Đêm rằm tháng 7, em dông dài vài dòng hầu cụ
hungalpha và các cụ mự!
Gần như ai lậm vào thú chơi trà, ấm ở VN mình đều đã từng nghe câu:
"Thứ nhất thế Đức gan gà, thứ nhì Lưu Bội, thứ ba Mạnh thần"
Mặc dù được nhiều người nhắc tới - nhưng câu này lần đầu được tạo ra là trong truyện ngắn "Những chiếc ấm đất" - trong tập truyện ngắn "Vang bóng một thời" của nhà văn Nguyễn Tuân, xuất bản lần đầu vào khoảng năm 1940. Còn trước đó, không có thư tịch nào ghi lại câu này, cả ở VN & TQ.
Cùng thòi, trong bộ truyện "Lửa hận rừng xanh" thì nhà văn Hoàng Ly có đưa ra một câu khác là
"Thứ nhất Ngạc phủ chu sa, thứ nhì Lưu Bội, thứ ba Mạnh thần" .
Qua hai câu trên, dễ thấy rằng câu nhận xét này nghiêng nhiều về hướng nói cho thuận miệng, xuôi tai để dễ nghe, dễ nhớ hơn là nói về chất lượng của những chiếc ấm đất này!
Về 3 loại ấm trên:
Thứ nhất: Thế Đức gan gà
Ấm Thế Đức là một hiệu ấm được Thế Đức đường - tồn tại khoảng nửa đầu thế kỷ 19 tới thời Trung Hoa dân quốc bán ra. Vì là ấm của hiệu, nên thường không đề tên người làm ra ấm, mà chỉ đề tên hiệu là "Thế Đức" hay "Thế Đức đường", bằng chữ viết tay, hoặc triện đóng trên đáy ấm!
Ấm thường được làm bằng đất tử sa (màu tím) hoặc chu sa (màu đỏ), kỹ thuật chế tác khá kỹ lưỡng, và vì của một hiệu (buôn) trong một thời gian ngắn (khoảng 100 năm) nên số lượng bán ra không quá nhiều. Và sau này, một số người làm ấm vẫn làm nhái lại ấm hiệu này, nhưng không nhiều.
Ấm Thế Đức gan gà là loại ấm được làm bằng đất tử sa, sau khi nung thì thành phẩm có màu nâu, như gan gà đã luộc.
Thứ nhì Lưu Bội
Ấm Lưu Bội được cho là của 1 nghệ nhân tên là Thiệu Cảnh Nam (1796-1874) là một danh gia chế tác ấm Tử Sa dưới thời Đạo Quang, hiệu Lưu Bội chủ nhân, cùng thời với các nghệ nhân làm ấm tử sa nổi tiếng như: Thiệu Đại Hanh, Phùng Thái Hà …ông nổi tiếng làm ra chiếc ấm nhỏ từ đất chu nê (đất Nghi Hưng màu đỏ, dạng bùn / chu nê = bùn đỏ).
Ấm Lưu Bội, dưới đáy thường khắc chữ “Thiệu Cảnh Nam chế”, có một số ấm có khắc đôi câu thơ trên thân ấm, một số ấm (có thể / chưa chắc chắn) được dùng cật tre để khắc câu thơ và hiệu đề Lưu Bội ở dưới đáy ấm . Các ấm Lưu Bội này đều là những sản phẩm có chất lượng cao. Theo quan sát cá nhân, thì những ấm trà Lưu Bội, nếu chữ Bội có bộ vương (珮) thì đa số lại là ấm đẹp và rất đẹp, cả về đất lẫn kỹ thuật chế tác! Tuy nhiên, số lượng ấm Lưu Bội này không xuất hiện nhiều trên thị trường, và cũng ít bị làm nhái.
Bên cạnh đó, ở VN còn
rất phổ biến loại ấm có đề Lưu Bội, gồm cả ấm Nghi Hưng và ấm vùng Triều Châu, Sán Đầu - cả ấm cổ (SX khoảng cuối tk 19, đầu tk 20) và giả cổ (SX trong khoảng những năm 1970s trở về sau). Đặc trưng chung của những ấm này là thường in 2 chữ Lưu Bội - với chữ Bội có bộ nhân (佩), có thể in thêm dấu triện hình lá cây, và những người chơi ấm hay gọi là "ấm Lưu Bội triện lá". Đa số các ấm này có chất lượng ở mức trung bình, thường thường - ít ấm có chất lượng tốt, cả về đất lẫn kỹ thuật chế tác!
Thứ ba Mạnh Thần
Trong 3 hiệu ấm nhắc tới trên, ấm Mạnh Thần có niên đại lâu đời nhất. Tác giả là Huệ Mạnh Thần ở Kinh Khê, Nghi Hưng, Giang Tô, sống và làm ấm vào khoảng cuối Minh, đầu Thanh - tuy nhiên không rõ năm sinh năm mất. Hiện nay tại Thính Tuyền Sơn Quán ở Trung Quốc còn giữ một ấm trà làm bằng đất Nghi Hưng, có lạc khoản ghi 11 chữ “Thiên Khải Đinh Mão niên Kinh Khê Huệ Mạnh Thần chế”. Đây được coi là 1 cái ấm của Huệ Mạnh Thần làm ra, và từ đó phần nào làm sáng tỏ đối với họ tên, nguyên quán và thời đại sinh sống của ông. (Hai chữ Kinh Khê chỉ nguyên quán của ông)
Các ấm tử sa của Huệ Mạnh Thần đều rất xuất sắc. Ấm của ông làm thì ấm cỡ lớn thì kiểu dáng đơn giản mộc mạc, còn ấm cỡ nhỏ lại cực kỳ tinh xảo… Huệ Mạnh Thần cũng được cho là người có công lớn trong việc hướng dẫn / tạo ảnh hưởng tích cực cho những thế hệ nghệ nhân làm ấm tiếp sau như Thiệu Đại Hanh, Trần Minh Viễn, Dật Công, Thời Đại Bân... Đến nay còn khoảng 6 cái ấm được cho là do Huệ Mạnh Thần làm ra.
Ấm Mạnh Thần là một "nhãn hiệu" ấm bị làm nhái nhiều nhất! Ngay từ thời nhà Thanh, những người làm ấm đã làm ấm nhái của Mạnh Thần rất nhiều. Ấm là nhái thời kỳ đầu tới Trung hoa dân quốc thường có đặc điểm chung là có khắc chữ / hoặc đóng triện "Mạnh Thần" - "Mạnh Thần chế", có thể khắc cùng với một câu thơ. Dòng ấm làm sau này thường đóng triện "Kinh Khê Huệ Mạnh Thần chế".
Như vậy, có thể thấy
ấm Mạnh Thần là dòng ấm cực hiếm, của một cá nhân làm ra - nhưng lại bị / được làm nhái rất nhiều từ cổ chí kim. Và chất lượng thì cũng vô cùng đa dạng, từ những chiếc ấm rất tốt, tới những chiếc ấm rất tệ!
Em viết sơ sơ vậy! Thêm tý ảnh cho sinh động!
Ảnh 1: Ấm khoảng nửa đầu TK19 - hiệu đề "Thế Đức đường" bằng đất tử sa màu "gan gà" - có chữ khắc tay bằng cật tre.
View attachment 8692971
1 cái ấm hiệu Thế Đức đường khác bằng đấy chu sa, SX vào khoảng nửa cuối TK 19
View attachment 8692980
Một cái nữa chỉ có chữ Thế Đức viết tay, SX vào khoảng nửa cuối TK19
View attachment 8692986
Ấm 2: Ấm khoảng nửa đầu TK19 - có đề thơ & dòng lạc khoản "Cô Tô Lưu Bội chế" - chữ khắc tay bằng cật tre - trong đó chữ Bội có bộ "vương"
1 cái ấm có in chữ Lưu Bội, với chữ Bội có bộ nhân. Đây là dòng ấm khá phổ biến ở VN, SX vào khoảng nửa cuối TK19 tới đầu TK20. Chất lượng ở mức trung bình thấp
View attachment 8692981
cũng là Lưu Bội chữ in, SX khoảng đầu TK20, nhưng chất lượng kém hơn nữa
View attachment 8692991
Ấm 3: 1 cái ấm ước tính được SX vào khoảng thế kỷ 18 và
được làm nhái ấm của Huệ Mạnh Thần. Đáy có đề câu thơ - chữ khắc tay bằng cật tre- và triện "Mạnh Thần"
View attachment 8692976
ấm chỉ đề thơ & chữ Mạnh Thần chế, SX vào khoảng nửa đầu TK19
View attachment 8692983
cũng là ấm Mạnh Thần .... SX vào khoảng đầu TK20
View attachment 8692987
Kính mời các cụ mợ uống trà, xem chơi, và chỉ giáo thêm!
View attachment 8692992
khó nhất đóng cái tủ này là chọn được đôi cánh, ván không bị lỗi, mít bản rộng mà không bị sầu là rất hiếm ạ 
