Thời Đường, người giỏi khắp thế giới nhất là từ Trung Đông Ả rập đều có định cư ở Tàu, xã hội cởi mở tự do chả khác Âu Mỹ bây giờ. Buôn bán làm ăn kỹ nghệ phát triển, nước Tàu thời đó mở chứ không đóng với thế giới. So về chính sách như gần đây, Trung Cuốc còn không hấp dẫn bằng Hồng Công thì làm sao thu hút được nhân tài mà đòi tranh đấu với thế giới nếu chỉ trông vào trí tuệ nội địa.
Đời Đường, đời Nguyên đúng là một dạng "đa văn hóa" của thời cổ đại, với người của rất nhiều dân tộc, cả đông, trung á và tây á, thậm chí cả nam âu, đông âu, định cư ở Trung Quốc, nhưng mà thời cực thịnh của khoa học kỹ thuật và kinh tế của Trung Quốc lại là thời Bắc Tống. Vô số nhân tài và rất nhiều phát minh khoa học nổi tiếng của Trung Quốc là xuất hiện thời Bắc Tống. Thời đó, Bắc Tống khá khép kín với thế giới bên ngoài, diện tích chắc chỉ còn bằng 1/3 - 1/4 diện tích lúc cực thịnh của nhà Đường. Tuy nhiên, các vua thời Tống có tư tưởng khá cởi mở và chấp nhận phê phán (trên triều thậm chí các quan có thể mắng chửi vua mà không sợ bị chém đầu). Trong khi đó, nhà Nguyên thì quá là đa văn hóa, dùng người nước ngoài là quan cai trị các tỉnh trong nội địa Trung Quốc, nhưng về khoa học kỹ thuật cũng như văn hóa rất kém, có lẽ kém nhất trong mọi thời đại của Trung Quốc.
Và nước Đức của cụ lúc cực thịnh (từ khoảng cuối thế kỷ 18 đến đầu thế kỷ 20), gần 150 năm, nhân tài không ngừng xuất hiện trong nhiều lĩnh vực, nhưng thời gian đó, theo em thấy thì nước Đức cũng không hề cởi mở một chút nào mà khá cực đoan và dân tộc chủ nghĩa. Thời cực thịnh của nước Anh thế kỷ 19 cũng vậy. Nước Nhật cũng vậy.
Còn mô hình multi-cultural kiểu Mỹ có lẽ chỉ mới được chú ý và được đề cao từ sau thập kỷ 1990, lúc Silicon Valley đi vào giai đoạn cực thịnh với vô số các công ty thành công do người gốc nước ngoài mở ra. Nhưng cũng mới chỉ được hơn 30 năm đã có vẻ suy rồi. Mô hình multi cutural ở châu Âu đã thất bại, còn ở Mỹ, do không thể thay đổi được vì hoàn cảnh lịch sử đặc thù, nên cứ cố mà theo và cổ vũ thôi, chứ em thấy thực tế cũng là thất bại. Một vài công ty do người gốc nước ngoài mở ra thành công không có nghĩa là hàng trăm triệu người gốc nước ngoài nhập cư vào Mỹ sẽ thành công và có thể hòa nhập. Dân da đen ở Mỹ mấy trăm năm vẫn không thể tự nâng mình lên, thậm chí khoảng cách với các dân tộc phát triển (dân da trắng, dân Đông Á) càng ngày càng có vẻ xa hơn.
thì ăn thua giề
