Thằng Cuội ! Đó là một cái tên khi gọi lên làm người ta tưởng nhớ về một nhân vật trong truyện cổ tích, một nhân vật có tính cách rất điển hình đến nỗi ai đó hay nói dối thì bị gắn cho câu " nói như cuội ấy !" . Nhưng thằng Cuôi trong mọi câu chuyện mà bà kể cho cháu, cô giáo đọc cho học sinh nghe thì hiện giờ đang ở tận trên cung trăng, còn đây là thằng Cuội dương gian thì đang ở dưới mặt đất bằng xương bằng thịt và đang còng lưng lê cái bao tải đất vừa ăn trộm dưới hang lên với hy vọng sẽ có viên đá quí hay cục vàng to bằng ngón chân cái ở đâu ra bay trúng ...mũi để đổi đời trở thành cao sang, quyền quý như hy vọng của người anh em của nó đang ngổi dưới gốc đa lạnh lẽo ngó chị Hằng mong có ngày nào đó trời thương cho chị để ý đến mình để được làm nháy thỏa lòng khao khát hàng nghìn năm nay.
Vâng ! đây là câu chuyện về một mảnh đời khốn khổ khác trong cái xã hội hiện tại đang cố gắng vươn mình thức dậy thoát khỏi kiếp nghèo tăm tối như bóng đêm của chị Ngô thị Dậu con cháu nhà bác Tố . Chuyện của nó ! thằng Cuội thực tế !
Nó bây giờ bao nhiêu tuổi, có lẽ rất khó nhớ vì nó không hề có một chút gì mang trong người, dù chỉ là mảnh giấy con con nói lên điều đó, và chính nó cũng chẳng muốn nhớ nó đến đâu tuổi rồi nữa, vì cứ nghĩ đến nó lại buồn, một cái buồn tê tái, uất hận khi trời sinh, à quên ! mẹ nó sinh ra nó nó đã chịu nhiều thiệt thòi và bất công, tuổi thơ của nó bị người ta nhìn khinh bỉ, ruồng rẫy mặc dù nó chẳng có tội tình gì, với ai nhưng đời là vậy. Nó đau lắm ! Trong ký ức của nó chỉ nhớ mang máng là khi nó ra đời, biết nhìn mọi sự vật xung quanh và hiểu đâu là người thân của mình thì chỉ thấy duy nhất có mẹ nó bên cạnh, nuôi nấng, che chở cho nó, mỗi khi trái gió trở trời hay bị ai bắt nạt bà ngày đêm chăm sóc, ôm nó vào lòng, ru nó những câu nó chưa hiểu ý nghĩa nhưng thấy thật mượt mà, êm đềm khiến đôi mắt ngây thơ cảu nó díp lại, bà cuống quýt, khóc lóc, xoa nắn mỗi khi nó đau . Mẹ con nó sống trong một ngôi nhà, gọi là túp lều thì đúng hơn ở chân đồi cuối một ngôi làng. Nghe kể lại thì ngày xưa bố nó mất khi nó vừa chào đời không lâu, ông làm nghề sơn tràng, một nghề đầy nguy hiểm và gian khổ, ông ra đi vĩnh viễn trong một tai nạn trên rừng khi đưá con đầu lòng và duy nhất đang còn đỏ hỏn nằm khóc oe oe trong cơn đói sữa khi người mẹ cũng kiệt sức vì lâu không có gì ăn, đang chờ chồng mang tiền về mua chút gạo, chút thịt bồi dưỡng lấy chất nuôi con, định mệnh trời giáng vào gia đình nó như thế khiến mẹ nó quỵ hẳn, đành bán ngôi nhà xơ xác lấy chút tiền còm hai mẹ con lê lết ra nơi hoang vu ở, mẹ nó sinh bệnh từ đấy nhưng bà cố gắng đi làm thuê làm mướn nuôi nó cho đến khi nó lớn biết đi, biết chạy bà nằm tại chỗ, người ta thương hại cảnh đời, cảnh người éo le cho nên cũng giúp đỡ chút ít rau cháo qua ngày, nó cứ còi cọc như cái dây dại bám vào hàng rào mà lớn như vậy.
Người ta hay nói " Đã thương phải thương cho chót" chắc đã ghét thì ghét cho bõ thì phải, không biết kiếp trước nó gây lên tội gì mà nó bị trời ghét đến vậy, đã hoàn cảnh thì chớ mà hình hài của nó không được như người khác, nếu bây giờ ai đoán tuổi nó sẽ nhầm lẫn lung tung, người thì nói nó khoảng trên hai mươi, người thì trên ba mươi, người thì nói...chịu, nhìn mặt thằng này ghê bỏ xừ , đoán làm sao được. Đúng, nó có bộ mặt mà nếu em nhỏ nào hay xem phim ma chắc nhìn nó khóc thét. Nói nhẹ nhẹ thì có vẻ giống người thổ dân da đỏ châu Mỹ nếu cắm cái lông chim lên đầu, nói đúng nghĩa thì chẳng khác gì mặt mụ phù thủy cưỡi cán chổi hay bắt trẻ con, đã thế người nó nhỏ con, đen đúa và còn vác thêm một cái bướu to đùng trên lưng, mà bướu lại không cân, lệch hẳn sang một bên nhìn chẳng mỹ thuật chút nào khiến dáng của nó đi gần như đang bò và nghiêng nghiêng như sắp đổ . Tính nó thì nói dối kinh lắm, người ta đặt cho cái biệt hiệu dính chết vào đến nỗi cái tên chính của nó bị quên mất, lâu rồi cũng quen, cũng hay hay, Cuội hả, cuội cung trăng hay sỏi cuội dưới suối ! có khi nó cũng chẳng biết vì nó đâu có đi học, thôi thì gọi bố mày thế nào cũng xong, miễn đừng chửi là được rồi.
Nếu tính ra thì nó cũng là người đến bãi vàng này sớm nhất, nói như quân đội nó là lính tiên phong, chính nó không phải ai khác cùng chặt cây, phát cỏ dẫn đường vào bãi, chính nó cũng là người đầu tiên chui xuống cái hang lấy bao đất lên kiểm tra xem có vàng hay không vì miệng hang quá nhỏ không ai lọt và chính nó có công cứu mạng cả đoàn người khi đang mải mê làm dưới lòng đất hang chuẩn bị sập mà không ai biết, duy có nó tự nhiên có linh tính nhìn thấy hô hào chạy , nếu không ối người làm ma rồi.
Đời lại tiếp tục bất công với nó, đáng lẽ nó phải được làm sếp, được chia phần những đám bụi vàng li ti sau khi đào đãi, chưng cất có được kia. Nhưng người ta quên nó, không cho nó làm chức vụ gì cả, mấy thằng khác cũng như nó lên ông lên tướng còn nó thì không, nó ức lắm nhưng chẳng làm gì được vì thấp cổ bé họng . Chỉ có mỗi ông Hai là quan tâm đến nó một chút, thi thoảng về đến nhà nó đưa tiền cho mẹ nó thuốc thang và dặn bà cứ yên tâm mà chữa bệnh, ông nói cũng thương nó nhưng không tin nó được vì để nó cai quản cái gì là thất thoát cái đó, những cái ăn được hay biến mất đã đành, những cái không ăn được cứ ở gần nó cũng không cánh mà bay mà theo quy định thì tất cả những gì làm ra để vào một cái hòm, mỗi ông cai trong nhóm có một cái chìa khóa, ai cần chi tiêu gấp cứ lấy dùng xong báo sau, đưa nó chìa khóa có mà họa cả làng. Biết thế nhưng nó vẫn không nguôi, làm sếp phải khác chứ, lúc đó oai như cóc ai đi lừa dối, ăn cắp vặt vãnh làm gì cho mất thớ ra .
Không làm sếp thì ông cố...gần bằng sếp, nó trở thành thằng khó bảo nhất bãi, cũng do một phần nó là công thần nên người ta cũng ngại sai bảo nó, sếp cũ đã vậy thì mấy thằng sếp mới quên đi nhé, ông dọn sẵn cho chúng mày vào mà chén đừng có lên giọng, đôi khi nó tự hào quá mức mà quên đi đây không phải một cơ quan, tổ chức nào cả , đây là bãi vàng, người ta khó chịu nhưng nể ông Hai chứ mạng nó là cái gì mà phải quan tâm, rồi thời cơ đến sẽ cho nó ra bã luôn khỏi bõ ghét. Số nó cũng may, lần đó nó với một người ăn cắp gần hết số thuốc mìn và kíp kèm theo mang ra hồ bán cho bọn đánh cá làm cả bãi nhốn nháo, dừng việc mất mấy hôm vì không có mìn đánh đá. Một cuộc điều tra âm thầm diễn ra vào ban đêm khi ông Hai đi ngủ, cứ gọi từng đối tượng nghi vấn lôi xuống hang tẩm quất nhừ tử, tuy nhiên không ai động đến nó, nó dặn người kia đừng sợ, có hỏi đến thì cứ nói không biết, đúng là người kia không biết thật vì nó lấy đưa cho mang đi bán nhưng non gan bỏ trốn, trốn nhưng lại dốt đến nỗi phải để buổi sáng mới đi sợ lạc đường, cuốn theo thêm ít quần áo của anh em, người ta phát hiện ra ngay và tức tốc đuổi theo đến trưa bắt được ông này đang chờ thuyền trên bến, lập tức bị dong ngay về gần lán xử tội. Lúc đó nó biết tình hình này căng thẳng rồi liền chạy ra xem có đỡ được gì không, người kia bị đánh lên đánh xuống, cứ lôi lên cao đá cho lăn lốc xuống khe rồi lại lôi lên, mới đầu cũng lì nhưng đến món uống nước ruộng pha phân trâu thì có vẻ không chịu nổi, nó thấy vậy chạy về gọi ông Hai ra kể hết , ngoài kia người bạn cũng bắt đầu khai, bọn họ liền về với dự định treo nó lên cây một vài tiếng cho hả cơn giận thì ông Hai xuất hiện, ra lệnh thả người kia đi và tha bổng cho nó trong sự ấm ức của mọi người.
Thua keo này bày keo khác, nó nghĩ vậy và bắt đầu một kiểu làm ăn mới, trong thời gian ở nhà anh Bảo làng nó đã kịp quen người em họ anh ấy, đúng là duyên trời định, tay kia là một hảo hán từng tung hoành ngang dọc khắp nơi trên mấy cái làng ven hồ này, nhưng số má thì vẫn là dạng hảo hán nửa mùa, chưa tên tuổi lắm mặc dù quen biết khá nhiều các tay anh chị khác. Khi thấy bãi vàng rực và đông người với sự từng trải bụi bặm của mình anh ta hiểu đây là thời cơ kiếm ăn cũng tốt, ngặt nỗi là ông Hai quản lý chặt chẽ quá không thể chen vào được , cơ hội đến khi một lần nó ra làng anh ta đưa đến nhà sàn cho nó "làm tý". Với nó thì đúng là được hưởng cái loại cặn bã thải ra của bọn bụi hồ, bãi đá này chẳng khác gì như Từ Thức gặp tiên, từ bé đến giờ chắc lần đầu tiên nó với biết có những gì người ta nói trong bộ tứ khoái. Nó là thanh niên lâu lắm rồi, cũng có nhu cầu như mọi thanh niên khác, nó cũng thèm có một người đàn bà bên cạnh để thủ thỉ với nó hàng đêm, để ru ngủ nó mỗi khi nó đau nhức các khớp do bệnh suy dinh dưỡng từ nhỏ gây nên thay mẹ nó nhưng nó biết sẽ chẳng có cô gái nào thèm để ý đến nó vì nó quá nghèo và dị dạng, mỗi khi nó căng cứng đâu đó nó lại chuồn ra sau lán làm cái việc thủ công bằng tay, trong đầu thì nghĩ tới những hình ảnh nó xem trộm đâu đó trên phim ảnh hay nhìn trộm thực tế mấy chị em đang tắm thì nó giả vờ trèo lên cây ..ngắm cảnh , mỗi khi giải phóng vật chất cũng là giải phóng tâm hồn thèm khát đời thường nó lại rên ư ử làm mọi người trong lán đang ngủ cứ tưởng con gì kêu làm có lần nó bị viên đá trúng người cụt cả sướng .
Vậy là nó bắt đầu làm tay chân cho anh kia từ đấy, những gói hàng được nó lén lút vận chuyển từ ngoài vào trong, từ trong ra ngoài liên tục, một số người có như cầu tiếp tay cho nó và đáng buồn là có cả một hai cai sếp trong đó, họ tin tưởng nó đến nỗi nhiều khi nó dở trò lưu manh đi đường mở ra rút ít lõi xong gói lại như cũ không ai hay . Không biết số tiền nó kiếm được bao nhiêu nhưng người kia thì giàu lên thấy rõ, anh ta cũng quân tử, sòng phẳng với nó, đôi khi còn chiêu đãi nó món " gà chạy trên nhà sàn" mệt nghỉ thì thôi . Nhưng rồi một ngày ông Hai gọi nó lên, cùng anh Bảo ngồi đó, ông nghiêm khắc cảnh cáo nó , hóa ra mải làm ăn nên đôi khi lộ liễu bị gia đình anh Bảo phát hiện giao du với nhiều người mà ai cũng hiểu họ có bản chất như nào, ông tha cho lần cuối và cấm vĩnh viễn được ra ngoài. Tự dưng người kia mất mối liền sai đàn em trà trộn vào đám đi bới cát tìm đá trong bãi gặp nó, biết câu chuyện với nhờ nó tìm người thay thế, nó sẽ vẫn có phần trên chính tỷ lệ phần trăm người kia được hưởng. Chuyện này rất khó vì chưa có ai được giao chân chạy cả, mà có chưa chắc đã nghe theo . Nó tìm mãi và chú ý đến một người ....