17. Cầm thú
Voi
Ở Giao Chỉ có núi, giữa núi có các hang đá, duy nhất 1 con đường vào được, xung quanh đều là tường đá, trước tiên người Giao Chỉ bỏ vào trong cỏ và đậu, thả 1 con voi cái đã thuần vào đó. Lại đặt những cây mía giữa đường để dụ voi hoang, đợi khi voi đến ăn mía, thả con voi cái đã thuần vào bầy voi, dụ chúng quay vào. Khi đàn voi vào, lấy tảng đá to lập tức chắn cửa. Lũ voi hoang đói quá, người ta bèn men theo tường đá cho voi cái đã thuần ăn, lũ voi hoang thấy con cái được cho ăn, bắt đầu thấy sợ, cuối cùng phải quen với việc cầu xin thức ăn, khi đã quen hơn, người ta bèn dùng cái roi để đánh những con cứng đầu. Những con voi bé được thuần trước dùng để cưỡi. Phàm khi cưỡi voi, tất dùng cái móc câu. Người Giao Chỉ giỏi thuần voi, khi cưỡi đặt cái bành lên cổ, tay cầm cái móc câu bằng sắt, lấy cái móc này đánh vào đầu nó. Muốn voi đi bên trái, móc vào đầu bên phải; muốn đi bên phải, móc vào đầu phía bên trái, muốn lùi thì móc vào trán, muốn tiến thì không cần móc, muốn voi quỳ, lấy móc gõ vào giữa chỗ, não, lúc muốn voi đứng lên cũng thế. Tôi thấy rất thương những con voi, khi bị móc chúng gào thảm thiết, người ta nhìn thấy con voi kêu gào, đâu có biết nó đau khổ thế nào. Người ta thấy một bầy voi đi thành hàng ngay ngắn, không biết rằng nó bị móc câu đau đớn để bắt phải rẽ trái, rẽ phải, tiến, lui. Đành rằng voi là loài thú, hình dáng tuy to lớn nhưng khung xương chúng không phải để chở nặng vì thế chúng rất đau đớn, hà cớ gì người ta lấy cái móc câu dài mấy thốn mà hành hạ nó, chẳng hiểu người [ Giao Chỉ] nghĩ gì, có lẽ mỗi khi đi giải hay đại tiện là chúng còn nhàn nhã, mỗi khi tôi thấy người Giao Chỉ cưỡi voi đến, voi cúi đầu rồi khuỵu chân xuống, người ta leo lên cổ, rồi nó lúc lắc bước đi. Đầu voi không cúi xuống được, cổ không thể ngoảnh lại, miệng ẩn vào má, nó nhớ đường xa tốt, khi ăn uống nó vẫn lắc lư, sử dụng cái vòi rất linh hoạt. Vòi voi có khả năng đóng mở khi hút nước nhờ một bộ phận là vách ngăn bằng thịt nhỏ, tuy nhiên đôi khi nó ăn phải hạt cải cay quá, còn không kịp đóng [ trong vòi]. Voi cũng hút nước để phun tắm rửa. Ở Giao Chỉ, có khi mỗi xóm làng vắng người vào mùa quả chín, voi rừng vào lấy vòi phá rào mà ăn quả, người ta rất sợ. Chân voi to như cái cột, không có ngón nhưng cũng có móng bọc sừng, voi leo núi tốt, dưới các đường núi hiểm trở cũng đi được, vượt được nước sâu dù hình dáng to béo thô kệch, voi đi lối tắt nếu không có mở đường mà đi. Người Giao Chỉ gào lên để đuổi voi, giống như ngôn ngữ biểu diễn kịch vậy? Mỗi lần [ Giao Chỉ] cống voi là đến khổ vì phục dịch, một con voi chưa được thuần lắm, hoặc chưa đến nơi đã bị bệnh chết, khi ở [Trung Quốc] nó kêu gào vài ngày khi ốm bệnh đau người, khi chết, voi quay đầu về hướng Nam rồi mới chết, nó có khả năng quay đầu về quê như thế, thực là một loại thú phi phàm. Ở trong biên giới Khâm Châu cũng có voi Giao Chỉ đi vào kiếm hoa quả chín, người ở ven đường dùng những ngọn lao gỗ gắn mũi dao vào để đuổi hay giết voi, thực ra voi đâu có phân biệt được đất này của ai đang cai quản mà đánh giết nó? Khi voi đi qua người ta dùng lao phóng vào thân voi, nếu trúng phải những chỗ hiểm yếu, tất chết. Khi voi biết mình sắp bị giết, nó bèn húc ngà vào đá cho gãy nát ra. Cũng có khi viết thương ở phần mềm rách thịt ra, rồi bị nặng dần [ nhiễm trùng], voi dùng vòi đánh hơi biết mình sắp chết, những con voi khác tụ tập lại dùng vòi ngửi, chúng ở cùng con voi bị thương mấy ngày, cố gắng cứu, cho đến lúc con voi kia chết thì thôi. Lại có nơi dùng hố đặt bẫy sắt giết voi, thường đào hố dài vài trượng giữa đường, hay lợi dụng những hố có sẵn rồi sửa thêm, làm như cũ để lũ voi đi qua không nghi ngờ, thế là rơi xuống hố. Người ta truyền tụng rằng voi có khả năng biết được địa thế thật giả, vì thế chúng đi theo thứ tự để nghe ngóng những chỗ không phải đất thật. Mắt voi nhỏ so với thân, sợ lửa. Voi là loài sống theo bầy, cũng có khi chúng dẫm nát lúa màu, vì thế người ta phải cất ở những nơi nó không thể vươn vòi đến được, hay lấy cây sào trúc dài buộc vải đốt lửa đuổi voi, voi sợ lửa bèn quay đi, không dám hại chết người. Một bầy voi đông thì chẳng sợ ai, cũng có con voi đi đơn độc, nó không theo đàn, người Giao Chỉ bèn dùng thuốc độc hạ sát nó. Khi voi bị kích động, nó có thể dùng vòi quấn lấy người siết đến chết, có người sợ quá không chạy nổi, nó giết chết máu chảy lênh láng rồi lấy vòi hút máu ấm. Người Giao Chỉ giết 1 con voi, xả thịt đem nấu ăn nhưng họ nói không ngon, duy chỉ có thịt vòi voi là ngon nhất, thịt voi ninh nhừ nhấm rượu, hay thái mỏng phơi khô ăn ngon tuyệt. Da voi dày làm áo giáp được, rất chắc. Nghe nói hòn cà voi ngâm rượu uống bội phần sung mãn, chim voi làm gậy chống rất cứng? lại chữa bệnh??? người Giao Chỉ hay mỉa mai nhau mười con voi không nấu nổi một bát nước là nói kẻ khoác lác vậy.