Có vẻ mấy cái ông vua nọ vua kia miền thượng là do hậu quả của mấy chục năm loạn lạc của nước mình khi nhà Nguyễn thì bù nhìn còn TD Pháp thì quan tâm nhiều vào khai thác thuộc địa hơn là "khai hóa văn minh" cụ Đốc nhỉ? Chia ra thì dễ trị hơn mà!
Thời Lê cho đến Minh Mạng, là triều đình trực tiếp cử lưu quan người Kinh đến giám sát, triều đình ưu ái là cho phép cha truyền con nối, nhưng không được có quân đội riêng, đám lính hầu cận không quá 100 người, luật pháp ưu tiên dùng tập quán trước, riêng án tử phải do quan triều đình xem xét phúc án.
Triều đình nghiêm cấm xưng Vương [ vua], phong đến tước Công là cao nhất, hàm nhất phẩm. Cấm giao du với nước ngoài vùng biên khi chưa có lệnh .
Trái lệnh, triều đình xử lí nghiêm khắc, nhà Lê đã nhiều lần đem quân lên dẹp loạn đòi tách riêng lập quốc và xử trảm ngay.
Đến thời Thiệu Trị trở đi, nhà Nguyễn bỏ mặc, quan người Kinh có chỗ bỏ về, có chỗ làm bù nhìn, biết chuyện, bọn thổ phỉ Trung Quốc, bọn Cờ Đen, Cờ Vàng, Cờ Trắng ...kéo sang, chúng cung cấp vũ khí, quân lính, huấn luyện dân thiểu số, xúi giục đám thủ lĩnh dân tộc lập quân đội riêng, ngầm làm vua tuy vẫn nhận tước triều đình.
Thế là suốt các tỉnh vùng biên, vùng cao, các vua Thái, vua Mèo, mua Mán, vua Mường, vua Tày mọc lên, mỗi người cát cứ một phương, có quân đội riêng, có luật pháp riêng, giao du với nước ngoài buôn lậu thuốc phiện, gỗ, săn bắn hổ báo, động vật quý ....đặc sản đem bán. Triều đình nhà Nguyễn bất lực.
Khi Pháp đến, Pháp cũng oánh không lại, hao người tốn của, bèn dùng chính sách mua chuộc, ưu ái, rồi dần dần khi đã nắm được điểm mạnh yếu, Pháp thít chặt dần dần, dần dần. Đến khoảng 1920 trở đi, quyền lực của các ông vua này yếu dần.
Từ 1940, tình hình xấu đi, quân Nhật Bản bắt đầu vào Đông Dương, Pháp bị ép, phong trào cách mệnh cũng mạnh dần, Pháp lại dùng cách tăng cường sức mạnh cho các vùng dân tộc, thành lập cách nhà nước tự trị như Xứ Thái, xứ Mèo, xứ Mường... tuy nhiên quân đội của các sắc tộc này đều yếu kém, trừ đội quân Mèo [ H'Mong] ra, còn lính Thái, lính Mường, lính Tày...khi tham chiến đều không ăn thua.
Sau 1954, nhiều gia đình các vua, quan lại người dân tộc theo Pháp vào Nam, dạt sang Lào, hoặc sang Pháp, Mỹ.
Nhiều khi tranh luận, người dân tộc vẫn nói:
- Đất vùng cao là của bọn tao...
Em bảo:
- Nhầm, các vị chạy di cư toàn là từ Trung Quốc sang, đất đây của các triều đại Việt khai mở từ bao đời.