"Ai lên Tuyên Quang vượt con sông Lô, Gâm đến Na Hang quê em... phượng hoàng đã về đây, em mong anh về đây... thương anh như chín mươi chín ngọn núi, nhớ anh như núi Pác Tạ, anh ơi". Giai điệu bài hát Tâm tình cô gái Na Hang cứ vấn vương bước chân người lữ khách tìm đường ngược lên miền gái đẹp Thượng Lâm lừng danh xứ Tuyên Quang.
Nghệ thuật" ủ chăn cho khách
Vùng lòng chảo Thượng Lâm (huyện Na Hang-Tuyên Quang) được bao bọc bởi những ngọn núi đá kỳ vĩ như một bức tranh sơn thuỷ. Những người già Thượng Lâm vẫn thường kể cho con cháu nghe truyền thuyết 99 ngọn núi phượng hoàng.
Xưa kia, đây là nơi giao hoà giữa trời và đất, sơn thuỷ hữu tình. Vào một ngày kia, có một đàn phượng hoàng chẵn 100 con bay về, mỗi con đậu trên một ngọn núi để làm tổ. Nhưng ở đây chỉ có 99 ngọn. Con cuối cùng lượn mãi không tìm được chỗ đậu bèn bỏ đi. Vậy là cả đàn lại bay theo, để lại dấu tích 99 ngọn núi mang hình dáng chim phượng hoàng, mỗi ngọn có một thế đứng khác nhau tạo thành quần thể núi đá sinh động bao quanh lòng chảo Thượng Lâm trù phú.
Gái Tày ở Thượng Lâm nức tiếng xinh nhất vùng sơn cước, đặc biệt có làn da mịn màng đến khó tả. Tính tình lại nền nã, duyên dáng, chịu thương chịu khó. Gái Thượng Lâm hết mực yêu chồng thương con, một lòng thuỷ chung son sắt. Dường như những gì người con gái cần có, ông trời ưu ái dành cả cho cư dân vùng này. Chả thế mà có câu thành ngữ "mận Hồng Thái - gái Thượng Lâm".
Sự hiếu khách của người Thượng Lâm được nâng lên như một nghệ thuật, chỉ cần nghe kể thôi cũng đủ khiến trái tim sắt đá nhất phải mê mẩn. Theo đúng phong tục xưa, khách đến chơi nhà có con gái sau khi cơm rượu no say xong, chủ nhà mời khách ra uống nước. Trong lúc đó, người con gái trải chăn đệm thổ cẩm ra phòng khách rồi nằm vào đó để khách vào ngủ đã có sẵn chăn đệm ấm áp!
Vừa nằm, cô vừa phải lắng nghe. Thấy tiếng ông bố mời khách đi nghỉ, cô kín đáo trở về buồng mình, để lại mùi hương nhu thoang thoảng từ mái tóc, quện cả vào giấc ngủ của người khách đầy diễm phúc...
Thi hoa hậu từ... hồi xưa
Đem theo sự tò mò về phụ nữ Thượng Lâm, chúng tôi đến bản Nà Lầu - xã Thượng Lâm tìm gặp các cụ già. Theo cụ Bàn Thị Lài, từ xưa, vùng này đã nổi tiếng thiên hạ vì có nhiều người đẹp. Một truyền thuyết kể lại rằng, lâu lắm rồi, dưới đỉnh đèo Ái Âu có nàng Bàn Hoa Trang không chỉ đẹp nghiêng nước nghiêng thành mà còn giỏi dệt vải, vẽ tranh. Trước khi về kết duyên cùng Vinh Thành đại vương, nàng đã truyền lại nghề dệt vải và đặc biệt là bí quyết làm đẹp bằng các thứ thảo dược sẵn có trong vùng cho các thiếu nữ cùng bản. Từ đó, con gái xứ rừng xanh núi đỏ, heo hút này đều trở nên đầy sức quyến rũ.
Vào các dịp lễ hội trước đây, Thượng Lâm thường tổ chức thi thôn nữ đẹp với các vòng thi thể hiện rõ nét tài sắc, đạo đức của người con gái. Xét trên chuẩn văn hoá dân gian và tiêu chí người vợ, người mẹ lý tưởng, nội dung cuộc thi này đủ khó để khiến các cô chân dài ngày nay mướt mồ hôi cũng chưa theo nổi.
Cụ Bàn Thị Trài ở bản Nà Bin kể cho chúng tôi nghe về cuộc thi người đẹp vào dịp lễ hội Lồng Tông (mừng cơm mới). Ngay từ sáng sớm, thiếu nữ từ các bản đã xúng xính trong bộ váy áo đẹp nhất xuống hội. Mỗi bản đều cử 3 - 4 cô gái xinh đẹp nết na, giỏi hát then, giỏi đánh đàn tính vào thi tài.
Phần thi người đẹp gồm ba phần. Phần lễ nhạc bao gồm hát then, đánh đàn tính. Tiếp đó là phần thi trang phục dân tộc và dệt vải. Sau khi trình diễn trang phục của dân tộc mình, thí sinh phải dệt một tấm khăn, hay đai áo trong 1 thời gian nhất định tuỳ theo thể lệ từng năm. Tiêu chí để đánh giá là nét hoa văn trên sản phẩm có sắc sảo hay không và tác giả còn phải giải thích ý nghĩa của hoa văn đó. Phần cuối cùng, các cô gái thi ứng xử: cách đối nhân xử thế trong gia đình, đạo làm con, làm vợ, làm mẹ.
Ban giám khảo cuộc thi thường là những vị chức sắc trong vùng và các cụ cao tuổi nhiều kinh nghiệm sống. Thiếu nữ thắng cuộc sẽ đem về sự hãnh diện to lớn cho dòng họ, bạn bè và đặc biệt là mang lại may mắn trong cả năm cho bản làng.
Cụ Trài kết thúc câu chuyện hội thi gái đẹp trong sự tiếc nuối. Cụ mong muốn một ngày nào đó, lễ hội Lồng Tông sẽ khôi phục lại những phong tục đã bị mai một để lớp con cháu hiểu về truyền thống văn hoá của dân tộc mình. Miền gái đẹp Thượng Lâm xưa và nay chỉ cách nhau về thời gian. Còn vẻ đẹp của người con gái thì mãi còn như giống mận Hồng Thái ngon ngọt ở Nà Hang.
Vùng du lịch hấp dẫn
Thật kỳ diệu, công trình thuỷ điện Tuyên Quang sẽ nhấn chìm 12 xã của huyện Nà Hang dưới lòng hồ nhưng riêng xã Thượng Lâm vẫn nguyên vẹn bởi nằm cao hơn và được dãy núi đá bao bọc. Chính vì vậy, Thượng Lâm được ví như một Hạ Long trên cạn ở xứ núi Nà Hang.
Trước đây, thực dân Pháp đã có kế hoạch làm một cầu treo bắc từ núi Ông Tiên sang các ngọn núi bên cạnh. Từ đó sẽ xây dựng hệ thống cáp treo phục vụ thưởng ngoạn phong cảnh Thượng Lâm nhưng không thực hiện được. Đến giờ vẫn còn hai mố cầu nằm trơ trọi trên núi Ông Tiên.
"Nà Hang - với trung tâm là Thượng Lâm - sẽ trở thành điểm du lịch sinh thái và văn hoá hẫp dẫn với những bản sắc văn hoá độc đáo, phong cảnh kỳ vĩ và nghệ thuật ẩm thực đặc trưng của các dân tộc Tày, Dao, Mông" - ông Hứa Kiến Thiết, Bí thư Huyện ủy Nà Hang, khẳng định.
Còn chúng tôi, trong chuyến khám phá Thượng Lâm đã rất ấn tượng với những nếp nhà sàn vương làn khói bếp, nằm thấp thoáng dưới những tán cây cổ ven triền núi. Thật ấm cúng khi cùng ăn bữa cơm thân mật với gia chủ bên bếp lửa hồng, cạn bát rượu ngô và thưởng thức các món ăn truyền thống đậm hương vị núi rừng: măng rừng luộc chấm mẻ, cá ướp mẻ nướng, lòng gà xào lá ớt, thịt bò khô nướng, thịt chua om tỏi, rau rớn xào, canh đắng
do các bà, mế và các thiếu nữ nấu.
Khi thuỷ điện Tuyên Quang hoàn thành, khu vực xung quanh vùng lòng hồ này sẽ trở thành quần thể các điểm du lịch đầy hấp dẫn. Từ trung tâm Nà Hang có thể tới Thượng Lâm bằng cả hai đường thuỷ - bộ. Ngoài ra, Nà Hang còn có khu bảo tồn thiên nhiên Tát Kẻ - Bản Bung rộng 33.249ha nằm trên địa bàn 5 xã với hệ động thực vật rất phong phú, đặc biệt còn 160 - 200 con voọc mũi hếch có tên trong sách Đỏ thế giới.
Bản Bung (xã Thanh Tương) của đồng bào Tày, Dao còn lưu giữ được nhiều ngôi nhà sàn cổ và tập tục văn hoá truyền thống mang tính tiêu biểu của Nà Hang. Ngược bằng thuyền, hoặc bằng đường bộ đến xã Thuý Loa, ven hồ thuỷ điện là quần thể núi đá, hang động kỳ thú, thích hợp với các tour mạo hiểm.
Từ đập thuỷ điện Tuyên Quang, có thể xây dựng tour từ hạ nguồn lên bản Lãm (xã Khau Tinh). Tiếp đó theo sông Năng qua xã Đà Vị lên thác Đầu Đẳng, nối với hồ Ba Bể (tỉnh Bắc Kạn). Đây là tour ngắm cảnh lòng hồ, núi đá và khám phá rừng nguyên sinh...
Nhưng chúng tôi đảm bảo, sản phẩm du lịch hấp dẫn nhất, độc quyền riêng của Nà Hang vẫn là những thiếu nữ Thượng Lâm đẹp người, đẹp nết, khiến lữ khách muốn... quên đường về!
(Theo
nguyen truong giang)
.......