Từng có thời gian dài công tác tại Vụ Luật pháp quốc tế (Bộ Ngoại giao), Đại sứ Nguyễn Quý Bính đã chia sẻ những câu chuyện đầy cam go nhưng thú vị trong cuộc đàm phán về nợ chính thức giữa Việt Nam với các chủ nợ tại CLB Paris.
Đại sứ Nguyễn Quý Bính (phải).
Năm 1991, trong bối cảnh Việt Nam và Mỹ chuẩn bị bắt đầu tiến trình đàm phán về tài sản sau chiến tranh thì Tổng thống Mỹ Bill Clinton đã đưa ra thông điệp: Cho phép các tổ chức tài chính thế giới làm việc với Việt Nam về vấn đề tài sản cho vay. Trên cơ sở tín hiệu này, IMF, WorldBank và các quốc gia chủ nợ khác... tổ chức hội nghị đầu tiên với Việt Nam tại Câu lạc bộ Paris (The First Donor Conference).
"Chướng ngại" đầu tiên
Đàm phán CLB Paris là đàm phán giữa các chủ nợ và Việt Nam là bên vay để giải quyết nợ công - nợ chính thức. Tại đây, tiến trình đàm phán giữa các bên chỉ tiến hành trong 3 ngày. Chủ nợ và bên nợ chỉ gặp nhau hai cuộc - vào ngày đầu và ngày cuối, còn giữa thời gian đó thì mọi trao đổi đều thông qua Bộ trưởng Tài chính Pháp. Các đoàn được bố trí ăn ở tại Câu lạc bộ và được sử dụng điện thoại để trao đổi về trong nước nhưng không được đi ra ngoài.
Đây là thời điểm rất quan trọng vì quân tình nguyện Việt Nam vừa hoàn thành nhiệm vụ tại Campuchia, quan hệ giữa Việt Nam với Trung Quốc đã trở lại bình thường và Mỹ bắt đầu tiến trình bình thường hóa quan hệ với Việt Nam.
Với ông Nguyễn Quý Bính, đàm phán CLB Paris diễn ra vào năm 1992 với nhiều tình huống không có trong "kịch bản" và khá thú vị. Khi Bộ trưởng Tài chính Hồ Tế dẫn đầu Đoàn Việt Nam đến Paris thì Đại sứ quán Mỹ chuyển thông điệp: Việt Nam phải chấp thuận trả khoản nợ mà Chính quyền Sài Gòn vay trước kia - nếu không sẽ không có đàm phán CLB Paris. Đây là "chướng ngại" đầu tiên mà Đoàn Việt Nam vấp phải khi đến Paris.
Theo luật quốc tế, một nước khi mới thành lập, hoặc tái thống nhất, như một chủ thể mới sẽ được hưởng các quyền thừa kế về tài sản nhưng phải thừa kế cả nợ. Tuy nhiên, trong phương án của Đoàn Việt Nam trước khi đi chỉ tính các khoản mới vay các nước Tây Âu và Nhật kể từ sau khi nước nhà thống nhất mà không tính đến khoản nợ của Chính quyền Sài Gòn trước kia. Mục tiêu chuyến đi của Đoàn Việt Nam khi đó là làm sao được giãn nợ và giảm nợ 50% tương tự một số nước ở thời điểm đó như Argentina, hay một số nước ở châu Phi...
Tuy nhiên, trước thông điệp của phía Mỹ, Bộ trưởng Hồ Tế họp cả Đoàn để tìm phương án, đồng thời báo cáo về Bộ Chính trị. Cả Đoàn rất bi quan vì khoản nợ của Chính quyền Sài Gòn để lại lên tới hàng trăm tỷ USD. Trong bối cảnh kinh tế khó khăn của nước nhà khi đó thì việc trả nợ là không thể.
Lúc đó, ông Nguyễn Quý Bính đang là Vụ trưởng Vụ Luật pháp Quốc tế (Bộ Ngoại giao), có mặt trong Đoàn với tư cách thành viên. Ông nhớ lại một đề án mà ông từng tham gia xây dựng từ khi mới vào Bộ Ngoại giao, khi đất nước vừa thống nhất: Đó là đề án thừa kế vị trí trong IMF, World Bank và ABD của chế độ Sài Gòn trước kia. Trong đó nổi lên một lập luận là: Việt Nam không thừa kế tất cả, kể cả tài sản và các khoản nợ mà chỉ thừa kế có chọn lọc. Cụ thể là chỉ nhận trả những khoản nợ phục vụ kinh tế, dân sinh chứ không trả những khoản nợ cho mục đích quân sự. Sau thành công của đề án đó, Việt Nam trở thành nước XHCN đầu tiên tham gia 3 tổ chức tài chính quốc tế lớn là WB, IMF và ADB.
Nhớ lại kinh nghiệm từ 16 năm trước, ông Nguyễn Quý Bính thấy thông tin này rất hữu ích và khả thi cho Đoàn Việt Nam đối với yêu cầu hiện tại của Đoàn Mỹ. Công thức này lập tức được Đoàn trình về Bộ Chính trị và được duyệt ngay. Khi đưa ra phương án này với phía Mỹ thì họ cũng đồng ý ngay. Đây là tín hiệu hết sức đáng mừng và mở ra cánh cửa để tiếp tục cuộc đàm phán tại CLB Paris.
Theo ông Nguyễn Quý Bính, trong đàm phán với các chủ nợ nói riêng hay đàm phán quốc tế nói chung thì nhân tố quyết định thành công là phải dùng cơ sở lý luận dựa trên luật quốc tế để giải quyết mới khiến các đối tác tâm phục, khẩu phục và không bắt bẻ gì được.
