Lê và Nguyễn sự kết hợp lần thứ nhất:
theo gia phả dòng họ Nguyễn thì tổ tiên họ NGuyễn phải tính từ Nguyễn Bặc thời Đinh có đánh nhau với Lê Hoàn nhưng vì xa quá nên xin nêu từ NGuyễn Cô Duẩn người mở màn cho dòng Nguyễn Gia Miêu ở Thanh Hóa. Cũng là tổ tiên của các chúa NGuyễn và vua Nguyễn sau này
Nguyễn Công Duẩn theo Lê Lợi khởi nghĩa từ lúc còn hội thề Lũng Nhai. Theo gia phả họ NGuyễn Lúc Bình Định Vương Khởi Nghĩa, ông cùng anh là Nguyễn Dã theo giúp và lập được nhiều chiến công. Năm Bính thân (1416) sau ngày hội Lam Sơn, ông đả cung cấp cho nghĩa quân 3500 thạch thóc. Năm Mậu tuất (1418) khi nghĩa quân thất thế lui giữ Linh Sơn (Núi Chí Linh) lương thực thiếu thốn, ông đã cung cấp 5,300 thạch thóc để nuôi quân và còn đem binh giải vây, đuổi giặc sang tận đất Lào được phong là Trợ Thuận Hầu, Bắc Vệ Quân Đội Truởng.
Năm Bính ngọ (1425) khi Bình Định Vương tiến đánh Nghệ An, ông đã cung cấp 5.500 thạc thóc và 500 bao muối. TRong các trận Ninh Kiều, Tốt Động (1426) và Xương Giang, Chi Lăng (1427) ngài đã hoàn thành tốt đẹp công việc vận chuyển lương thực và vũ khí.
Khi giữ cửa Lê Hoa (một cửa ải ở tỉnh Lào Kai) chống nhau với giặc, tướng Minh là Mộc Thạnh sợ ông như cọp nên gọi ngài là Hổ Đầu Tướng Quân.
Năm Mậu Thân (1428) cuộc khởi nghĩa Lam Sơn thành công, vua Lê Thái Tổ tuyên dương như sau " Nhà ngươi không lười điều binh, tiến lương, vào ra nguy hiểm không quản sống chết. Nhớ công ngươi bẻ gãy ngọn giáo, làm quằn lưỡi gươm quân thù, thừa thắng đánh giặc, một mình rong ruổi đông tây, ngăn sông phá núi để lo nạn nước. Công lao ngươi mọi người đều biết, thật là cảm kích!".
Ông được thăng làm Phụng Trực Đại Phu Đô Đốc thiêm sự, Đô Kiểm Sự, lãnh việc quân dân ở huyện Tống Sơn và được vua ban cho gần 500 mẫu ruộng, được xếp vào hàng Khai Quốc Công thần bình Ngô và được ban quốc tính Lê.
Nguyễn Công Duẩn có 1 con trai là NGuyễn Đức Trung tập ấm chức của cha thời Lê Nhân Tông được phong là Điện tiền chỉ huy sứ thống lĩnh cấm vệ quân.
