc phạt vi tân.
Bút tả dương bì chỉ,
Ngôn đàm quyết thiệt nhân.
Giác Tê ưng tự túng,
Nha tượng thượng năng tuần.
Thư tửu kì kham chước,
Thi Man quái mạc trần.
Diêu quan quang kiệu ngoại,
Đốn giác tráng hoài thân.
Thải trích tài thi cú,
Sư thành hiến tử thần.

-----------------------------------

Không biết cái tục lệ ăn gan người truyền từ đâu ra cụ nhỉ, vì quân Tàu Cờ đen cũng ăn gan người nhắm rượu.

 

[1.25 ton]

Những mảnh vỡ kiến trúc Chăm Pa được thu thập trước của chùa Thập Tháp [ có lẽ để làm nguyên liệu sửa sang chùa], thập niên 1920s.
Trong ảnh ta thấy có chóp đỉnh tháp Chăm, tình tượng của linh vật thần thoại Makara, Bò thần Nandi, Linga...
Tiếng Pháp:
Sculptures (fragments) dont Makara, tympan à personnage, Nandin, linga (grès), déposées devant la pagode de Thap Thap.
Chùa Thập Tháp hay còn gọi là Thập Tháp Di Đà Tự, là một ngôi chùa được xây dựng từ thời Lê – Nguyễn vào năm 1668 ở phía Bắc Thành cổ Đồ Bàn – Kinh đô của nhà nước Chiêm Thành xưa, Chùa tọa lạc tại thôn Vạn Thuận, phường Nhơn Thành, thị xã An Nhơn.
Chùa Thập Tháp do Thiền sư Nguyên Thiều sáng lập, Chùa được coi là ngôi cổ tự thuộc phái Thiền Lâm Tế. Chùa được xây dựng từ những gạch đá của 10 ngôi tháp Chăm cổ trên một gò tương đối rộng hình mai rùa có chu vi gần 1 km, do đó cái tên Thập Tháp được ra đời.
----------------------
Vào năm 1610, Phí Tín, một viên quan làm công tác phiên dịch cho phái đoàn của nhà thám hiểm Trịnh Hòa đã đến Chăm Pa để tuyên đọc sắc phong cho vua Chăm Pa, đã ghi lại những mô tả khá thú vị về thành Đồ Bàn và xứ Chăm Pa [nay là Bình Định] và xứ Tân Đồng Long Quốc [tức Panduranga, nay thuộc Ninh Thuận-Bình Thuận]
----------------------

星槎勝覽
費信
占城國
永樂七年己丑，上命正使太監鄭和等統領官兵，駕使海船四十八號，往諸番國開讀賞賜。是歲秋九月，自太倉劉家港開船，十月到福建長樂太平港泊。十二月，福建五虎門開洋，張十二帆，順風十晝夜，至占城國。臨海有港曰新洲，西抵交趾，北連中國。他番寶船到彼，其酋長頭戴三山金花冠，身披錦花手巾，臂腿四腕，俱以金鐲，足穿玳瑁履，腰束八寶方帶，如妝塑金剛狀。乘象，前後擁隨番兵五百餘，或執鋒刃短鎗，或舞皮牌，捶善鼓，吹椰笛殼筒。其部領乘馬出郊迎接詔賞，下象膝行，匍匐感沐天恩，奉貢方物。
其國所產巨象、犀牛甚多，所以象牙、犀角廣貿別國。棋楠香一山所產，酋長差人看守採取，民下不可得，如有私偷賣者，露犯則斷其手。烏木、降香，民下樵而為薪。氣候常熱如夏，不見霜雪，草木長春，隨開隨謝。供民以煮海為鹽，田禾甚薄。其國之人，惟食檳榔裹荖葉包蠣殼灰，行住坐臥不絕其口。月曰之定，但看月生為初，月晦為滿，如此十次盈虧為一歲，晝夜以善鼓十更為法。酋長及民下非至午不起，非至子不睡。見月則飲酒歌舞為美。酋長所居高廣，屋宇門墻以磚灰甃砌，及堅硬之木雕琢獸畜之形為華飾，外周磚垣。亦有城郭之備，練兵之具，藥鏃刀標之屬。其部領所居，亦分等第，門高有限。民下編茅覆屋，門不過三尺，過者即罪之。一國之食，魚不腐爛不食，釀不生蛆不為美。造酒以米和藥丸幹持入甕中，封固如法收藏，曰久其糟生蛆為佳醞。他曰開封，用長節竹竿三四尺者，插入糟甕中，或圍坐五人十人，量人入水多寡，輪次吸竹引酒入口，吸盡再入水，若無味則止，有味封留再用。
歲時縱人採生人膽鬻官，其酋長或部領得膽入酒中，與家人同飲，謂之曰通身是膽。相傳尸頭蠻者，本是婦人也，但無瞳人為異。其婦與家人同寢，夜深飛頭而去，食人糞尖，飛回復合其體，仍活如舊。若知而封固其項，或移體別處，則死矣。如有病者遇食其糞，妖氣入腹，病者必死。此婦人亦罕有者，民家有而不報官者，罪及一家。番人愛其頭，或有觸弄其頭者，必有生死之恨。
男女椎髻腦後，花布纏頭，上穿短衫，腰圍色布手巾。其國無紙筆之具，但將羊皮槌薄熏黑，削細竹為筆，蘸白灰為字，若蚯蚓委曲之狀。語言燕鴻，全憑通事傳譯。
詩曰：
聖運承天統，
雍熙億萬春。
元戎持使節，
頒詔撫夷民。
莫謂江山異，
同霑雨露新。
西連交趾塞，
北接廣南津。
酋長尤崇禮，
聞風感聖人。
棋楠宜進貢，
烏木伐為薪。
筆寫羊皮紙，
言談鴂舌人。
角犀應自縱，
牙象尚能馴。
蛆酒奇堪酌，
尸蠻怪莫陳。
遙觀光嶠外，
頓覺壯懷伸。
採摭裁詩句，
攄誠獻紫宸。

Tạm dịch

Năm Vĩnh Lạc thứ 7, Kỷ Sửu [1409], phụng mệnh vua, chánh sứ thái giám Trịnh Hòa thống lĩnh quan binh, dẫn đầu sứ đoàn gồm 48 chiếc thuyền đi đến các nước phiên quốc ban thưởng. Tháng 9, mùa Thu, thuyền khởi hành từ cảng Thái Thương ở Lưu Gia [Tô Châu, trên sông Lưu Hà], vào tháng 10, đến đậu thuyền tại bến cảng Thái Bình, huyện Trường Lạc, tỉnh Phúc Kiến. Tháng 12, tháng 12, từ cửa biển Ngũ Hổ [Phúc Kiến], thuyền khởi hành ra đại dương, thuyền căng buồm 12 cánh, thuận theo gió trong 10 ngày đêm thì đến nước Chiêm Thành. Ở gần biển có một bến cảng gọi là Tân Châu [cảng Thị Nại], phía tây giáp với Giao Chỉ, phía bắc liên [đường biển] với Trung Quốc.
Khi thuyền nước ngoài [Trung Hoa] đến, Tù trưởng [vua Chăm Pa] đội mũ vàng hình ba ngọn núi óng ánh, trên mình khoác áo gấm thêu hoa, cả chân và tay đều đeo vòng vàng, chân đi giày làm bằng đồi mồi, lưng đeo thắt lưng Bát Bảo? trông [nhà vua] cứ như bức tượng [Phật] Kim Cương vậy. [Vua] cưỡi voi, phía trước phía sau có hơn 500 quân đi hộ tống, hoặc cầm giáo ngắn có lưỡi nhọn, hoặc múa khiên, đánh trống, hoặc thổi [tù và] làm bằng vỏ ốc to như quả dừa. Các thủ lĩnh của vua cưỡi ngựa ra ngoại ô để đón nhận sắc phong, [vua] xuống voi, quỳ gối, phủ phục cảm tạ thiên ân [ơn đức của vua Trung Quốc], dâng cống vật quý.
Chiêm Thành có rất nhiều voi và tê giác, vì vậy ngà voi và sừng tê giác được buôn bán rộng rãi sang các nước khác. Kỳ Nam chỉ có ở một ngọn núi, tù trưởng sai người canh giữ khai thác, dân chúng không thể lấy được, nếu có ai tự ý trộm bán, bị phát hiện thì sẽ bị chặt tay. Gỗ mun và trầm hương, dân chúng chặt lấy làm củi.
Khí hậu ở đây thường nóng như mùa Hạ, không thấy sương tuyết, cỏ cây xanh tươi quanh năm, nở hoa và tàn ngay sau đó. Người dân sống bằng cách lấy nước biển làm muối, ruộng lúa rất ít. Người dân nước ấy, chỉ ăn trầu cuốn lá trầu bọc trong vôi làm từ vỏ sò, đi đứng nằm ngồi [ăn trầu] không rời miệng. Cách tính ngày tháng chỉ dựa vào việc nhìn mặt trăng, trăng mọc là đầu tháng, trăng tròn là rằm, cứ thế mười lần trăng tròn khuyết là một năm, ngày đêm theo nhịp trống thành mười canh. Vua và dân chúng không dậy trước giờ Ngọ? [11-13 giờ], không ngủ trước nửa đêm. Khi thấy trăng tròn thì uống rượu ca hát vui vẻ.
Nơi ở của vua cao ráo, nhà cửa và các bức tường đều được xây bằng gạch và vữa, [các cánh cửa và cổng làm bằng] gỗ cứng được chạm khắc hình thú vật để trang trí, bên ngoài có tường gạch bao quanh. Cũng có các công trình phòng thủ, luyện tập quân đội, vũ khí có các loại tên tẩm thuốc độc, đao, lao phóng, giáo mác. Nơi ở của các quan lại cũng chia theo thứ bậc, chiều cao của cửa có giới hạn. Dưới dân chúng thì dùng cỏ gianh khô đan thành mái lợp nhà, cửa cao không quá ba thước, ai làm trái thì bị phạt. Người dân chỉ ăn cá không bị thối rữa [tức là cá ướp muối], nước mắm? không sinh giòi thì không coi là ngon. Làm rượu thì dùng gạo và thuốc viên khô bỏ vào chum, đậy kín, cất giữ theo đúng cách, lâu ngày thì bã rượu sinh giòi là rượu ngon. Người ta nói rằng, dân Chiêm Thành uống rượu bằng cách dùng những thanh tre dài ba bốn thước, cắm vào chum rượu, hoặc ngồi quây quần năm, mười người, đo lượng nước cho mỗi người, lần lượt hút tre dẫn rượu vào miệng, hút hết lại đổ nước vào, nếu không có vị thì thôi, có vị thì đậy kín lại dùng tiếp.
Mỗi năm vào dịp đặc biệt, người dân Chiêm Thành được phép đi lấy gan người sống để bán cho quan lại. Vua hoặc thủ lĩnh bộ tộc nào có được gan thì sẽ cho vào rượu và cùng gia đình uống, gọi là “thông thân thị đảm” [uống rượu pha gan người sẽ là cho thân thể thông suốt] [Đây là một tục lệ rất rùng rợn có ở Chân Lạp, Chăm Pa và vài quốc gia khác ở Đông Nam Á, đó là người dân cầm một loại dao đặc biệt đi rình người qua đường, hoặc ai đi một mình, là đâm một nhát vào bụng vùng hạ sườn phải, lấy ra túi mật còn tươi, chuyện này được mô tả rất kỹ trong cuốn Chân Lạp phong thổ ký của Chu Đạt Quan thời Nguyên].
Tương truyền có một cái đầu xác chết, nguyên là một người phụ nữ, không có mắt nhìn rất quái dị. Người phụ nữ này chuyên tìm những gia nhân nằm ngủ cùng nhau, đến đêm tối đen cái đầu mới rời thây bay đi, ăn phân của con người, rồi đầu lại bay về nhập với thân, người lại hoạt động như cũ? Nếu biết và bịt kín cổ của nó, hoặc di chuyển thân xác của nó đi nơi khác, thì nó sẽ chết. Nếu người bệnh gặp phải và ăn phân của nó, thì khí tà sẽ xâm nhập vào bụng, người bệnh nhất định sẽ chết. Người phụ nữ này cũng là một loại yêu quái hiếm gặp. Nếu dân chúng biết mà không trình báo quan lại, thì cả nhà sẽ bị tội.
Người Chăm Pa [nguyên văn là 番 phiên, cách gọi các dân tộc khác ngoài Trung Quốc] rất coi trọng cái đầu mình, nếu có ai xúc phạm quá mức vào đầu, tất sẽ sinh ra lòng hận thù đến chết.
Nam nữ búi tóc củ hành ở sau gáy, quấn khăn hoa trên đầu, mặc áo ngắn, thắt lưng bằng vải màu.
Nước này không có giấy bút? nhưng họ dùng những tấm da dê mỏng tẩm khói đen, rồi dùng tre nhỏ làm bút, chấm tro trắng viết chữ, chữ viết như con giun ngoằn ngoèo. Ngôn ngữ của họ như tiếng chim bay, chỉ có thông sự mới có thể phiên dịch được.
Thơ rằng:
Thánh vận thừa thiên thống,
Ung hi ức vạn xuân.
Nguyên nhung trì sử tiết,
Ban chiếu phủ Di dân.
Mạc vị giang sơn dị,
Đồng triêm vũ lộ tân.
Tây liên Giao Chỉ tắc,
Bắc tiếp Quảng Nam tân.
Tù trưởng vưu sùng lễ,
Văn phong cảm thánh nhân.
Kỳ Nam nghi tiến cống,
Ô Mộc phạt vi tân.
Bút tả dương bì chỉ,
Ngôn đàm quyết thiệt nhân.
Giác Tê ưng tự túng,
Nha tượng thượng năng tuần.
Thư tửu kì kham chước,
Thi Man quái mạc trần.
Diêu quan quang kiệu ngoại,
Đốn giác tráng hoài thân.
Thải trích tài thi cú,
Sư thành hiến tử thần.

-----------------------------------

Vương quốc Chăm Pa đúng là thảm, đã yếu lại còn thích ra gió, nhiều lần bắc tiến, kết quả là các đời vua Lê, Lý , Trần rồi lại Lê , đời nào cũng đánh tan hoang xứ này.

 

[Doun]

Không biết cái tục lệ ăn gan người truyền từ đâu ra cụ nhỉ, vì quân Tàu Cờ đen cũng ăn gan người nhắm rượu.

Tục này nghe ghê quá cụ nhỉ?
Em cũng chưa nghe thấy bao giờ là người Kinh trong lịch sử có cái tục này.

 

[doctor76]

Không biết cái tục lệ ăn gan người truyền từ đâu ra cụ nhỉ, vì quân Tàu Cờ đen cũng ăn gan người nhắm rượu.

Tục này có ở các nước Đông Nam Á chịu ảnh hưởng của Ấn Độ cụ ạ, đọc cuốn Chân Lạp phong thổ ký em dịch thì rõ nhất, thật rùng rợn.
Còn quân Cờ Đen thích ăn gan người khỏe mạnh, cũng như người TQ xưa có cái tục lệ chấm bánh bao vào máu người bị chém đầu, nghe nói chữa được bệnh lao...

 

[doctor76]

Vương quốc Chăm Pa đúng là thảm, đã yếu lại còn thích ra gió, nhiều lần bắc tiến, kết quả là các đời vua Lê, Lý , Trần rồi lại Lê , đời nào cũng đánh tan hoang xứ này.

Băc tiến mỗi thời Chế Bồng Nga là nhiều thôi cụ, sau này cũng yếu dần, đến thời Lê thì vua Lê Thánh Tông đã chiếm được đất sát Bình Định rồi, nên nhiều người vẫn nói các chúa Nguyễn có công khai phá đất đai toàn bộ là hoang đường.

 

[rachfan]

Vương quốc Chăm Pa đúng là thảm, đã yếu lại còn thích ra gió, nhiều lần bắc tiến, kết quả là các đời vua Lê, Lý , Trần rồi lại Lê , đời nào cũng đánh tan hoang xứ này.

Băc tiến mỗi thời Chế Bồng Nga là nhiều thôi cụ, sau này cũng yếu dần, đến thời Lê thì vua Lê Thánh Tông đã chiếm được đất sát Bình Định rồi, nên nhiều người vẫn nói các chúa Nguyễn có công khai phá đất đai toàn bộ là hoang đường.

Điểm yếu chết người của Champa là không có ý thức lãnh thổ. Người Chăm dễ dàng từ bỏ lãnh thổ, điển hình là vụ cắt hẳn 2 châu làm quà cưới cho công chúa Huyền Trân.

Cho nên Chăm cứ bị ng Việt gặm dần từng tí đất, cuối cùng mất luôn cả triều đại.

 

[doctor76]

Điểm yếu chết người của Champa là không có ý thức lãnh thổ. Người Chăm dễ dàng từ bỏ lãnh thổ, điển hình là vụ cắt hẳn 2 châu làm quà cưới cho công chúa Huyền Trân.

Cho nên Chăm cứ bị ng Việt gặm dần từng tí đất, cuối cùng mất luôn cả triều đại.

Chính xác cụ ạ, vì Vương quốc là một liên minh giữa các tiểu quốc, khá lỏng lẻo, tiểu quốc Chăm Pa cuối cùng còn tồn-tại đến năm 1832 chính là Panduranga mà trong sách em sắp dịch đây, sứ giả Trung Quốc gọi vùng này là Tân Đồng Long Quốc.
Đen là Chăm Pa lại đứng về phía Lê Văn Duyệt trong cuộc xung đột Minh Mạng-Lê Văn Duyệt, cuối cùng bị họa diệt quốc, Minh Mạng đã đồ sát toàn bộ các tầng lớp Chăm Pa thuộc 4 đẳng cấp đầu tiên, chỉ giữ lại đẳng cấp Đa Lít. Khiến dân Chăm Pa gần như xóa sổ.

 

[doctor76]

Em xin dịch tiếp sách: Tinh tra thắng lãm của Phí Tín, một sứ giả nhà Minh đến Chăm Pa [ Đồ Bàn, Bình Định] năm 1610, sau đó ông ta đi vào phía trong và có những mô tả khá thú vị.

 

[doctor76]

TINH TRA THẮNG LÃM 星槎勝覽
Phần 2.​

Tân Đồng Long Quốc [Panduranga, vùng Phan Rang-Tháp Chàm]

[Panduranga (tiếng Phạn: पाण्डुरङ्ग / Pāṇḍuraṅga; chữ Hán: 潘朧 / Phan-Lung, 潘郎 / Phan-Lang, 環王 / Hoàn-Vương) là một tiểu quốc của Champa tồn tại trong giai đoạn 757 - 1832. Lãnh thổ tiểu quốc Panduranga tương ứng khu vực hiện nay là Ninh Thuận và Bình Thuận, kinh đô Panduranga của tiểu quốc này tương ứng với Phan Rang - Tháp Chàm ngày nay. Panduranga được biết đến là xứ Champa có cương vực rộng nhất và tồn tại sau cùng, khi vương quốc Chămpa bị người Việt triệt phá vào các năm 1471 và 1653]

Nước này lệ thuộc vào Chiêm Thành, sông núi liền nhau, có 2 khe suối chảy, nước trong vắt. Theo lời Kinh Phật, Đức Phật đã đi khất thực ở thành Xá Vệ, chính là nơi đó? Di tích nơi Mục Liên từng ở vẫn còn. Người dân, phong tục, cây cối, khí hậu, đều giống nhau như đúc với Chiêm Thành, chỉ có việc tang lễ, người ta mới có thể giữ tang phục, làm lễ Phật để độ người chết, và chọn nơi vắng vẻ để chôn cất họ. Hôn nhân gặp nhau [nếu thấy] hợp, tình nghĩa sẽ không quên, [nhưng] cuối cùng [lại] trái ngược với đạo lý luân thường??? [không rõ ý tác giả là gì?]

 

[doctor76]

Ở đây cũng có [quỷ] đầu lâu bay, gây ra bệnh dịch làm thành thiệt hại nặng nề, người ta lập ra rất nhiều đền miếu, lấy máu tươi để cầu đảo giải hạn. Tù trưởng ra vào [cung điện], hoặc cưỡi voi cưỡi ngựa, giống như Chiêm Thành. Vua cũng có trang phục giống [như vua ở Chiêm Thành], có hơn 100 người hầu đi theo trước sau, cầm khiên và ca hát, hô "亞 Á" và "僕 Bộc" [có lẽ đây là tiếng Chăm, tác giả không hiểu nên phiên âm qua tiếng Hán].

 

[doctor76]

Thổ sản xứ này có trầm hương, ngà voi, [mua] hàng hóa dùng vàng bạc, vải thêu hoa lụa các thứ. Người dân đan cỏ tranh lợp nhà mà ở, cũng như Chiêm Thành. Những hành động như ăn uống, đi lại thậm chí hình dáng của họ thật khác lạ [với người Trung Quốc], thật buồn cười và thú vị.

Thơ rằng:​

Hải kiệu Tân Đồng quốc, [Núi cao nhọn sát biển ở nước Tân Đồng Long]
Song khê thủy sắc thanh. [hai con suối nước trong xanh]
Mục Liên sinh dục xứ, [Mục Kiều Liên sinh ở xứ này]
Phật thị khất du thành. [Phật đi khất thực ở thành]
Địa trách cư dân thiếu, [Đất chật cư dân ít]
Sơn đa dã thú minh. [nhiều núi dã thú kêu]
Khí dung băng bất thức, [thời gian như thoi đưa]
Viết noãn thảo tùng sinh. [Ngày ấm áp nên cây cối mọc um tùm]
Tang lễ vi trí hiếu, [hiếu thảo không chỉ thể hiện ở tang lễ]
Hôn nhân lược bị tình. [Trong hôn nhân, tình cảm chỉ là một phần]
Thi Man thường phẫn uế, [Đầu Thi Man ăn phân dơ bẩn]
Yêu miếu tế hi sinh. [ tế người sống ở miếu yêu ma]
Bộ lĩnh minh nha đạo, [Thủ lĩnh đi ngoài đường có quân hậu vệ kêu vang như quạ]
Man tù tọa tượng hành. [tù trưởng man di ngồi trên voi đi]
Kỳ Nam tòng thổ sản, [ Kỳ Nam cùng thổ sản]
Hoa bố nhẫm thương doanh. [việc buôn bán thật tấp nập (người đi buôn nhiều như hoa trên vải)]
Sưu tập Di phong tục, [ Sưu tập những phong tục của Man Di]
Công dư tử tế bình. [dành thời gian rảnh rỗi để đánh giá cẩn thận]

 

[doctor76]

Núi Linh Sơn​

[Tức là núi Cà Đú, cao 318m nhìn ra cảnh đẹp trong xanh của bãi biển Ninh Chữ, Đầm Nại. Phóng tầm mắt xa hơn là đồng muối Phương Cựu, Đầm Vua, đồng lúa xanh mướt trải dài mênh mông của huyện Ninh Hải, trên núi còn có chùa Linh Sơn được xây dựng dưới thời vua Tự Đức]

Nơi đó núi cao và vuông, suối đá chảy bên dưới. Nhà cửa dân cư phân tán thưa thớt, đa số làm nghề đánh cá. Đất đai phì nhiêu, canh tác một năm được 2 vụ. Khí hậu, cây cối, ăn mặc của nam nữ, phong tục…đều giống Chiêm Thành, rất ít có khác biệt. Tại địa phương có những cây Hắc Vân Phong có vân đen đối xứng, mỗi cây có giá một đấu thiếc, nếu cây to và vân thưa thì một dải lụa có thể đổi được ba cây. Tiếp theo chỉ thấy cau và lá trầu, còn lại không có sản vật lạ nào. Những con thuyền buôn bán đi lại, nhất định phải đến đây lấy nước và lấy củi, để phục vụ cho nhu cầu hàng ngày. Người đi biển kiêng cữ ba ngày, tôn kính Phật, đọc kinh, đốt đèn và trang trí thuyền, để cầu xin cho thuyền của họ không gặp nạn.

Thơ rằng:​

Linh Sơn phương thạch lĩnh, [Núi Linh Sơn đá vuông vức]
Kỳ hạ hữu tuyền lưu. [ dưới núi có suối chảy]
Lưu lạc dân cư thiếu, [ Dân cư thưa thớt tản mát]
Phong đăng cốc mễ trù. [ Lên cao nhìn thấy đồng lúa trù phú]
Phóng đăng kỳ phật phúc, [ Thắp đèn cầu Phật phúc]
Tái nguyện tiện thương chu. [cúng lễ cầu cho thuyền buôn thuận lợi]
Đẳng trượng sơn trung xuất, [Gậy mây loại tốt có ở giữa núi]
Ngư hà hải nội cầu. [ngư dân tìm kiếm cá tôm khắp biển cả]
Phạn Kinh tằng đồ thử [ Đã từng thấy vùng đất này được ghi trong kinh tiếng Phạn],
Kim viết nhất ngao du. [Hôm nay đi chơi một chuyến nên cảm động mà ghi ra đây].

 

[doctor76]

Núi Côn Luân 崑崙山​

[Tức là núi Thánh Giá, thuộc Côn Đảo].

Núi ấy ở giữa biển mênh mông, cao vút và vững chãi, cùng với Chiêm Thành và Đông Tây Thiên Trúc đối nhau nhìn nhau. Núi cao và vuông, gốc rễ rộng lớn, biển ấy gọi là biển Côn Luân. Người buôn bán đi về phía tây, nhất định phải chờ gió thuận, bảy ngày đêm có thể qua. Tục truyền rằng:

- Trên thì sợ 7 châu, dưới sợ Côn Luân, la bàn lệch, lái tàu hôn mê, người và thuyền sẽ không còn.
Núi này không có sản vật gì quý, người dân không có nhà ở, mà ăn trái cây trên núi, tôm cá dưới biển, và ở trong hang và tổ trên cây.

Thơ rằng:

Đỉnh trĩ đông Tây Trúc, [ Núi cao sừng sững đối xứng với Tây Trúc]
Tiết nhiên doanh hải khu. [núi cao vút và vững chãi, nằm ở giữa biển mênh mông]
Duy sầu trâm đà thất, [ Chỉ sợ la bàn lệch]
Đãn niệm huyệt sào cư. [Người dân sáng tổi chỉ nghĩ đến việc ở trong hang và tổ]
Tứ quý thụ sinh quả, [Cây cối ra trái quanh năm]
Tam xan hà dữ ngư. [ người dân ăn tôm và cá ba bữa].
Hà tưu mô biệt sản, [ Ở nơi xa xôi hẻo lánh này không có sản vật gì đặc biệt]
Ngâm vịnh diệc kham thư. [Vừa ngâm vịnh vừa viết sách cũng là một thú vui đáng quý].

 

[1.25 ton]

Băc tiến mỗi thời Chế Bồng Nga là nhiều thôi cụ, sau này cũng yếu dần, đến thời Lê thì vua Lê Thánh Tông đã chiếm được đất sát Bình Định rồi, nên nhiều người vẫn nói các chúa Nguyễn có công khai phá đất đai toàn bộ là hoang đường.

Đúng vậy cụ, em đang đọc cuốn " An Nam truyện " thấy Minh sử có trách nhà Lê chiếm hết đất Chăm pa rồi nhưng vẫn gửi tấu đề nghị " thượng quốc " cử đại diện sang chia lại ranh giới giữa Việt và Chăm Pa. để hai bên hết tranh chấp.

 

[doctor76]

Đúng vậy cụ, em đang đọc cuốn " An Nam truyện " thấy Minh sử có trách nhà Lê chiếm hết đất Chăm pa rồi nhưng vẫn gửi tấu đề nghị " thượng quốc " cử đại diện sang chia lại ranh giới giữa Việt và Chăm Pa. để hai bên hết tranh chấp.

Chăm Pa cứ mất đất dần, từ Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, .....
Thủa ấy mạnh được yếu thua, nên cuối cùng là vong quốc cụ ạ.

 

[Doun]

Chăm Pa cứ mất đất dần, từ Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, .....
Thủa ấy mạnh được yếu thua, nên cuối cùng là vong quốc cụ ạ.

Em vừa mua cuốn này.

 

[doctor76]

Em vừa mua cuốn này.

Cuốn này em đọc bằng nguyên văn, cũng là cuốn sách viết khá chỉn chu cụ ạ.
Hiện thì viện Viễn Đông Bác Cổ bên Pháp vẫn còn lưu khá nhiều tư liệu gốc Chăm Pa, đặc biệt là bản trường ca mất nước, viết năm 1832, gồm những câu thơ đôi tiếng Chăm Pa cận đại, mô tả khá kỹ quá trình Minh Mạng đồ sát và phá hủy tan nát vương quốc Chăm Pa.
Bản dịch tiếng Pháp khá hoàn chỉnh, nhưng em không dịch do khá nhạy cảm.