Trong bản này có một từ là ý chính của giải Nobel năm nay dịch hơi khó hiểu. Đó là từ "bao trùm" (inclusive). Inclusive society là một xã hội cho mọi người, có sự tham gia của mọi người. Kinh tế đa thành phần tự do phát triển."Tại sao các quốc gia thất bại?" (Why Nations Fail) của Daron Acemoglu và James A. Robinson là một cuốn sách nghiên cứu sâu rộng về lý do tại sao một số quốc gia trở nên thịnh vượng, trong khi các quốc gia khác lại rơi vào nghèo đói và bất ổn.
Tóm tắt nội dung chính:
1. Lý thuyết chính: Thể chế kinh tế và chính trị:
Cuốn sách lập luận rằng sự thịnh vượng hay thất bại của các quốc gia phụ thuộc phần lớn vào thể chế kinh tế và chính trị. Các quốc gia thịnh vượng là những quốc gia có thể chế bao trùm (inclusive), khuyến khích sự đổi mới, sáng tạo và phát triển kinh tế. Trong khi đó, các quốc gia thất bại là những nước có thể chế bóc lột (extractive), nơi quyền lực tập trung vào tay một số ít người và các nguồn lực bị khai thác để phục vụ lợi ích cá nhân của nhóm nhỏ này.
2. Thể chế bao trùm vs. Thể chế bóc lột:
Thể chế bao trùm đảm bảo quyền sở hữu tài sản, tạo cơ hội cho mọi người tham gia vào hoạt động kinh tế, và xây dựng một hệ thống chính trị mở, với sự phân chia quyền lực và trách nhiệm.
Thể chế bóc lột tập trung quyền lực vào một nhóm nhỏ, thường ngăn cản người dân tham gia vào hoạt động kinh tế hoặc sử dụng quyền lực để khai thác tài nguyên thiên nhiên và người lao động.
3. Ví dụ lịch sử:
Acemoglu và Robinson sử dụng nhiều ví dụ lịch sử để minh họa cho lập luận của mình. Họ so sánh giữa Bắc và Nam Mỹ, giải thích sự khác biệt giữa Hoa Kỳ (nơi thể chế bao trùm phát triển) và các quốc gia Nam Mỹ như Peru hay Colombia (nơi thể chế bóc lột chiếm ưu thế).
Họ cũng bàn về các nền văn minh cổ đại, như La Mã và nhà nước thời phong kiến châu Âu, để chỉ ra rằng sự thay đổi về thể chế là yếu tố quyết định thành công hay thất bại.
4. Tầm quan trọng của thay đổi thể chế:
Cuốn sách nhấn mạnh rằng sự thay đổi thể chế (đặc biệt là chuyển từ thể chế bóc lột sang bao trùm) là điều kiện quan trọng để quốc gia có thể phát triển. Điều này thường đòi hỏi sự xáo trộn mạnh mẽ trong xã hội, như cách mạng hay cải cách chính trị sâu rộng.
5. Phản bác các lý thuyết khác:
Cuốn sách phản bác các lý thuyết truyền thống về sự phát triển quốc gia, chẳng hạn như lý thuyết địa lý (cho rằng vị trí địa lý quyết định thành công) hoặc văn hóa (cho rằng văn hóa và tín ngưỡng là yếu tố chính).
Kết luận:
Cuốn sách khẳng định rằng sự khác biệt về phát triển giữa các quốc gia không phải là điều tất yếu, mà có thể thay đổi thông qua việc xây dựng các thể chế chính trị và kinh tế bao trùm.
Ví dụ ở VN trước 1945 là xã hội "của Pháp, do Pháp, vì Pháp" hoặc chỉ một nhóm nhỏ có điều kiện, có học, elite. Những người khác không được tham gia (vì nhiều lý do, trong đó cả vì lý do ít được học)
Sau 1945 là bình dân học vụ kinh tế tự do. Nhưng hợp tác xã hoá, cải cách công thương, ngoại thương nội khối thì lại tạch, kinh tế xuống hố đến Đổi Mới mới chuyển sang kinh tế "inclusive" lại khá lên. Đây là ví dụ xác đáng chứng minh cho giải Nobel kinh tế năm nay inclusive institutions: "for studies of how institutions are formed and affect prosperity" cho các nghiên cứu về cách thể chế tạo lập và ảnh hưởng sự thịnnh vượng