Tín ngưỡng của người Mường ở Hòa Bình
Mường K’Lơi (mường trời), ở bên trên Mường Pưa, là nơi ngự trị của Bua K’lơi (vua trời) có các kem phò tá. Xã hội Mường cổ truyền không có vua, nhưng vì nhiều lý do lịch sử nên khái niệm vua rất quen thuộc với người Mường. Vua trời và các kem không thể chết, thời gian ở mường trời là vô tận. Nhưng không gian ở đây lại hữu hạn. Đấy là tận cùng của mường trời, nơi cao nhất trong hệ thống trục dọc của vũ trụ. Còn nơi thấp nhất của mường trời giáp với Mường Pưa là ở đâu, không ai xác định được, chỉ biết rằng đâu đó ngoài mường trời, trên đường xuống Mường Pưa có một con sông, khi lên trời, người chết phải vượt qua. Như vậy, giữa mường trời - thế giới siêu nhiên và Mường Pưa thế giới tự nhiên, có sẵn lối dành cho hồn người chết.
1 Tín ngưỡng thờ đá
Người Mường thường thờ những hòn đá có hình thù kỳ lạ, liên tưởng đó là các vị thần, thánh đã giúp con người chinh phục thiên nhiên. Tục thờ đá được thể hiện rõ nét nhất ở trong lễ mừng nhà mới với các ông đầu rau (hòn nục chủ và hai hòn nục treo), thờ các vị chư thần thổ địa tại chùa Khánh (Cao Phong).
Người Mường Tre (Văn Nghĩa, Lạc Sơn) thờ thần đá (bụt mọc). Khi khơi dòng lấy nước làm ruộng gặp phải hòn đá chắn dòng, dân bẩy đi chỗ khác để nước tiêu thông, hôm sau đá lại về chỗ cũ. Lại tiếp tục đẩy xa hơn nữa nhưng đá vẫn trở lại chỗ cũ. Dân lấy làm lạ bèn xem thấy đá giống hình người bèn mang về thờ. Từ đó dân làm ăn được, mưa thuận gió hòa nên họ lập miếu thờ thần đá.
2 Tín ngưỡng thờ quả
Các loại quả có vị trí quan trọng khi con người còn tồn tại trong hình thái kinh tế săn bắt, hái lượm. Vị trí đó đã in dấu sâu đậm vào thế giới tâm linh, tín ngưỡng của người Mường, do đó họ có tục thờ quả. Họ đã chọn bầu, bí làm những linh vật để thờ cúng, như trong lễ mừng nhà mới, quả bí trắng để ông mo làm vật tế lễ tổ tiên.
3 Tín ngưỡng thờ cây
Cho rằng có những loài cây có tính linh thiêng, là nơi trú ngụ của các lực lượng siêu nhiên, người Mường coi việc thờ cây có ý nghĩa quan trọng. Các loại cây được tôn làm vật thiêng và thờ cúng là si, chu đồng, đa, gạo... Các loại cây này xuất hiện rất sớm trong các tác phẩm văn học dân gian Mường, điển hình như mo Đẻ đất, đẻ nước, hoặc thường xuyên xuất hiện trong các lễ thức quan trọng của vòng đời người như lễ làm mụ kéo si để cầu mong cho người già sống lâu trăm tuổi.
Người Mường còn có tục thờ mía trong các lễ nạ mụ (giả mặt người giữ vía), lễ tế nhà xe trong các đám tang cổ truyền hay trở thành lễ vật trong đám cưới truyền thống. Trong các ngày lễ mừng cơm mới, người Mường có tục thờ lúa nương. Họ quan niệm rằng cây lúa cũng có linh hồn, nếu chăm chỉ cầu khấn, lúa mẹ sẽ gọi vía các lúa con về sinh sôi nảy nở, giúp cho cuộc sống của dân mường thêm no đủ.
4 Tín ngưỡng thờ động vật
Người Mường cho rằng thú rừng như hổ, báo, hươu, nai... đều là những con vật linh thiêng, vừa là nguồn thức ăn quý giá, vừa là vật tế lễ, chứa đựng những sức mạnh siêu hình, nếu con người thờ cúng chúng sẽ tránh được tai họa khi đi rừng và được tiếp thêm sức mạnh. Ngoài động vật trong rừng, các vật nuôi trong nhà như trâu, bò, lợn, gà... đều được cho là những con vật có linh hồn. Các bài mo trong đám tang cổ truyền có những đoạn kể tạ ơn các con vật đã gắn bó thân thiết với con người. Bên cạnh đó, người Mường còn thờ cả cóc (chàng hạc) là loài đã có công gọi mưa và đem lại sự sinh sôi nảy nở cho dân Mường... Hình tượng cóc đã được đúc trên mặt các trống đồng ở Hòa Bình còn được lưu giữ đến nay. Trong các đám tang còn thấy xuất hiện các hình tượng cờ con cá (đại diện cho động vật dưới nước), cờ con hươu (đại diện cho động vật trên cạn) để dẫn đường cho linh hồn người chết về với Mường trời.
5 Tín ngưỡng thờ mó nước (vó rác)
Xuất phát từ nền văn hóa lúa nước và sống ở miền núi, nên các nguồn nước, mạch nước có vị trí đặc biệt quan trọng đối với đời sống của người Mường. Tại xã Mỹ Hòa, huyện Tân Lạc xưa có tục thờ thần mưa (ma khú). Hàng năm cứ vào dịp cấy lúa hoặc khi thời tiết không thuận lợi, người dân lại tổ chức lễ cúng cầu mưa thuận gió hòa để việc trồng cấy, canh tác được thuận lợi.
6 Tín ngưỡng thờ vật kiêng
Trong cộng đồng người Mường, tùy theo từng vùng hoặc từng dòng họ, có tục thờ các vật kiêng kỵ. Chẳng hạn người Mường ở Mường Bi, Tân Lạc kiêng đốn củi phi (si) vì cho rằng cây phi đã cứu cụ tổ Mường Bi trong nạn hồng thủy... Một dòng họ quan lang tại xóm Bắp, xã Xuất Hóa, huyện Lạc Sơn hay xóm Kem, xã Địch Giáo, huyện Tân Lạc không ăn thịt chó vì theo truyền thuyết, bà cụ tổ của dòng họ nhờ bú sữa chó nên mới tồn tại và gây dựng được sự nghiệp. Hay các vùng mường ở tỉnh Hòa Bình đều kiêng ăn thịt rùa vì quan niệm con rùa có ơn với tộc người, đã chỉ cách làm nhà sàn, mách cho con người biết vua trời xử kiện...
7 Tín ngưỡng thờ tổ tiên
Người Mường cũng thờ tổ tiên, tuy nhiên nghi lễ cúng không thường xuyên như người Kinh. Họ chủ yếu tổ chức cúng lễ vào các dịp tết Nguyên đán, mừng cơm mới, ngày làm vía, ngày cầu mát.
Người Mường lập bàn thờ và đặt các bát hương cho đến bốn đời. Tùy theo hoàn cảnh kinh tế của mỗi gia đình mà người ta làm bàn thờ, đồ thờ to nhỏ, cầu kỳ hay đơn giản. Bàn thờ được bố trí ở vị trí trang trọng nhất trong ngôi nhà. Ngoài bàn thờ chính thờ tổ tiên, bên trái có thể có bàn thờ khác thờ những người chết không con. Điều kiêng kỵ là không được nằm hướng chân về phía bàn thờ từ các phía trong nhà. Ngày giỗ là ngày chôn cất, không phải ngày chết.
8 Tín ngưỡng thờ nhân thần và thành hoàng
Thành hoàng, được coi là vị thần bảo trợ chung cho cả bản mường, là những nhân vật được thần thánh hóa hoặc những người có công khai sinh lập đất, xây dựng bản mường. Thành hoàng mường có thể là một hay nhiều vị, được thờ tại quán, miếu hay đình. Ngoài Thánh Tản Viên là một nhân vật nổi tiếng được thờ khắp vùng người Mường, các thành hoàng cụ thể ở từng nơi đều có lý lịch phong phú và đa dạng. Điểm qua một số vị thần được thờ sẽ thấy rõ điều đó: Bà chúa Thác Bờ, tên thật là Đinh Thị Vân, con gái một gia đình tộc trưởng người Mường ở Kim Bôi, Hòa Bình. Chúa xưa vốn là tiên nữ, giáng sinh vào nhà họ Đinh, sau này, đất nước gặp cơn loạn lạc, bà đã tập hợp dân Mường đánh đuổi quân xâm lược. Sau, bà được giao cho cai quản vùng đất Mường Hòa Bình. Bà giúp dân ổn định cuộc sống, dạy dân lên rẫy làm nương, xuống sông Đà thả lưới đánh bắt cá. Dân Mường Vang thuộc xã Cộng Hòa, Lạc Sơn thờ ông Quách Đốc, xưng là Vua Dù đất Mường Vang nên bị triều đình tức giận tìm cách lừa lên kinh thành và chặt đầu. Ông ôm đầu chạy về đất Mường Vang mới tắt thở. Vì thế dân lập đền thờ ông. Người Mường Chiềng, Mường Tôm (Tân Lập, Lạc Sơn) lại thờ một cái đầu lâu không rõ tung tích, trôi theo dòng suối lũ, trẻ chăn trâu nhặt được đặt lên gò thờ. Bọn trẻ thách đố nhau, một bên cầu khấn và ứng nghiệm mà thắng. Sau đó nhà lang biết chuyện bèn lập miếu thờ ở đầm Đụn, trung tâm cả vùng. Người Mường Tre (Văn Nghĩa, Lạc Sơn) lại thờ ả Đắng (thần đánh dơi), là con gái nhà lang đi vào hang Đắng bắt dơi, chẳng may bị kẹt trong hốc đá rồi chết. Do nàng rất thiêng nên dân lập miếu thờ. Hầu hết nhân dân các vùng Mường Hòa Bình đều xác nhận, xưa kia ở làng, xóm đều có miếu thờ thành hoàng. Một số nơi thờ những vị thần có những điểm tương đồng như vết tích của người Kinh như: ở Đền Vó Xăm (Yên Trị, Yên Thủy) thờ hai vị thần Trương Hống - Trương Hát. Điều đó chứng tỏ sự gần gũi giữa người Mường và người Việt.
Xem thêm tại:
http://www.lamsao.com/tin-nguong-cua-nguoi-muong-o-hoa-binh-p214a71314.html
