Em kiếm được ít ảnh về quá trình xây dựng tuyến đường sắt Bắc Giang-Lạng Sơn từ album gia đình bà Julia Vola. Ảnh của cụ cố bà này. Nội dung bài viết em cũng múa từ bà ấy. Có nhồi thêm 1 tí em múa từ nguồn lang thang trên mạng.
Vào ngày 18/3/1887, một ủy ban kỹ thuật do Thống sứ Bắc kỳ và Trung kỳ Paul Bert đề cử đã phê duyệt việc xây dựng tuyến đường sắt quân sự dài 98km dẫn từ Phủ Lạng Thương (Bắc Giang) đến thị trấn biên giới chiến lược Lạng Sơn. Tuyến cửa ngõ Trung Quốc (Ligne de la porte de Chine) này được hình thành chủ yếu nhằm cải thiện đường liên lạc giữa khu vực biên giới và đồng bằng sông Hồng và tạo điều kiện thuận lợi cho việc di chuyển quân và tiếp tế đến và đi từ pháo đài Lạng Sơn trong chiến dịch Bắc Kỳ.
Sở Công chính giao việc xây dựng tuyến đường này cho Entreprise des chemins de fer du Tonkin, ligne de Phu Lang Thượng – Lạng Sơn, sau đó thuê hai nhà thầu phụ là Entreprise Vézin và Entreprise Daniel.
Tuy nhiên, dự án đã thất bại ngay từ đầu do quản lý kém, chi phí vượt mức và các cuộc tấn công thường xuyên của các băng cướp.
Khi những nỗ lực tuyển dụng tự nguyện ban đầu không cung cấp đủ lao động, hàng nghìn người đã bị buộc phải trưng dụng bắt buộc từ các tỉnh lân cận. Bị những người quản đốc đối xử tàn bạo và buộc phải làm việc từ sáng đến tối ở địa hình khó khăn và cái nóng gay gắt của vùng nhiệt đới, nhiều người đã chết vì bệnh kiết lỵ và sốt rét não, trong khi những người khác bỏ trốn hàng loạt.
(P/S: Bản thân Thống sứ Paul Bert cũng chết vì kiết lỵ năm 1886 chỉ sau chưa đầy 1 năm được bổ nhiệm làm thống sứ Bắc-Trung kỳ. Tất nhiên có thể bệnh kiết lỵ của ông này không liên quan đến tuyến đường sắt).
Ảnh khoảng những năm 1880s, Nhóm người đi đo đạc tuyến đường. Có hai ông tây, một người tên là Vézin, là người của nhà thầu; người còn lại là Louis Vola, kỹ sư xây dựng cho chính quyền thuộc địa (là cụ cố của tác giả).
Những nhân công bản địa thấy có trang phục TQ là đông, ngoài ra có 1 cụ thư ký hay thông ngôn gì đó người Việt, và một số người thổ. Một số cụ áo đồng phục chữ tàu, không rõ vai trò là gì.
Máy đo đạc, thước kỹ thuật rất pờ rồ. Trình độ kỹ thuật đo đạc cách nay 1 thế kỷ rưỡi của tây cũng đáng kinh ngạc đấy chứ.
