Các biện pháp trừng phạt lớn sẽ hủy diệt nước Nga như thế nào? How Russia will be destroyed by big sanctions?
( Cù Tuấn dịch từ bài viết của Noah Smith trên Substack).
Chỉ còn chưa đầy một tuần nữa là đến các biện pháp trừng phạt lớn và chúng ta đã bắt đầu nhận thấy những tác động đáng kể đối với nền kinh tế và lối sống của Nga. Tôi sẽ xem xét những điều đó trong giây lát, nhưng trước tiên là một bản cập nhật nhanh về "Các biện pháp trừng phạt lớn" là gì và cách thức chúng hoạt động.
Cho đến nay, tôi vẫn sử dụng thuật ngữ “Các biện pháp trừng phạt lớn” để chỉ hai điều: 1) Việc các ngân hàng Nga bị loại ra khỏi hệ thống chuyển tiền ngân hàng SWIFT và 2) Các hạn chế về khả năng của ngân hàng trung ương Nga trong việc thực hiện các giao dịch với các ngân hàng phương Tây. Đây là những điều "lớn" bởi vì chúng chưa từng có và vì chúng được dự đoán sẽ có tác động hệ thống to lớn đến nền kinh tế Nga.
Điều quan trọng cần nhớ là đây là các biện pháp trừng phạt tài chính. Các quốc gia đang cân nhắc việc ngừng mua dầu và khí đốt của Nga, nhưng những điều đã làm được cho đến nay chủ yếu là nhằm đánh gục hệ thống tài chính của Nga - khiến các ngân hàng Nga khó có thể vay vốn, cho vay, xử lý thanh toán, nắm giữ ngoại tệ, v.v... Các biện pháp trừng phạt này đang hoạt động tốt cho đến nay - đồng rúp đang ở mức thấp kỷ lục, các ngân hàng Nga đang đóng cửa các chi nhánh nước ngoài, và có rất nhiều dấu hiệu căng thẳng khác trong hệ thống.
Và chúng ta cũng hãy nhớ lại rằng các biện pháp trừng phạt này có một số mục đích tiềm năng:
- Làm tổn thương các đồng minh giàu có của Putin và khiến họ gây áp lực buộc Putin ngừng chiến tranh
- Làm tổn hại đến khả năng duy trì nỗ lực chiến tranh của Nga ở Ukraine
- Làm gia tăng tình trạng bất ổn của người dân Nga và do đó gây áp lực buộc Putin phải ngừng chiến tranh
Tôi không chắc các nhà lãnh đạo Châu Âu và Hoa Kỳ đã nghĩ đến mục tiêu nào khi tạo ra các lệnh trừng phạt này và thậm chí có thể họ không biết kết quả sẽ như thế nào. Nhưng chúng ta đã có thể bắt đầu thấy những lệnh trừng phạt này sẽ gây tổn hại đến kinh tế của Nga ra sao. Nhà kinh tế học người Nga Maxim Mironov, hiện đang làm việc tại Trường Kinh doanh IE ở Madrid, đã tổng kết nhiều tác động này trong một bài đăng vào ngày hôm trước:
"Tôi thường bị mọi người hỏi về các biện pháp trừng phạt kinh tế.
Nói ngắn gọn thì kết luận của tôi, với tư cách là Giáo sư tài chính và Tiến sĩ từ Đại học Chicago, là kinh tế nước Nga sẽ bị tàn phá.
Và nó bị tàn phá gấp đôi ở chỗ, những người dân Nga, thậm chí cả những người có học thức, hầu như không biết họ sẽ phải đối mặt với cái gì.
Để tôi trình bày nó cho các bạn.
Rất nhanh thôi, người dân Nga sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu các sản phẩm thiết yếu. Tôi không nói đến iPhone, vì sản phẩm này đã bị cấm nhập khẩu rồi, mà nói đến thực phẩm, quần áo, ô tô, máy giặt, tủ lạnh v.v...
Nước Nga đã hội nhập chặt chẽ với kinh tế toàn cầu. Ngay bây giờ, một loạt các công ty vận chuyển đã từ chối vận chuyển container tới Nga.
Tuy nhiên, ngay cả khi bạn có thể tìm ra một công ty nào đó, với một mức phí hậu hĩnh, đồng ý vận chuyển container tới Nga, thì câu hỏi đặt ra là bạn sẽ trả tiền cho công ty đó bằng cách nào? Lợi nhuận của lô hàng nhập khẩu sẽ không còn nữa vì người mua hàng sẽ chuyển qua dùng hàng nội địa Nga.
Chúng ta có thể thấy rằng thậm chí các công ty dầu mà không bị lệnh trừng phạt làm ảnh hưởng cũng rất khó khăn khi bán dầu của họ. Gazprom, công ty xuất khẩu dầu chính của Nga, vốn nằm trong lệnh trừng phạt, nên việc công ty này dùng cách nào để có thể nhận tiền ngoại tệ trả cho dầu đã bán vẫn còn chưa rõ ràng.
Ngân hàng Trung ương Nga có tài sản dự trữ khổng lồ, 650 tỷ USD. Nhưng hơn một nửa số tài sản đó thì đã bị khóa chặt, và việc Ngân hàng này dùng vàng dự trữ như thế nào thì chưa rõ. Sẽ rất khó tìm được một ngân hàng trên thế giới chịu mua vàng từ Ngân hàng Trung ương Nga mà có thể tránh được lệnh trừng phạt hoặc phải chịu phạt một số tiền lớn.
Nhiều người nghĩ rằng Nga trong vài năm qua đã xây dựng được một số lượng lớn các nhà máy. Vấn đề là các nhà máy này sản xuất ô tô, đồ gia dụng v.v... và đều phụ thuộc vào các thành phần hay nguyên vật liệu nhập khẩu. Nên trong vài tháng tới, hệ thống dây chuyền sản xuất sẽ bị đình đốn, bao gồm cả các công ty chuyên tiêu thụ sản phẩm và các công ty ăn theo nó. Chúng ta đang nói đến viễn cảnh thiếu hụt sản phẩm, thất nghiệp tràn lan, tổng thu nhập quốc dân giảm sút và chính phủ sẽ rất khó có đủ tiền để trả cho các dịch vụ công và trả lương cho các công chức chính phủ.
Máy bay, thậm chí với các đường bay nội địa, sẽ sớm ngừng bay. Chúng hầu hết là hàng nhập khẩu, và phương Tây đã cấm Nga nhập khẩu các phụ tùng máy bay, nên các máy bay này sẽ sớm được cho nghỉ.
Internet cũng sẽ bị cấm. Nga đã cấm hàng loạt các trang web thông tin, và họ có thể cấm Wikipedia bất kỳ lúc nào. Họ đã làm Twitter và Facebook chậm hẳn đi, và họ sẽ có kế hoạch cấm cửa luôn Youtube.
Giờ đến lượt nông nghiệp. Bạn có biết rằng tại Nga, tỷ lệ của cây giống nhập khẩu là khoảng 40% hay không? Tỷ lệ khoai tây giống nhập khẩu đang là 90%. Ý tôi là, sớm hay muộn thì những người nông dân và các viện nông nghiệp cũng sẽ tự làm ra cây giống thôi, nhưng ít ra trong ngắn hạn chúng ta có thể tiên đoán có sự sụt giảm sản xuất các hàng hóa thiết yếu và do vậy giá cả sẽ tăng vọt.
Vẫn còn chưa hết đâu.
Bất kỳ ai có thể đi khỏi nước Nga sẽ bắt đầu bỏ chạy. Trên thực tế thì họ đang bỏ chạy rồi. Chính phủ Nga hiểu điều này, và hôm nay họ đã ra một loạt chính sách để giữ các nhân viên IT ở lại trong nước. Nhưng không hiệu quả. Do vậy chính phủ sẽ sớm quy định một số loại công dân nhất định sẽ không được ra nước ngoài, hoặc đơn giản là đóng cửa biên giới quốc gia.
Điểm tích cực duy nhất trong chuyện này là với một số người có hoài niệm về Liên Xô một thời sẽ có cơ hội tận hưởng một lần nữa quá khứ. Và lần này không phải là Liên Xô với các lãnh đạo hiền lành như Khruschev, Brezhnev hay Gorbachev, nhưng là một Liên Xô với lãnh đạo giống một bạo chúa điên rồ."
Đó là một cái nhìn tổng quan khá chi tiết. Chúng ta hãy xem xét hai lĩnh vực quan trọng nhất mà nước Nga sẽ cảm thấy tổn thương: Lối sống của người tiêu dùng và sản xuất quốc phòng.
Hàng tiêu dùng
Một số lượng lớn các công ty quốc tế đã rút khỏi Nga hoặc cắt giảm doanh số bán hàng ở đó. Ngoài ra, Visa, Mastercard và các công ty tài chính tiêu dùng khác cũng đã rút tiền, khiến người tiêu dùng Nga khó thanh toán mọi thứ (Nga đang cố gắng thay thế những loại thẻ này bằng thẻ của Trung Quốc, nhưng không rõ chúng sẽ hoạt động như thế nào). Tất cả những điều này đang gây khó khăn cho người Nga trong việc mua các mặt hàng nước ngoài mà họ quen dùng. Ví dụ: hình ảnh người Nga hoảng sợ mua hàng từ Ikea trước khi Ikea ngừng hoạt động (ảnh 1)
Đây rõ ràng là một hiện tượng phổ biến đến nỗi chính phủ Nga hiện đã cho phép các cửa hàng bán lẻ giới hạn số lượng hàng mà một cá nhân có thể mua nhằm tránh tình trạng tích trữ hàng hóa.
Tại sao tất cả các thương hiệu này rút khỏi Nga? Có thể các công ty muốn tỏ ra có đạo đức và tránh sự chú ý tiêu cực từ người tiêu dùng phương Tây. Có thể là do các chính phủ phương Tây đang ép buộc họ phải rút khỏi Nga. Nhưng lời giải thích đơn giản nhất là người Nga sẽ không có khả năng thanh toán cho những hàng hóa này, vì đồng rúp bị giảm giá và các ngân hàng Nga không thể thực hiện các giao dịch với phương Tây. Công ty nào có thể dám mạo hiểm tiếp tục duy trì các cửa hàng ở Nga chỉ để phục vụ những khách hàng không có khả năng thanh toán?
Bây giờ trước khi bạn cười và nghĩ "Ha ha, hãy nhìn những người Nga không thể mua đồ nội thất sang trọng của Thụy Điển", hãy nhận ra rằng một trong những mặt hàng nhập khẩu chính của Nga từ châu Âu là thuốc chữa bệnh. Người Nga sẽ gặp khá nhiều khó khăn trong việc mua thuốc chữa bệnh mà họ cần. (ảnh 2)
Đây chỉ là một ví dụ cho thấy cuộc sống sắp trở nên khó khăn hơn đáng kể đối với những người Nga bình thường. Hãy nhớ rằng, Nga không phải là một quốc gia nghèo đói - GDP bình quân đầu người (PPP) của nước này vào khoảng 27.000 đô la vào năm 2019, khiến nước này có phần nghèo hơn một quốc gia giàu có ở châu Âu, nhưng giàu hơn nhiều so với Ukraine (ảnh 3)
Trong 15 năm qua, người Nga đã quen với cuộc sống thoải mái sung sướng. Nga là một xã hội tiêu dùng gần như phát triển, đã quen với việc hội nhập kinh tế sâu rộng với Châu Âu. Bây giờ đột nhiên tất cả đang bị giật lùi lại - người Nga đang được yêu cầu quay trở lại sự cô lập, thiếu hụt và khó khăn về kinh tế của những năm 90, hoặc thậm chí của Liên Xô, gần như chỉ sau một đêm.
Tôi không biết điều đó sẽ có ảnh hưởng chính trị gì. Liệu người Nga có biểu tình và xem đây là một cuộc tấn công từ phương Tây mà họ cần phải chống lại? Hay sự bất mãn về cuộc chiến tranh vô nghĩa của Putin sẽ ngày càng gia tăng? Chỉ có thời gian mới có thể trả lời.
Ngành công nghiệp quốc phòng Nga
Đồng rúp yếu và việc các ngân hàng bị tách khỏi SWIFT khiến việc mua các linh kiện và máy móc nhập khẩu để phục vụ sản xuất quốc phòng trở nên khó khăn hơn. Ví dụ, vũ khí dẫn đường chính xác, thiết bị điện tử của xe thiết giáp và thiết bị liên lạc đều cần chip máy tính để hoạt động. Trước chiến tranh đã xảy ra tình trạng thiếu chip toàn cầu và giờ đây có những dấu hiệu cho thấy các nhà sản xuất Nga đang gặp khó khăn trong việc tìm kiếm thứ họ cần.
Bây giờ, vấn đề không chỉ là về đồng rúp yếu hoặc việc ngân hàng bị tách khỏi SWIFT - mà còn là về kiểm soát xuất khẩu. Theo Quy tắc sản phẩm trực tiếp nước ngoài thì Hoa Kỳ không bán hàng này cho Nga, nhưng nhiều công ty chip khác, bao gồm Samsung của Hàn Quốc và TSMC của Đài Loan, cũng đang ngừng bán hàng cho Nga. Protocol đã thực hiện một báo cáo về sự phụ thuộc của Nga vào chip nước ngoài vào năm ngoái và phát hiện ra rằng các công ty châu Âu và Mỹ bán cho họ rất nhiều bộ vi xử lý, trong khi việc nhập khẩu chip bộ nhớ của họ chủ yếu đến từ Hàn Quốc và Mỹ.
Điều này sẽ ảnh hưởng đến sản xuất quốc phòng của Nga ngay lập tức. Về lâu dài, cũng sẽ có vấn đề là máy móc mà người Nga sử dụng để chế tạo xe tăng và máy bay, bệ phóng tên lửa và xe vận tải sẽ cần phụ tùng thay thế khi chúng bị hao mòn, và những thứ này sẽ bị thiếu hụt.
Và trên hết, các biện pháp trừng phạt tài chính khiến cả nhà nước và các công ty quốc phòng khó có thể trả lương cho nhân viên của họ! Các công ty - kể cả các công ty do nhà nước điều hành - thường dựa vào rất nhiều khoản vay qua đêm để trả lương và các khoản thanh toán khác. Giờ đây, với việc các ngân hàng Nga đang bị điêu đứng do giá tài sản lao dốc và thiếu khả năng tiếp cận với hệ thống tài chính phương Tây, các công ty có thể chỉ đơn giản là không có đủ tiền mặt cần thiết để duy trì hoạt động. Đây là kết luận của một chủ đề của nhà khoa học chính trị Olga Chyzh và những người đã làm việc trong khu vực dường như cũng đồng thuận.
"Chỉ vài tuần nữa thôi, chính phủ Nga sẽ không có đủ tiền trả cho công chức của họ - bác sĩ, giáo viên, quản lý, và cả cảnh sát, quân đội. Không có xe tăng, xe thiết giáp mới, và cũng sẽ chẳng có lính nào để vận hành chúng cả!"
(Lưu ý rằng việc không được trả lương đúng hạn thậm chí sẽ khiến những người Nga bình thường khó có thể mua hàng hóa do Nga sản xuất tại các cửa hàng địa phương của họ).
Điều này có nghĩa là khí tài quân sự của Nga mà Ukraine đang phá hủy sẽ không dễ thay thế. Trang web Oryx duy trì một danh sách được kiểm duyệt tỉ mỉ về tổn thất thiết bị đã được xác nhận trực quan, và con số cho đến nay là khá ấn tượng - 845 phương tiện của Nga bị mất trong 11 ngày tham chiến đầu tiên, trong đó có 130 xe tăng. Và con số thực có thể cao hơn đáng kể, do nhiều mất mát trên chiến trường không có xác nhận trực quan rõ ràng. Người Nga đã bắt đầu bổ sung các phương tiện quân sự của họ bằng những chiếc xe bán tải cũ thông thường. Với việc ngành công nghiệp quốc phòng Nga bị các lệnh trừng phạt làm tê liệt, chúng ta có thể tiên đoán quân đội Nga sẽ suy yếu nghiêm trọng trong một thập kỷ hoặc hơn.
(Và cũng nên nhớ rằng nếu người tiêu dùng Nga gặp khó khăn trong việc mua thuốc chữa bệnh, thì binh lính Nga cũng có thể sắp cạn kiệt thuốc chữa bệnh, đặc biệt là với việc các xe tải tiếp tế của họ liên tục bị người Ukraine bắn cháy. Điều đó có thể có nghĩa là sẽ có thêm nhiều binh sĩ phải rời khỏi cuộc chiến do bị bệnh hoặc nhiễm trùng.)
Còn kế hoạch tập trung thì sao?
Tôi nên nói một vài lời ở đây về quy hoạch tập trung. Nhiều tác động tiêu cực của các biện pháp trừng phạt - các công ty không thể trả lương cho người lao động của họ, các ngân hàng không thể cho vay, v.v. - có thể được giảm thiểu bằng kế hoạch tập trung. Rốt cuộc, bạn không thực sự cần tất cả lượng tài chính này để điều hành một nền kinh tế, phải không? Bạn chỉ có thể cho mọi người biết phải sản xuất gì và đảm bảo rằng họ được phân phối thực phẩm, thuốc men và các nhu yếu phẩm khác. Bạn thậm chí có thể ra lệnh cho các nhà sản xuất sản xuất các mặt hàng thiết yếu để thay thế hàng nhập khẩu, ngay cả khi chúng không hiệu quả và không sinh lời.
Và khi tôi nói “bạn có thể”, ý tôi là “các nước đã làm điều này trước đây”, ví dụ điển hình là Liên Xô trong Thế chiến 2. (Đúng vậy, Liên Xô chủ yếu phụ thuộc vào viện trợ Lend-Lease khổng lồ của Hoa Kỳ để tránh sụp đổ trong những năm đen tối đầu tiên khi Đức xâm lược Nga, nhưng Đức Quốc xã đã gây thiệt hại cho Nga nhiều hơn là Ukraine đang làm). Ngay cả Đức quốc xã đã thực hiện kế hoạch tập trung trong một thời gian. Về lý thuyết và trong ví dụ lịch sử, bạn có thể tạo ra một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung trong khi xử lý những hư cấu mỏng manh và rắc rối về tài chính. Giờ lao động và hàng tấn thép là những thứ có thật; rúp và lãi suất chỉ là những con số trong máy tính hoặc trên những mẩu giấy nhỏ.
Nhưng trong thực tế, điều này sẽ rất khó. Thứ nhất, Liên Xô đã có rất nhiều thực tiễn vận hành nền kinh tế chỉ huy vào thời điểm Thế chiến 2 diễn ra; Đó không phải là thứ bạn có thể gọi ra từ không khí chỉ vì Putin gầm lên ra lệnh. Thứ hai, các nền kinh tế chỉ huy thường không cung cấp cho công dân của họ nhiều sản phẩm tiêu dùng cá nhân, có nghĩa là những người Nga bình thường sẽ thậm chí còn điên cuồng hơn - điều duy nhất tồi tệ hơn so với việc quay trở lại những năm 90, sẽ là quay trở lại đầu những năm 80.
Vì vậy, tôi sẽ không đặt cược vào việc chính phủ Nga có thể đơn giản phân phối tiền lương giả tưởng và ra lệnh cho mọi người sớm trở lại làm việc.
Cứu rỗi của Nga
Cuối cùng, tôi nói một điều về kinh tế mà đang diễn ra tốt đẹp đối với Nga: Giá dầu cao. Hãy nhớ rằng dầu mỏ là mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của Nga cho đến nay, vì vậy điều này sẽ giúp họ thu được hàng tấn ngoại tệ của phương Tây mà nếu dầu không tăng giá thì họ sẽ khó có được.
"Giá dầu thô tăng 10 USD sẽ giúp Nga có thêm 20 tỷ USD mỗi năm. Do nhập khẩu giảm mạnh, nên số dư cán cân thanh toán của Nga sẽ vượt 200 tỷ USD trong năm 2022.
Dù 40% trong số 630 tỷ USD dự trữ của Nga không thể lấy ra được, thì Nga vẫn sẽ có một lượng tiền mặt lớn nhờ giá dầu tăng cao."
Điều này có thể làm đỡ đi phần lớn sự tàn phá tài chính từ các biện pháp trừng phạt lớn. Đó là lý do tại sao một số nhà lãnh đạo phương Tây hiện đang thảo luận về lệnh cấm đối với dầu của Nga. Hãy nhớ rằng, Nga luôn có thể bán dầu cho Trung Quốc (có thể là vậy), nhưng nếu Trung Quốc là khách hàng duy nhất của Nga về cơ bản, thì nước này có thể khai thác sự bất cân xứng về sức mạnh đó để ép giá mua hời cho vàng đen của Nga. Trên thực tế, Trung Quốc đã làm điều này với khí đốt của Nga.
Vì vậy, trong khi các lệnh trừng phạt tài chính đang ảnh hưởng đến hoạt động của nền kinh tế Nga, các lệnh trừng phạt đối với dầu mỏ của Nga có thể sẽ là một động thái trừng phạt thậm chí còn lớn hơn và gây ra sự tàn phá kinh tế nhiều hơn.
------------
(Nguồn: FB)