Thủy điện Chu Va trên đường Sapa sang Lai Châu vẫn chình ình 1 khu đất của 1 hộ người Hmong đến 2 năm nay không GPMB được.
Người H'mong bản chất họ rất hiền lành, gần như không đánh nhau bao giờ. Nhưng họ nhẫn nại và ít bị chi phối bởi XH xung quanh. Nếu các cụ thuê họ làm công, hẹn đến 7h sáng ngày hôm sau trả tiền thì đúng 7h họ đến, người Hmong đó sẽ ngồi nhà cụ đến khi có tiền mới về cụ không thể khất được họ, đánh đấm họ sẽ gọi cả bản đến ngồi. Vã vĩnh viễn không bao giờ họ làm cho cụ nữa. Ứng xử với người Hmong nói riêng, dân tộc ít người nói chung khi có việc phải gần như là bạn trước. Họ rất ghét to tiếng và bắt nạt. Không hợp tác thì thôi không nì nèo.
Có đâu như người xuôi, mất mảnh đất thì đi chỗ khác. Đằng nay họ đầu tư ruộng nương, nuôi cá. Bỏ đất mà đi thì biết làm gì?
Có 1 bản người H'mong ở Lai châu em vào ở đó nhiều lần thấy rất mê, định đầu tư để làm nghỉ dưỡng. Cái lạ cua họ là khi Trưởng bản nhận thức được hướng làm kinh tế thì và dân bản mà đã nghe thì chỉ nói 1 câu thôi là nhất nhất tuân thủ. Miền núi lạc hậu mà có 1 bản mà các cụ vào không thấy 1 người hút thuốc uống rượu, không 1 mẩu rác rơi ra đường, trẻ con gặp khách cúi đầu chào lễ phép. Bản đó trước 2014 từng có 90% thanh niên nghiện thuốc phiện. Em thấy lạ là chưa bao giờ đi ngồi với trưởng bản người Hmong mà họ chỉ nhấp môi mời khách và đôn đáo lo món ăn, lo văn nghệ cho khách xem chứ không ngồi uống rượu ngả nghiêng.
Hỏi mua thảo quả chủ nhà bảo tao bán hết rồi, chỉ còn giữ lại 1 ít để ăn. Em bảo: vậy cho tao mua 1 ít, họ bảo : không bán là không bán, tao chỉ cho thôi.
Nhưng không doanh nghiệp nào có thể đầu tư làm được du lịch ở bản đó trừ dân bản. Họ không cho làm trên ranh giới bản của họ. và họ làm du lịch cộng đồng đúng nghĩa, không chặt chém và chất lượng dịch vụ rất bài bản.
Em tiếp xúc và làm việc miền núi nhiều Người Dao, người H'mong, người Thái, Hà Nhì.... đều phải làm quen qua bữa cơm, chén rượu.
Đụng chạm vào khu vực cộng đồng của người Hmong và Dao là phức tạp nhất. Nhưng họ đã quý thì việc gì cũng xong.
Có dự án em đi thuyết phục GPMB 1 ngôi mộ của người Dao (họ chôn vĩnh viễn không bốc mộ) vấn đề không phải là đền bù tiền đưa cho chủ ngôi mộ mà là tiền để mổ lợn đãi cả bản, thuê thày cúng chuyển đi. Thày cúng mà phán là không chuyển được thì có tiền tỷ cũng không xong.
Em không hiểu sao mấy anh Yangho Lào Cai ở địa phương mà lại đi hành xử như thế.