Thông tin của Hải Vân quan của Wikipedia
Ngày nay, trên đỉnh đèo Hải Vân vẫn còn dấu vết của một cửa ải. Cửa ải này gọi là
Hải Vân Quan (海雲關), xây từ đời
Trần, và được trùng tu vào thời
Nguyễn (
Minh Mạng thứ 7,
1826)
[7]. Cửa trông về phủ Thừa Thiên đề ba chữ "Hải Vân Quan", cửa trông xuống Quảng Nam đề "Thiên hạ đệ nhất hùng quan". Lạc khoản một bên góc bảng còn ghi thêm "Minh Mệnh thất niên cát nhật tạo", tức và làm vào ngày tốt năm Minh Mệnh thứ 7 (1826).
[5] Danh hiệu này tương truyền do vua
Lê Thánh Tông phong tặng khi nhà vua dừng quân ở đây vào năm
Canh Thìn,
1470).
Sách
Đại Nam thực lục chính biên chép rõ:
"Phía trước, phía sau đều đặt một cửa quan (ngạch trước viết ba chữ "Hải Vân quan" (雲海關), ngạch sau viết 6 chữ "Thiên hạ đệ nhất hùng quan" (天下第一雄關). Cửa trước cao và dài đều 15 thước (khoảng 6 mét), ngang 17 thước 5 tấc, cửa sau cao 15 thước, dài 11 thước, ngang 18 thước 1 tấc, cửa tò vò đều cao 10 thước 8 tấc, ngang 8 thước 1 tấc. Phía tả hữu cửa quan, xếp đá làm tường, trước sau tiếp nhau. Phái biền binh 4 đội Hữu sai và 2 đội Ứng sai chở súng ống đến để đấy (súng quá sơn bằng đồng 5 cỗ, ống phun lửa 200 ống, pháo thăng thiên 100 cây và thuốc đạn theo súng). Chuẩn định từ Hải Vân trở ra Bắc thuộc quản hạt Thừa Thiên, từ ngoài Hải Vân trở vào Nam thuộc quảng hạt Quảng Nam".
Năm 1876 trước khi người Pháp lập nền Bảo hộ thì nhà địa lý học
Jules-Léon Dutreuil de Rhins khi đi đường bộ từ Đà Nẵng ra Huế có ghi nhận rằng cửa ải có 50 lính canh phòng. Năm 1885 sau khi ký
Hòa ước Giáp Thân (1884) thì số lính chỉ còn khoảng 5 người và sang đầu thế kỷ 20 khi Henri Coserat của
Hội Đô thành hiếu cổ(
Association des Amis du Vieux Hué) lên đèo quan sát thỉ cửa ải đã bị bỏ ngỏ, không còn ai canh gác.
[5]
Cửa ải Hải Vân còn chứng kiến cuộc ngự du của vua
Thành Thái vào
mùa hè năm 1896.
Xa giá của vua đi đường thủy vào đến
Lăng Cô, nghỉ qua đêm rồi hôm sau đăng sơn. Vua cưỡi
ngựa; tháp tùng là giới chức Pháp gồm có
Toàn quyền Rousseau và
Khâm sứ Brière lên tận cửa ải để ngắm cảnh quan.
[5]
Đáng tiếc là di tích này đang bị xuống cấp trầm trọng.
[8] Ngoài ra, nơi đỉnh Hải Vân hiện vẫn còn một vài lô cốt (tàn tích của Đồn Nhất) do quân đội
Pháp xây dựng vào năm
1826 để bảo vệ ngọn đèo chiến lược này. Sau, đồn bót ấy được chuyển sang tay quân đội
Mỹ. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, đèo Hải Vân là nơi đã liên tiếp diễn ra những trận đánh lớn
[9].
Khách du lịch Tây, Tàu đủ cả vì đây là điểm dừng chân