[Funland] Cái chết của Lão Hạc

[Ngao5]

Người kể chuyện sử khẳng định:
- Oán chứ còn gì nữa?
Tôi hốt hoảng:
- Làm sao bây giờ?
Người kể chuyện sử hiến kế:
- Theo tôi, anh cứ có ý kiến vào đơn khiếu kiện của tay Chí. Thắp hương mà viết, thành tâm vào, rằng: người khai tử hắn còn chết trước cả hắn. Bây giờ cả hai người đều xuống âm phủ. Hãy tìm đến nhau mà giải quyết…

 

[Ngao5]

Hay. Có lý. Tôi làm đúng như lời Người kể chuyện sử làng Vũ Đại.bảo. Tôi phê vào đơn hẳn hoi. Và để cho có tổ chức, tôi về cơ quan xin dấu đỏ của chính quyền đóng vào lời phê ấy. Sau đó, tôi trịnh trọng chọn ngày giờ tốt đến mộ cụ Chí đốt đơn và lời phê cùng cái dấu đỏ của chính quyền. Chỉ một loáng, tờ giấy bị lửa biến thành tro. Nhìn những tàn tro bay lên, rồi rơi nhẹ trở lại mộ cụ Chí, tự nhiên tôi rùng mình.
Một ý nghĩ chua chát chợt đến với tôi: Chẳng lẽ một đời người sống cũng vô lý đến như tàn tro này chăng? Ta thì có thể. Nhưng cụ Chí thì không! Cụ Chí, trước khi nhắm mắt xuôi tay, đã kịp để lại một sự nghiệp vàng son cho dân làng Vũ Đại, mà ngày nay, ai muốn biết cũng có thể sờ thấy được. Cụ Chí đáng sống một đời lắm rồi!

 

[Ngao5]

Ấy là một đêm trăng rằm, trời sáng. Từ mộ cụ Chí đi về, chân bước nhưng mắt tôi luôn ngước nhìn về phía trời cao. Trời đầy sao sáng. Thỉnh thoảng lại có vì sao đổi ngôi, để lại trên nền trời những vạch sáng nhỏ. Ấm áp từ trăng tỏ xuống lòng tôi. Kìa, những vì sao đang nhấp nháy như muốn nhỏ lệ xuống mặt đất này. Tôi có cảm giác như ngàn vạn vì sao trên trời lúc này như đang âm thầm khóc. Có lẽ sao khóc cho một sự tang tóc, bất công nào đó ở đời này…
Ôi! Những vì sao chứa chan ánh sáng… Bất chợt, trong đêm vắng, tôi nghe bước chân của mình đang nện thình thịch trên mặt đất. Và từ lòng đất vang lên lời trối trăng cuối cùng của cụ Chí:
- Cách mạng muôn năm.

 

[Ngao5]

- Từ lòng đất vọng lên ư? - Người kể chuyện sử giật mình hỏi lại:
- Vâng! Tôi nghe rành rọt thế. Mà ông biết rồi còn gì, xưa nay chỉ có cách mạng mới có khả năng thay đổi cuộc sống cũ mèm, bệnh hoạn.
- Cái tay Chí vẫn khôn lắm! Hắn yêu cách mạng đến thế là cùng?
- Thì cách mạng cho hắn tất cả mà lại!
- Nhưng cách mạng cũng phải có điểm dừng chứ? Lúc nào cũng mong cách mạng thì xã hội nát bét chứ còn gì?

 

[Ngao5]

II. Nhà nông cự phách
Một lần tôi đi công tác loanh quanh trong làng Vũ Đại. Nhìn thấy tôi thấy, hai người đàn ông - một già, một còn trẻ - đang ngồi ở một quán nước ven làng reo lên: "A! Nhà báo!". Và lập tức họ dúi vào tay tôi hai bức ảnh - một đã quá mờ, nhìn không thấy gì rõ ràng. Khi tôi đang xem bức ảnh mờ, một người hỏi:
- Anh có nhận ra điều gì không?
Tôi thú nhận:
- Các bác ạ! Ngay cả dòng chữ dưới ảnh, tôi cũng khó đọc nổi.
Người nông dân đưa cho tôi bức ảnh khác, rồi hỏi:
- Bức này thì thế nào?
- Bức ảnh này có rõ hơn - Tôi trả lời.
- Bức ảnh này, anh có nhận ra điều gì không? - Một người nông dân hỏi?
- Điều gì? - Mắt tôi vừa dán vào bức ảnh, đầu tôi vừa suy xét: "điều gì?".

 

[Ngao5]

Là nhà báo, chỉ viết là chính, nhiếp ảnh, hội họa không rành, tôi thường đọc lời "chú" dưới ảnh, rồi sau đó mới dám nhận xét. Do bức ảnh mờ, nên tôi phải căng mắt ra mới đọc nổi lời "chú": "Nông nghiệp 1A phá cửa ải năm tấn".
- Một bức ảnh về nông nghiệp - Tôi vẫn trả lời một cách mập mờ. Thực, nhìn trên bức ảnh chỉ có hai chi tiết đáng chú ý, đó là hai người đàn ông đang chụm tay vào nâng một bông lúa. Bông lúa thì không có gì để bàn, cái chính là ở hai con người này. Quả, tôi có ngờ ngợ về họ. Nhìn qua khuôn mặt, tôi thấy quen quen. Nếu có chú thích đi cùng, tôi có thể lướt nhanh và xác định được chính xác họ là ai. Nhưng, bức ảnh đăng trên báo Đồng Bào, cơ quan ngôn luận Trung ương của làng Vũ Đại - được hai người đàn ông cắt ra, cất giữ cũng khá lâu, vẻn vẹn chỉ có chú thích: "Nông nghiệp 1A, phá cửa ải năm tấn", nên tôi trả lời cũng phải thận trọng. Và để khỏi bị hai bác nông dân dồn vào thế bí, tôi đánh bài "vấn" lại hai bác:

 

[Ngao5]

- Nói vô phép các bác, tôi thấy hai người này, một có lẽ là cụ Chí, hai là bác Thanh đây. Nhưng có gì đáng chú ý? Và cái chính là chuyện gì ở đây? Các bác muốn nói chuyện gì ở đây?
Nghe tôi nói thế, hai người nông dân mắt trợn lên, ra chiều ngạc nhiên lắm! Bởi vậy, tính tò mò nghề nghiệp của tôi càng được kích thích. Lúc đó, tôi quan sát thấy người trẻ tuổi đã há miệng ra như muốn nói toạc hẳn ra chuyện gì, nhưng đã bị người già hơn ngăn lại, bằng một câu hỏi tôi:
- Anh có thạo nông nghiệp không?
Là phóng viên viết nhiều về nông nghiệp, tôi trả lời:
- Cũng hiểu biết tàm tạm, hai bác.
Một người nói:
- Vậy, anh thử xem cái bông lúa, hai người đàn ông trong ảnh chụm tay giơ cao nó lên, là loại giống lúa gì?

 

[Ngao5]

Tôi dán mắt nhìn bông lúa một lúc, rồi thành thật thưa lại với hai bác:
- Chịu! Thú thật với hai bác là em chịu. - Thực ra, thì tôi cũng đã ngờ ngợ - Nhưng có chuyện gì ở đây, hai bác.
Người nông dân già hơn hạ giọng trả lời tôi:
- Chuyện gì à anh! Nó là số phận của chúng tôi, số phận trung thực, và cả số phận của sự đổi mới nữa đấy…
Câu chuyện của hai người nông dân bắt đầu. Người nông dân trẻ tuổi nói:
- Tôi tự giới thiệu. Tôi tên là Hải, nguyên là trợ lý về nông nghiệp cho cụ Chí.
- Còn đây là bác Thanh, nguyên chủ nhiệm hợp tác xã sản xuất nông nghiệp. Cả hai chúng tôi và nhiều người nữa có kỷ niệm "mật thiết" với bức ảnh này, mà muốn quên cũng không thể được. Một kỷ niệm cay đắng, khó quên. Tôi xin nói trước, có gì bác Thanh kể thêm vào sau:

 

[Ngao5]

- Phải nói rằng, trên lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, sau ngày miền Nam giải phóng, cuộc cách mạng về giống lúa chưa có thành tựu tốt như bây giờ. Vai trò của các Viện khoa học Nông nghiệp chưa có vị trí như bây giờ. Nó thường đứng sau vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng làng Vũ Đại. Cụ Chí, người đứng bên trái bức ảnh được mệnh danh là "Lão tướng nông nghiệp" của làng. Trong một chuyến đi tham quan về phía Nam, ông đã đem giống lúa nông nghiệp 1A về. Sau một vụ khảo nghiệm trên đồng ruộng, cụ thấy năng suất lúa cũng khá. Cụ sướng lắm! Cụ lệnh cho tất cả các cơ quan khoa học, các hợp tác xã sản xuất nông nghiệp, các chi bộ, Đảng ủy, phải "1A hóa đồng ruộng". Cụ còn thể hiện quyết tâm của mình bằng một nghị quyết, có ghi: "Phá cửa ải năm tấn không có con đường nào khác là lấy giống lúa 1A". Cụ Chí đi tới vùng quê nào cũng ra lệnh: "Bất luận đồng đất thế nào, cũng phải cấy giống lúa 1A".

 

[Ngao5]

Thực tế, giống lúa 1A có lợi thế là ngắn ngày. Cấy nó trong vụ mùa sẽ tạo điều kiện cho việc mở rộng diện tích vụ Đông. Vụ Đông đang là "mốt", là vấn đề kinh tế, chính trị của quốc gia. Nơi nào có diện tích vụ Đông lớn, có sản lượng cao, thế nào cũng được dư luận quan tâm khen ngợi. Dư luận đã quan tâm, khen ngợi thì con đường lên quan, tiến chức nhanh lắm.

 

[Ngao5]

Sau vụ thứ nhất, thấy năng suất lúa cũng tạm chấp nhận được. Vụ thứ hai, dưới cơ sở báo lên, năng suất đạt cũng khá. Cụ Chí mừng quá! Đến vụ thứ ba, cũng qua báo cáo của cơ sở gửi lên, diện tích không những được mở rộng mà cơ sở nào cũng cam kết với cụ Chí là năng suất lúa ngắn ngày 1A sẽ còn khá hơn. Thế là quá tam ba bận, cụ Chí thấy cần phải kiểm tra khảo sát lại thực tế một lần nữa, để làm báo cáo trình Trung ương. Thực tế, làng Vũ Đại, con đường đưa giống lúa mới vào sản xuất, chưa có địa phương nào thành công với qui mô cơ cấu một giống lúa. Cụ đã nóng lòng đợi kết quả lần này. Hy vọng của cụ là bằng thực tế đánh ngã nhiều nhà nông nghiệp có ý kiến trái ngược với cụ về giống lúa 1A.

 

[Ngao5]

Cuối tháng chín năm ấy, thời tiết đã se lạnh. Tôi, cụ và một trợ lý của cụ, thành một đoàn đi khảo sát thắng lợi cuối cùng của giống lúa 1A. Cụ Chí mặc áo cộc tay, chân gọn gàng trong bộ dép lốp, ngồi ngay ngắn trên ghế trước xe Von-ga.
Sau khi đi khảo sát kết quả ở nhiều hợp tác xã sản xuất nông nghiệp, trên đường về trụ sở, mặt cụ lúc nào cũng tươi roi rói. Cụ đang thầm cảm ơn trời đất đã cho cụ vận may cuối đời. (Mặc dù cụ luôn kêu ca với cấp dưới rằng: "Ba năm qua, thời tiết rất khắc nghiệt nhưng cái giống lúa 1A kỳ diệu lắm, vẫn vượt lên!"). Cụ đã nhiều lần nói trước hội nghị, cũng như nhiều lần tâm sự với chúng tôi: "Thực tế bao giờ cũng là chân lý. Bác không phải là kỹ sư nông nghiệp, nhưng cái nông nghiệp làng Vũ Đại phức tạp lắm. Kỹ sư không lăn lộn chắc đã ăn nhằm gì".

 

[Ngao5]

Hôm ấy, đã bốn giờ chiều rồi mà chiếc xe Von-ga vẫn còn "hùng dũng" rú ga, bò đi trên con đường nông thôn xóc xách. Tôi và trợ lý của cụ ngồi ở ghế phía sau, tay luôn phải bám chắc vào hai bên thành cửa xe, nhằm chống lại những cái xóc kinh người, do những ổ gà, ổ trâu trải chi chít trên con đường nông thôn nhỏ hẹp. Chốc chốc, chúng tôi lại buột miệng kêu lên: "Xóc quá!".
Thực tình, lội ruộng và chè chén cả ngày, chúng tôi cũng đã thấm mệt. Gió bấc đã lạnh mà lái xe vẫn chảy mồ hôi trán. Riêng cụ đã ngoài sáu mươi tuổi mà xem ra cụ còn chưa tỏ ra mỏi mệt gì. Mắt cụ không mấy khi không ngó nhìn sang miệt đồng bên phải, hoặc bên trái. Nhìn lúa tốt, cụ không hề giấu diếm niềm vui. Cụ đã rất nhiều lần buông ra lời cảm thán:
- Lúa tốt thật!

 

[Ngao5]

Thường, sau lời cảm thán của cụ, chúng tôi cũng nhanh nhẩu đáp lại:
- Vâng, thưa cụ, tốt thật!.
Thường, sau lời đáp của chúng tôi, cụ nở một nụ cười mãn nguyện. Sau đó, cụ thường im lặng một lúc dài. Có bận, cụ còn đưa khăn lên thấm thấm vào mắt. Nhưng lần này, cụ lại không thể hiện sự sung sướng đó mà tiếp tục nói chuyện với hai chúng tôi:
- Các cháu phải khẩn trương làm nhanh báo cáo khoa học kỹ thuật đi chứ. Chỉ còn ít ngày nữa là Trung ương làng sẽ họp. Các cháu khẩn trương lên, kẻo không kịp mất.
Chúng tôi trả lời:
- Thưa cụ, chúng cháu đã chuẩn bị đủ cả rồi ạ.
Chẳng biết vì sao, cụ Chí bỗng nổi cáu lên:
- Đủ là thế nào? Một cuộc cách mạng về giống lúa đầu tiên cho cả làng, lớn đến như vậy. Đủ là đủ thế nào? Các cháu là chúa hay chủ quan.

 

[Ngao5]

- Dạ! Thưa cụ. Chúng cháu dự tính phải viết thêm ạ.
Cụ Chí chuyển sang giọng dạy dỗ chúng tôi:
- Các cháu hay quen cái lối viết tắt, làm tắt. Bản báo cáo khoa học này phải viết cụ thể, chi li vào. Phải bắt đầu từ chuyện lãnh đạo vào Nam. Gặp gỡ trong đó thế nào? Họ trao giống 1A cho ta ra sao? Giống bảo vệ trên đường như thế nào? Tay thủ trưởng nông nghiệp của các cháu cứ bảo nóng, giống không đảm bảo. Khoa học của các cháu chán mớ đời lắm! Các cháu chỉ biết: đang ẩm, gặp nóng thì nảy mầm; đang ẩm gặp nóng cũng nảy mầm. Thiếu thực tế lắm, các cháu ạ! Bác tính toán cả rồi. Giống lúa tớ để trên cốp xe thì hỏi ẩm, nóng ở đâu ra? Nóng, thì bác đã chống bằng cách bọc nó vào túi ny lông cẩn thận. Còn ẩm, sao bác để quên gói thuốc lá trên đó cả tuần không mốc? Chuyến đi khảo sát này là bác dành riêng cho các cháu. Xuống cơ sở, các cháu biết tình cảm của nông dân cả làng ta đối với giống 1A rồi đấy. Khoa học không thể thiếu được tình cảm. Các cháu hiểu chưa?

 

[Ngao5]

Cụ Chí ngừng lời. Chúng tôi lại vội chen vào:
- Dạ! Chúng cháu đã nghe và ghi âm hết vào đầu, rồi ạ.
- Không, không. Phải viết vào báo cáo để bác cần, bác còn lôi ra, chứ ở trong đầu các cháu, bác bổ óc các cháu ra mà dùng à?
- Dạ! Chúng cháu sẽ viết ra giấy ạ.
- Bao nhiêu trang?
Chúng tôi đưa mắt nhìn nhau. Cụ gắt:
- Bao nhiêu? Không thể dưới năm mươi trang, các cháu nhá.
- Dạ vâng! Chúng cháu có thể viết được dài hơn đấy ạ.
Cụ khen.
- Tốt! Tốt!
Bất ngờ, cụ rẽ ngoặt câu chuyện sang "lối" khác. Cụ tâm tình:
- Bác thì chả còn mấy nữa mà về hưu. Chà, nhanh quá. Mới ngày nào còn đi vận động bà con tổ chức hợp tác xã sản xuất nông nghiệp. Thế mà, nay cũng sắp già rồi. Này, các cháu.

 

[Ngao5]

- Dạ. Chúng tôi đồng thanh.
- Người ta sống, quan trọng là được cống hiến, phải không?
- Dạ, phải. Nhưng chỉ có người cách mạng mới như vậy.
- Thì bác chẳng đang nói cách mạng, chứ còn nói cái gì?
Chúng tôi im lặng. Cụ tâm sự:
- Bác thì cũng đã sắp về hưu. Hy vọng công trình khoa học này sẽ là cống hiến cuối đời cách mạng của bác. Thế là hoàn thiện cho bác lắm rồi. Lần cách mạng thứ nhất, bác đánh đổ Bá Kiến, Lý Cường. Lần Cách mạng thứ hai: xây dựng hợp tác xã sản xuất nông nghiệp - cái xương sống của chủ nghĩa xã hội ở nông thôn. Chủ nghĩa xã hội là khoa học. Lần Cách mạng thứ ba là công trình khoa học này đây. Các cháu còn trẻ chưa biết, hồi trước cách mạng, lối sống riêng lẻ, "Đèn nhà ai, nhà nấy rạng", tổ chức hợp tác xã sản xuất nông nghiệp, nhiều nơi làm bì bà bì bạch. Nhưng ở làng mình bác làm gọn lẹ chưa từng có. Không phải làng mình bà con nông dân tự giác vào hợp tác xã sản xuất nông nghiệp đâu. Cái chính là cách làm. Khắp nơi, biết bao cuộc họp, bàn đi tính lại nhưng chỉ là lác đác mấy hộ nộp đơn xin vào. Các tổ công tác xuống địa bàn vận động mãi, khí thế vẫn ì ạch, trung ương lo, cứ tưởng là hỏng. Thế là bác phải ra tay. Bác sai người đánh trống gọi làng đến họp. Rất đông đủ cả làng, bác mới ra lệnh:
- Trước cách mạng, nhà nào chưa có đất, đứng sang một bên.

 

[Ngao5]

Bác hỏi những người này:
- Ruộng đất, trước khi cách mạng chia cho bà con là của ai?
Mọi người trả lời:
- Của địa chủ, phong kiến, đế quốc ạ.
Bác hỏi tiếp:
- Ai giành ruộng đất từ tay địa chủ, phong kiến, đế quốc?
Mọi người lại đồng thanh:
- Cách mạng. Cách mạng ạ.
- Đúng rồi. Vậy, bà con nghĩ coi, đất đó là của ai? Của cách mạng chứ còn của ai nữa? Trước đây, cách mạng chia cho bà con mỗi người mỗi ruộng. Nay, cách mạng yêu cầu bà con đem đất đó nộp vào hợp tác xã sản xuất nông nghiệp, cùng nhau làm ăn chung… Làm ăn chung vui hơn, nhiều thóc hơn. Bà con không chịu vào là cớ làm sao? Rồi bác tuyên bố: Ai không vào là chống cách mạng, là cách mạng sẽ thu hồi lại ruộng đất.

 

[Ngao5]

Bác chỉ mới nói có thế mà hợp tác xã sản xuất nông nghiệp thành công đấy, các cháu ạ. Ai mà dám chống lại cách mạng, đúng không?
- Tài thật! Tài thật! Vĩ nhân! Cụ là vĩ nhân, nhất định là vĩ nhân, nhất định chỉ đứng sau các vị tiền bối cách mạng! - Chúng tôi đều thưa - Tuyệt! Thực là diệu kế. Cụ là người luôn hiểu sâu sắc từ thực tiễn đến lý luận về Chủ nghĩa Mác - Lê Nin. Hồi có một số xã viên tự ý chiếm đất, vỡ hoang, nếu cụ không ký lệnh phá lúa, dù lúa đã có đòng trên những thửa ruộng vỡ hoang đó, thì mấy tay lãnh đạo cấp dưới khó mà củng cố được hợp tác xã sản xuất nông nghiệp.

 

[Ngao5]

- Chứ còn gì? - Cụ tâm đắc khẳng định - Các cháu học nhiều, biết nhiều mà hiểu thực tế và lý luận chủ nghĩa Mác còn nông lắm. Tinh thần của Chủ nghĩa Mác là sở hữu công cộng, sở hữu toàn dân và do Đảng Cộng-sản lãnh đạo. Đất đai không là tài sản chung à? Đất đai đã là của chung, thì bất kể cây gì, con gì ở trên đó, đều là của chung cả. Anh không chịu làm ăn trong hợp tác xã, bỏ đoàn, bỏ đội, tự ý quay về làm ăn cá thể, đi vỡ hoang. Bác mới cho phá lúa đi là may, chứ đúng ra phải bắt bỏ tù mới đúng luật. Đúng không các cháu?