[ATGT] 25 ví dụ về Nguỵ biện - cách nhận biết nhằm cải thiện cách thức tranh luận trên các diễn đàn mở

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

Bẩm các kụ mợ,

Nhân việc tình cờ đọc được một Page khá thú vị của TS Phan Hữu Trọng Hiền viết trên Facebook với tên "Nguỵ biện - Fallacy", do thành viên Gà Đầu Gấu giới thiệu, nhà cháu trộm nghĩ các thông tin này có thể có ích cho các kụ mợ OF.

Chính vì vậy, nhà cháu xin mạn phép TS Phan Hữu Trọng Hiền được trích đăng một số thông tin về "các lỗi nguỵ biện cơ bản" từ trang của TS để đăng lên Diễn đàn OF, để các kụ mợ OF tham khảo, với mục đích, như lời tác giả đã viết tại Lời nói đầu "... Để mong bạn bè, các độc giả Việt Nam nhận dạng vùng kiến thức này, lưu tâm đến nó và cải thiện cách thức tranh luận của mỗi người. Hy vọng từ đây chúng ta sẽ cùng nhau xây dựng một văn hóa tranh luận tốt hơn cho người Việt".

Phần trích dẫn đăng trực tiếp trong thớt này (để các kụ mợ tiện bề tham khảo) bao gồm 25 ví dụ về cách nhận dạng các lỗi cơ bản về Nguỵ biện.
Các bài viết tiếp theo về cách thức xử lý, phản biện các Nguỵ biện đó - xin các kụ mợ tham khảo trực tiếp trên Page gốc của tác giả.

Nhà cháu xin chân thành cảm ơn tác giả của trang viết, TS Phan Hữu Trọng Hiền, về các bài viết thú vị và bổ ích này.

Sau đây là nội dung được trích đăng lại.

----------------

MỤC LỤC:
(Có kèm đường Link dẫn đến từng ví dụ trong bài)

Ví dụ 1: Ngụy biện Tấn công cá nhân, và ngụy biện Anh cũng vậy

"CÓ LÀM ĐƯỢC GÌ CHO ĐẤT NƯỚC ĐÂU MÀ TO MỒM THẾ"


Ví dụ 2: Nguỵ biện Vì anh không làm được nên không có quyền nói

"LÀM ĐƯỢC NHƯ NGƯỜI TA ĐI RỒI HÃY NÓI" -


Ví dụ 3: Nguỵ biện Đánh lạc hướng và Nguỵ biện Chọc tức

"NẾU KHÔNG HÀI LÒNG THÌ CÚT XÉO RA NƯỚC NGOÀI MÀ SINH SỐNG"


Ví dụ 4: Ngụy biện Anh hùng bàn phím

"ĐỪNG CÓ NGỒI ĐÓ MÀ LÀM ANH HÙNG BÀN PHÍM",


Ví dụ 5: Nguỵ biện Trắng - Đen, Nguỵ biện Chỉ được chọn một

"KHÔNG THỂ CHỌN ĐƯỢC CẢ 2, PHẢI CHỌN HOẶC NHÀ MÁY, HOẶC CÁ TÔM"


Ví du 6: Nguỵ biện Chế diễu

"CON LẠY CÁC THÁNH" - "LẠY ÔNG" - "PHÁN NHƯ THÁNH"


Ví dụ 7: Ngụy biện Hai sai thành đúng

"NƯỚC NÀO MÀ KHÔNG CÓ THAM NHŨNG"


Ví dụ 8: Nguỵ biện Lạm dụng uy tín

"NGỤY BIỆN LẠM DỤNG (UY TÍN) TÁC PHONG"


Ví dụ 9: Nguỵ biện Kết luận Lộp chộp

"NGỤY BIỆN KẾT LUẬN ẨU, LỘP CHỘP"


Ví dụ 10: Nguỵ biện Rơm (bóp méo - thương hại)

"NGỤY BIỆN RƠM và NGỤY BIỆN LÒNG THƯƠNG HẠI"


Ví dụ 11: Nguỵ biện Lợi dụng Cảm xúc

"NGỤY BIỆN LỢI DỤNG CẢM XÚC"


Ví dụ 12: Nguỵ biện Gièm pha, gây chán ghét

"NGỤY BIỆN GIÈM PHA, GÂY CHÁN GHÉT và NGỤY BIỆN CÁ TRÍCH"


Ví dụ 13: Nguỵ biện Vin vào Một bằng chứng

"NGỤY BIỆN VIN VÀO MỘT BẰNG CHỨNG"


Ví dụ 14: Nguỵ biện Nâng bi

"NGỤY BIỆN TÂNG BỐC và NGỤY BIỆN GÂY CHÁN GHÉT"


Ví dụ 15: Nguỵ biện Gây cảm giác Tội lỗi

"NGỤY BIỆN GÂY CẢM GIÁC TỘI LỖI, NGỤY BIỆN LỢI DỤNG LÒNG THƯƠNG HẠI, NGỤY BIỆN RƠM và NGỤY BIỆN CÁ TRÍCH"


Ví dụ 16: Nguỵ biện Cắt xén thông tin

"NGỤY BIỆN CẮT XÉN THÔNG TIN NGOÀI NGỮ CẢNH"


Ví dụ 17: Nguỵ biện Lợi dụng Đám đông

"NGỤY BIỆN LỢI DỤNG ĐÁM ĐÔNG và NGỤY BIỆN LỢI DỤNG CẢM XÚC"


Ví dụ 18: Lợi dụng Người nổi tiếng

"NGỤY BIỆN LỢI DỤNG NGƯỜI NỔI TIẾNG và NGỤY BIỆN LỢI DỤNG CẢM XÚC"


Ví dụ 19: Nguỵ biện Nhét chữ vào miệng

"NGỤY BIỆN NHÉT CHỮ VÀO MIỆNG"


Ví dụ 20: Nguỵ biện Đánh tráo Khái niệm

"NGỤY BIỆN ĐÁNH TRÁO KHÁI NIỆM, SO SÁNH ẨU"


Ví dụ 21: Nguỵ biện Thống kê

"NGỤY BIỆN THỐNG KÊ"


Ví dụ 22: Nguỵ biện Thiên vị

"NGỤY BIỆN THIÊN VỊ"


Ví dụ 23: Nguỵ biện Lợi dụng Nặc danh, Điều mơ hồ

"NGỤY BIỆN LỢI DỤNG NẶC DANH"


Ví dụ 24: Nguỵ biện Doạ dẫm

"NGỤY BIỆN DỤNG BẠO LỰC, DOẠ DẪM"


Ví dụ 25: Nguỵ biện Khái quát vội vã (Thầy bói xem voi)

"NGỤY BIỆN KHÁI QUÁT HÓA VỘI VÃ"




.

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

.

Ngụy biện - Fallacy
TS Phan Hữu Trọng Hiền

24-6-2016


LỜI NÓI ĐẦU TỪ ADMIN, TS PHAN HỮU TRỌNG HIỀN

Quan sát các tranh luận trên Facebook lâu nay, admin càng thấy lỗi ngụy biện (fallacy) trong thảo luận và trình bày ý kiến là một vấn đề nghiêm trọng, xảy ra trên bình diện đại số đông người Việt, không chỉ ở cả dân thường mà kể cả các vị có bằng cấp, học thức, hot bloggers.
Lỗi này thường là bị nhiễm một cách vô hình và đến từ nhiều nguồn, như từ cách nói chuyện thường ngày, như từ việc bắt chước cách nói chuyện của người khác, như từ tâm lý ham thắng thua cá vú lấp miệng em, hay như từ cách lý luận báo chí trong nước vốn là một núi ngụy biện...

Ngụy biện (fallacy) nguy hiểm hơn, còn khiến người nhiễm phải nó có một lối tư duy suy nghĩ và phân tích vấn đề sai lệch, theo lối mòn. Người càng ít tranh luận thì càng khó có khả năng phát hiện lỗi ngụy biện trong tư duy của mình để chỉnh sửa nó. Đó là lý do ta thấy nhiều người ít nói, nhưng một khi mở miệng thì sẽ đuối lý và kết quả là chỉ biết chửi thề, xúc phạm, tấn công cá nhân người khác mà thôi.

Các kiến thức về ngụy biện (fallacy) rất đáng tiếc lại không được dạy rộng rãi trong các trường ĐH, hay ít nhất là trong các khoa ngành XH, báo chí tại Việt Nam.

Vậy ngụy biện là gì?
Ngụy biện (fallacy) là các cách lập luận sai, vi phạm các quy tắc logic trong suy luận để giành phần lợi trong tranh luận, trong đối thoại và từ đó có thể biến sai thành đúng, biến đúng thành sai.

Ngụy biện không phải là một đánh giá đúng sai cảm tính, mà trái lại, nó là một vùng kiến thức đã được nghiên cứu và dạy rộng khắp trong các khóa học ở các trường ĐH trên thế giới.
Các nghiên cứu này đã nhận dạng, phân loại và thống kê khoảng trên dưới 100 loại ngụy biện khác nhau (xem chẳng hạn ở đây https://en.wikipedia.org/wiki/Fallacy).
Đáng tiếc, tài liệu nói về ngụy biện tiếng Việt thì chỉ có vài nguồn, như từ trang GS Nguyễn Văn Tuấn, trang Thư viện khoa học ... trong khi tài liệu ngụy biện bằng tiếng Anh thì rất nhiều, google "fallacy" là ra ngay.

Page "Ngụy biện - Fallacy" (trên Facebook) sẽ tập trung nói về các lỗi ngụy biện này để mong bạn bè, các độc giả Việt Nam nhận dạng vùng kiến thức này, lưu tâm đến nó và cải thiện cách thức tranh luận của mỗi người. Hy vọng từ đây chúng ta sẽ cùng nhau xây dựng một văn hóa tranh luận tốt hơn cho người Việt.

Cách làm của page rất đơn giản, đó là tìm các câu tranh luận, mẫu chuyện admin và các bạn gặp phải, và từ đó chúng ta phân tích lỗi ngụy biện của nó. Page này sẽ là nơi tập hợp và ghi lại các mẫu ngụy biện đó để ai cũng có thể xem lại sau này. Nguồn tham khảo chính của chúng ta sẽ là các tài liệu tiếng Việt và Anh về fallacy nêu trên.

Trong thời gian đầu, page sẽ tập trung đăng lại các ví dụ ngụy biện (fallacy) đã được viết và tổng hợp cả gần năm nay trong note cá nhân của admin https://goo.gl/WSGO6D. Thời gian sau, chúng ta sẽ phân tích thêm các ví dụ mới về ngụy biện ngoài note này.

1- Cập nhật thông báo 1: BỐN GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN PAGE

- Giai đoạn 1: GIỚI THIỆU (4 - 8 tuần): admin giới thiệu các loại fallacy thông dụng, được viết thành các ví dụ ngắn, nhỏ để độc giả mường tượng, hiểu từ từ chúng. Tất cả đều được đưa vào một album ảnh.

- Giai đoạn 2: CÁCH XỬ LÝ (dự đoán 1-2 tuần): admin giới thiệu, đề xuất các cách thức ứng đối mà độc giả có thể sử dụng khi gặp người ngụy biện.

- Giai đoạn 3: NÂNG CAO (lâu dài sau đó) Admin sẽ bắt đầu phân tích các ngụy biện dài, tổng hợp phức tạp và đáng chú ý, theo từng chủ đề khác nhau.

- Giai đoạn 4: (NẾU ADMIN ĐUỐI QUÁ) tuyển thêm cộng tác viên tin cậy, hiểu ngụy biện tốt để quản lý page dùm. Admin mệt quá, xin nghỉ ngơi :v :v

2- Cập nhật thông báo 2: CẤU TRÚC PAGE NGỤY BIỆN - FALLACY

Để thuận tiện cho việc theo dõi thông tin của độc giả, tất cả các bài viết của page đều chỉ bàn về ngụy biện (fallacy) và được phân chia thành 5 album.
-Album 1: Các ví dụ ngụy biện - fallacy (link: https://goo.gl/2aNvyH). Đây là album quan trọng nhất, nền tảng mà các độc giả page cần đọc đầu tiên.
-Album 2: Các câu hỏi trắc nghiệm ngụy biện (link https://goo.gl/P8e0rD)
-Album 3: Các thông báo quan trọng của page (link https://goo.gl/uAh5NE)
-Album 4: Các bài viết bàn về ngụy biện trong các lĩnh vực khác nhau, bao gồm cách ứng đối khi gặp ngụy biện (sẽ cập nhật trong giai đoạn 2).
-Album 5: Các phân tích ngụy biện tổng hợp, phức tạp (https://goo.gl/N0quXv).

Mời bạn bè, các độc giả cùng đồng hành với hành trình tìm các ngụy biện hay gặp trong tranh luận người Việt này của admin nhé.

Admin,
TS Phan Hữu Trọng Hiền.

P/s: một số cập nhật quan trọng về page, sau đúng một tháng page ra đời: https://www.facebook.com/nguybienVN/posts/181449735585062

.
sgb345sgb345

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

Ví dụ 1:
"CÓ LÀM ĐƯỢC GÌ CHO ĐẤT NƯỚC ĐÂU MÀ TO MỒM THẾ"-

Câu nói hay gặp này phạm lỗi ngụy biện tấn công cá nhân (ad hominem) và ngụy biện anh cũng vậy (Tu Quoque fallacy).

- Ngụy biện tấn công cá nhân (ad hominem https://goo.gl/8s0iLG): Thay vì bàn luận logic chủ đề đang bàn, kẻ sử dụng luận điểm này lại quay qua sỉ nhục, chửi rủa cá nhân người tranh luận để làm mất uy tín lời nói anh/chị ta. Việc anh A làm cái gì, không làm được cái gì không liên quan đến tính logic điều anh ta đang tranh luận.

- Ngụy biện "anh cũng vậy" (tu quoque fallacy https://goo.gl/IoiRRv): thay vì bàn đến tính logic của trao đổi, kẻ sử dụng ngụy biện này sẽ dùng các đặc tính thiếu sót, chưa hoàn thiện của người đối thoại, để từ đó phủ định ý kiến của anh ta. Câu nói ví dụ hàm ý "anh cũng chả làm được gì mà nói người ta", hàm ý "anh cũng chả hay ho gì, anh cũng bậy bạ vậy" chính là tu quoque fallacy.

Đa số "Tu quoque fallacy" sẽ phạm luôn "ad hominem", nhưng vài trường hợp chúng không đồng nhất nhau.

Hình #1:

Hình #2:

----------------


Ví dụ 2:
"LÀM ĐƯỢC NHƯ NGƯỜI TA ĐI RỒI HÃY NÓI" -

Câu nói khá thông dụng này phạm hai lỗi ngụy biện: ngụy biện tấn công cá nhân (ad hominem) và ngụy biện "anh cũng vậy" (Tu Quoque fallacy).

- Ngụy biện "anh cũng vậy" (tu quoque fallacy https://goo.gl/IoiRRv): là kiểu ngụy biện trong đó thay vì bàn đến tính logic của lời trao đổi, kẻ sử dụng ngụy biện này đề cập các đặc tính có vẻ thiếu sót, chưa hoàn thiện của người đối thoại, để từ đó phủ định logic ý kiến của anh/chị ta. Câu nói trên ám chỉ "vì anh không làm được nên không có quyền nói", chính là phạm vào "tu quoque fallacy".

- Ngoài ra những gì anh A/anh B làm được hay không làm được không dính dáng gì đến tính đúng sai, logic lời anh ta nói cả. Câu này mang tính chất hạ thấp người đối thoại, phạm ngụy biện tấn công cá nhân (ad hominem https://goo.gl/8s0iLG)

Hình #3:

----------------


Ví dụ 3:
"NẾU KHÔNG HÀI LÒNG THÌ CÚT XÉO RA NƯỚC NGOÀI MÀ SỐNG"

là câu nói phạm hai lỗi ngụy biện: "ngụy biện cá trích" (tổ lái) (red herring fallacy) và ngụy biện chọc tức (needling fallacy):

- Ngụy biện cá trích (red herring fallacy http://goo.gl/5FvlN0): loại ngụy biện khi một người nào đó đưa vào những phát biểu không dính dáng gì đến vấn đề đang tranh luận, nhằm mục đích đánh lạc hướng, hay làm dừng cuộc tranh luận. Ở đây việc anh A/B sống ở trong hay ngoài nước không liên quan đến tính logic vấn đề anh ta nói.

- Ngụy biện "chọc tức, đâm thọt" (needling fallacy http://goo.gl/5ZeYbF): là ngụy biện dùng lời nói bất lịch sự, bề trên ("anh không đồng ý thì đi ra nước ngoài mà sống") ko liên quan câu chuyện để làm đối thủ tức giận.

Hình #4:

.

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

Ví dụ 4:
"ĐỪNG CÓ NGỒI ĐÓ MÀ LÀM ANH HÙNG BÀN PHÍM",

câu nói thông dụng, nhưng lại phạm hai lỗi ngụy biện: "tấn công cá nhân" (ad hominem) và ngụy biện "anh cũng vậy" (Tu Quoque fallacy).

- Tấn công cá nhân (ad hominem https://goo.gl/8s0iLG) : cách gọi "anh hùng bàn phím" là mang tính chê bai, tấn công cá nhân và không dính dáng gì đến tính đúng sai, logic lời anh ta nói cả.

- Ngụy biện anh cũng vậy (tu quoque fallacy https://goo.gl/IoiRRv): thay vì bàn đến tính logic của trao đổi, kẻ sử dụng ngụy biện này đề cập các đặc tính có vẻ thiếu sót, chưa hoàn thiện của người đối thoại, để từ đó phủ định logic ý kiến của anh ta. Gọi là "anh hùng bàn phím" còn có ngụ ý nói "bạn cũng tệ vậy thì còn nói ai", để phủ định logic lời nói của đối phương.

(Xem Hình #1 và #2 ở trên)

----------------

Ví dụ 5:
KHÔNG THỂ CHỌN ĐƯỢC CẢ 2, PHẢI CHỌN HOẶC NHÀ MÁY, HOẶC CÁ TÔM


Câu nói trên của vị giám đốc Farmasa (nguồn: http://goo.gl/XxsHvJ) về việc gây ô nhiễm nghiêm trọng của nhà máy gang thép Famasa Hà Tĩnh và cho rằng phải lựa chọn giữa hai sự việc, hoặc nhà máy, hoặc cá tôm - phạm lỗi ngụy biện đen trắng (black-or-white fallacy https://goo.gl/2yBi6F).

Ngụy biện này là kiểu lý luận triệt buộc, bắt người đối thoại phải chọn một trong hai lựa chọn mà kẻ ngụy biện cho là duy nhất, trong khi thực tế còn các lựa chọn khác có thể dùng đến. Chẳng hạn vẫn còn các lựa chọn khác mà người dân, hay chính phủ VN làm được trong trường hợp này, như bắt buộc nhà máy này sử dụng công nghệ thân thiện môi trường, trong tiêu chuẩn an toàn và kiểm soát chặt chẽ từ phía VN.


Hình #5:

---------------

Ví du 6:
"CON LẠY CÁC THÁNH" - "LẠY ÔNG" - "PHÁN NHƯ THÁNH"

là các cách nói ngắn, hay gặp và phạm hai lỗi ngụy biện nghiêm trọng: tấn công cá nhân (ad hominem) và "ngụy biện chế giễu" (appeal to ridicule).
- Tấn công cá nhân: tấn công, sỉ nhục cá nhân người trao đổi (vốn không liên quan chủ đề đang tranh luận) để hạ thấp giá trị bản thân họ, lời nói của họ. Ở đây cách gọi "thánh", "ông" là hàm ý chê bai, tấn công cá nhân.
- Ngụy biện chế giễu (appeal to ridiculous https://goo.gl/FaU4v1): ngụy biện khi giễu cợt lời người trao đổi là nhảm nhí, là tầm bậy để hạ thấp giá trị các lời nói đó. Ở đây "phán", hay "con xin lạy" là chế diễu cách nói chuyện đàng hoàng của đối phương để hạ thấp giá trị lời nói của họ.



Hình #6:

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

.
Ví dụ 7:
NƯỚC NÀO MÀ CHẲNG CÓ THAM NHŨNG
(ngụy biện hai sai thành đúng)


"A nói: VN tham nhũng ghê quá
B phản bác: Nước nào mà chẳng có tham nhũng"

Câu nói của B phạm lỗi ngụy biện khá thông dụng: "hai sai thành đúng" (Two wrongs make a right http://goo.gl/EQzGBc).
Lỗi ngụy biện này sử dụng khi người trao đổi thay vì bàn về cái sai của sự việc đang xét, lại đưa ra một sự vật sai tương tự để biện hộ, hay giảm nhẹ, hay làm lạc hướng cho cái sai của nó.

Lưu ý đại đa số ngụy biện thông dụng "Anh cũng vậy" (Tu Quoque fallacy) cũng phạm lỗi "Hai sai thành đúng", nhưng chúng không đồng nhất nhau.

Hình #7:

---------------

Ví dụ 8:
NGỤY BIỆN LẠM DỤNG (UY TÍN) TÁC PHONG (appeal to appearance and manner)

"A nói : Farmasa Hà Tĩnh thải độc, gây chết cá.
B phản bác: Không phải vậy, tôi là chuyên gia môi trường, tôi biết hơn anh."

Câu trả lời của B phạm ngụy biện lạm dụng (uy tín) tác phong (fallacies of appearance and manner http://goo.gl/I9Nulu) là ngụy biện khi một ai đó thay vì bàn về logic sự việc, lại lạm dụng tuổi tác, chức vụ, uy tín, thành tích và danh xưng ... để nâng giá trị lời nói của anh/chị ta, hạ thấp người trao đổi, hạ thấp luận điểm họ và dành phần thắng cho mình.

Đây là một ngụy biện rất thông dụng và đôi khi là một biến thể của tấn công cá nhân ad hominem.

Hình #8:

----------------

Ví dụ 9:
NGỤY BIỆN KẾT LUẬN ẨU (jumping to conclusions)

Sau khi hàng loạt cá chết bất thường tại Vũng Áng, lời ông phó chủ tịch Hà Tĩnh đại ý rằng: "VẪN YÊN TÂM ĂN CÁ, TẮM BIỂN Ở VŨNG ÁNG" (nguồn: http://goo.gl/CgAMzG).

Đây là ví dụ của "ngụy biện kết luận ẩu" (jumping to conclusions https://goo.gl/R77WVl) cũng rất phổ dụng, trong đó người phát biểu dù không đủ chứng cứ, lý luận hay bằng chứng vẫn phát biểu những luận điểm vội vã, thiếu logic, thiếu thuyết phục.

Khi ta gặp bất kỳ ai phán ẩu, nói ẩu, nghĩa là họ đang dùng ngụy biện jumping to conclusions này.


Hình #9:

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

.
Ví dụ 10:
NGỤY BIỆN RƠM (STRAW MAN) và NGỤY BIỆN LÒNG THƯƠNG HẠI (APPEAL TO PITY)

Xem câu nói trích từ bài viết báo Thanh Niên về BPhone: (trích http://goo.gl/QH64On) "KHI CHƯA RA ĐỜI, CHỈ CẦN BỊ ĐOÁN MÒ, BPHONE ĐÃ Bị NÉM ĐÁ THIẾU ĐIỀU NẾU NHƯ KHÔNG ĐỦ CAN ĐẢM VÀ BẢN LĨNH THÌ CHA MẸ CỦA NÓ ĐÃ PHẢI VÔ BỆNH VIỆN PHỤ SẢN MÀ PHÁ THAI" (hết trích) phạm hai lỗi ngụy biện: ngụy biện rơm và lợi dụng lòng thương hại.

- Lỗi ngụy biện rơm (straw man https://goo.gl/OlzzsL): lỗi ngụy biện khi bóp méo luận điểm của ai đó để từ đó tấn công nhận định của họ. Ở đây tác giả bài viết dùng ngụy biện rơm (straw man) bằng cách cường điệu hóa, chế diễu hóa hoặc thô tục hóa những nhận định đàng hoàng về BPhone thành những từ "đoán mò", "ném đá".

- Lỗi ngụy biện lợi dụng lòng thương hại (appeal to pity https://goo.gl/CHIIod): lỗi ngụy biện khi thay vì đưa ra các nhận định logic về vấn đề đang bàn, kẻ ngụy biện dùng các từ ngữ mang tính cảm tính, gây cảm giác thương hại, động lòng trắc ẩn của người đối thoại/độc giả về sự vật có liên quan, từ đó đạt được mục tiêu đó là đẩy vấn đề tranh luận sai lệch như điều anh ta mong muốn.
Nhắc lại, kẻ ngụy biện hoàn toàn chỉ là đánh vào tâm lý thương hại độc giả, chứ không bàn đến logic vấn đề. Ở đây tác giả đưa hình ảnh "sản phụ phải nạo phá thai" vào để làm động lòng trắc ẩn của người đọc.

Lưu ý cả hai ngụy biện rơm (straw man) và ngụy biện lợi dụng lòng thương hại (appeal to pity) đều rất thông dụng

Hình #10:

----------------


Ví dụ 11:
NGỤY BIỆN LỢI DỤNG CẢM XÚC (APPEAL TO EMOTION)


Bộ công thương vừa đưa ra một thông điệp: GIÚP DÂN TIÊU THỤ CÁ LÀ YÊU NƯỚC (http://goo.gl/I2AL5d).

Câu nói trên là một ví dụ điển hình của một loại ngụy biện rất thông dụng: ngụy biện lợi dụng cảm xúc (appeal to emotion http://goo.gl/T8Nkh6), loại ngụy biện trong đó thay vì dùng các yếu tố logic để thuyết phục người đối thoại/độc giả về vấn đề đang bàn, kẻ ngụy biện sẽ dùng các câu chữ mang cảm tính cao, hay gắn một giá trị đạo đức vào một đề nghị hay một câu phát biểu nhằm đánh vào tâm lý, cảm xúc của người đối thoại, để từ đó, họ chấp nhận luận điểm (thiếu tính logic) của kẻ ngụy biện.

Trong câu nói trên, do thiếu tính logic trong việc thuyết phục dân tiêu thụ cá (nỗi lo nhiễm độc thấy rõ), nên bộ công thương phải dùng chiêu "kêu gọi lòng yêu nước" từ dân, chính là ngụy biện lạm dụng cảm xúc, đánh vào tâm lý người dân mà thôi.
Lưu ý ngụy biện lợi dụng cảm xúc được dùng rất thông dụng trong sách vở, báo đài nhà nước và các nhà chính trị gia để thu hút, "mê hoặc" dân chúng.


Hình #11:

----------------

Ví dụ 12: NGỤY BIỆN GIÈM PHA, GÂY CHÁN GHÉT (APPEAL TO SPITE) và NGỤY BIỆN CÁ TRÍCH (RED HERRINGS)

A nói: Hai mẹ con cô Hoàng Mỹ Uyên đi tuần hành vì môi trường tại Sài Gòn bị an ninh đánh đập vô pháp, tồi tệ và đáng căm phẫn.
B phản bác: Thật là độc ác khi một bà mẹ lại đem con đi vào chỗ nguy hiểm. Tại sao cô ta lại có thể làm vậy.

Luận điểm của B phạm hai lỗi ngụy biện: ngụy biện gièm pha gây chán ghét (appeal to spite) và ngụy biện cá trích (red herrings):

1- Ngụy biện gièm pha, gây chán ghét (appeal to spite http://goo.gl/g72Ffq): Ở thủ thuật ngụy biện này, kẻ ngụy biện sẽ dùng các từ ngữ hay cách nói chuyện để đánh vào tâm lý người đối thoại (hoặc độc giả), chứ không phải logic của vấn đề, để họ bỗng có tâm lý chán ghét (vô cớ) một nhân vật, đối tượng nào đó, và từ đó sẽ chấp nhận luận điểm sai trái của kẻ ngụy biện về vấn đề đang bàn.
Ở đây B thay vì bàn về logic của việc đánh mẹ con cô Uyên thế là đúng hay sa, thì lại tìm cách hạ nhục mẹ con cô Uyên vốn là nạn nhân bị đánh vô cớ này: lên án cô ta đem con đi vào buổi tuần hành ôn hòa là độc ác. Mục đích của B là để đánh vào tâm lý độc giả, để họ chán ghét, ác cảm với cô.

2- Ngụy biện cá trích (red herrings http://goo.gl/5FvlN0): lái câu chuyện qua hướng khác để gây phân tán sự chú ý về vấn đề chính, hoặc để dừng tranh luận. Ở đây B lái câu chuyện qua việc tại sao lại đem con đi theo trong cuộc biểu tình - vốn là rất bình thường vì chỉ là tuần hành ôn hòa, nằm trong quyền của ba mẹ, không vi phạm pháp luật gì hết - để làm A phân tâm vào cái cần lên án nhất: đòn đánh đập vô pháp, dã man và hèn hạ của an ninh cho mẹ con cô.

Lưu ý: ngụy biện gièm pha, gây chán ghét (appeal to spite) được sử dụng khá thông dụng bởi các dư luận viên (hoặc người có tư tưởng DLV), cũng như trong đời sống hàng ngày.
Ví dụ thói quen nói xấu người khác vô cớ của người Việt, hay rỉ tai nói xấu đồng nghiệp để lấy phần lợi cho mình tại công sở.


Hình #12:

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

.
Ví dụ 13:
NGỤY BIỆN VIN VÀO MỘT BẰNG CHỨNG (FALLACY OF ONE SINGLE PROOF)

- A nói: Hai mẹ con cô Hoàng Mỹ Uyên đi tuần hành vì môi trường tại Sài Gòn bị an ninh đánh đập vô pháp, tồi tệ và đáng căm phẫn. Có nhiều người chứng kiến, hình ảnh truyền khắp facebook và nạn nhân cũng tường thuật rõ ràng trên Youtube.
- B phản bác: Tôi không tin có chuyện đó vì không có clip nào quay lại sự việc lúc đó cả.

Luận điểm của B đã phạm "ngụy biện vin vào một bằng chứng" (fallacy of one single proof http://goo.gl/QnrBVh).
Đây là loại ngụy biện trong đó kẻ ngụy biện đã bướng bỉnh, vô lý khi chỉ vin vào một bằng chứng duy nhất nào đó để bác bỏ tính chân trị của sự việc đang bàn, trong khi đó lại bác bỏ tất cả những bằng chứng xác đáng và logic khác chứng minh sự việc trên là đúng.
Trong ví dụ trên, dù có nhiều hình ảnh hai mẹ con cô Uyên bị đánh đập, nhiều người chứng kiến và cả clip tường thuật câu chuyện của chính hai mẹ con nạn nhân, nhưng kẻ ngụy biện B vẫn cố chấp vin vào một lý do duy nhất, là không có clip quay lại lúc xảy ra sự viêc, để bác bỏ tính chân trị sự việc ấy.

Tư duy của "Ngụy biện vin vào một bằng chứng" (one single proof) được thấy rất nhiều trong thực tế cuộc sống ở VN, ví dụ như nạn cửa quyền, thủ tục hành chính sách nhiễu dân trong các cơ quan nhà nước (đòi hỏi các thủ tục, giấy tờ rườm rà, đôi khi không cần thiết, phi logic).

Khi tranh luận nếu bạn thấy ai dùng ngụy biện vin vào một bằng chứng (one single proof) - nghĩa là họ đang đuối lý, chỉ cãi bướng mà thôi.


Hình #13:

----------------

Ví dụ 14:
NGỤY BIỆN TÂNG BỐC (appeal to flattery) và NGỤY BIỆN GÂY CHÁN GHÉT (appeal to spite)

Xem lời facebooker Chung Nguyễn - Phú (https://goo.gl/yDg5is) viết về việc anh bán hàng rong bị công an viên đánh đến xuất huyết não:
(Trích) TRƯỚC HẾT TÔI KHEN TRÌNH ĐỘ VÕ THUẬT CỦA ANH CÔNG AN, GÌ CHỨ THẰNG LÁI XE TRÔNG LÙN LÙN BẨN BẨN NHƯNG TÓC XOĂN DA ĐEN TRŨI, BẮP ĐÙI NÓ TO NHƯ TRỤ ĐƯỜNG SẮT CÁT LINH - HÀ ĐÔNG, THẰNG NÀY KHÔNG NẶNG NGÓT TẠ MỚI LÀ LẠ. ANH QUẬT NGÃ NÓ BẰNG MỘT ĐÒN KHIẾN TÔI TÂM PHỤC KHẨU PHỤC, HOÀN TOÀN IÊN TÂM VỀ NĂNG LỰC CỦA CÁC ĐỒNG CHÍ CÔNG AN!. (hết trích)

Ở đoạn văn trên, Chung Nguyễn (Phú) đã sử dụng hai ngụy biện, ngụy biện tâng bốc (appeal to flattery) và ngụy biện gièm pha gây chán ghét (appeal to spite http://goo.gl/g72Ffq) cùng lúc.

1- ngụy biện tâng bốc (appeal to flattery http://goo.gl/DBLmb3) là kiểu ngụy biện khi một ai đó cố ý tâng bốc một nhân vật, đối tượng nào đó lên quá mức, quá sự thật, để đánh vào tâm lý người trao đổi, độc giả, để họ nhìn nhận sự việc liên quan đến nhân vật, đối tượng đó một cách lệch lạc, từ đó chấp nhận quan điểm thiếu logic của kẻ ngụy biện.
CN khen anh công an này, nào là trình độ võ thuật cao, đòn đánh đẹp khiến hắn khâm phục ...etc chính là để đánh vào tâm lý độc giả, để họ cũng thích thú và có cảm tình với anh CA đánh dân, để họ xem hành động đó là đáng khen (trong khi điều cần làm là lên án anh công này này đã dùng vũ lực quá mức, gây thương tổn trầm trọng anh bán hàng rong).

2- ngụy biện gièm pha, gây chán ghét (appeal to spite - xem lại ví dụ 12 https://goo.gl/BOMQ6L): Chung Nguyễn mô tả anh bán hàng rong một cách tệ mạc - "thằng lái xe trông lùn lùn bẩn bẩn nhưng tóc xoăn da đen trũi, bắp đùi nó to như trụ đường sắt Cát Linh - Hà Đông," - chính là ngụy biện gièm pha, hướng độc giả xem thường, hạ thấp anh bán hàng rong.

Ngụy biện tâng bốc (appeal to flattery) thật ra được dùng thịnh hành trong cuộc sống, ví dụ những câu mật ngọt nịnh đầm của chàng trai dành cho các cô gái, như lời người bán hàng (sale) với khách hàng về sản phẩm của họ đang rao bán, như báo chí tung hô các nhân vật lãnh đạo quá đáng (để định hướng suy nghĩ tôn sùng, yêu quý của dân chúng với các nhà lãnh đạo đó).

Dư luận viên thường hay dùng hai cặp ngụy biện, ngụy biện tâng bốc (appeal to flattery) và ngụy biện gièm pha (appeal to spite) song hành với nhau, để nâng người này lên và đạp người khác xuống cùng lúc cho mục đích định hướng dư luận hiểu sai, nghĩ sai về một vấn đề nào đó của chúng. Câu nói trên của Chung Nguyễn là một ví dụ điển hình như vậy.


Hình #14:

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

Ví dụ 15:
NGỤY BIỆN GÂY CẢM GIÁC TỘI LỖI (APPEAL TO SHAME), NGỤY BIỆN LỢI DỤNG LÒNG THƯƠNG HẠI (appeal to pity), NGỤY BIỆN RƠM (straw man) và NGỤY BIỆN CÁ TRÍCH (red herrings)

- A nói: ÔNG M LÚC CÒN SỐNG THAM NHŨNG HẠI DÂN HẠI NƯỚC GHÊ LẮM
- B phản bác: BẠN KHÔNG THẤY XẨU HỔ KHI BƯƠI MÓC QUÁ KHỨ MỘT NGƯỜI ĐÃ KHUẤT Ư

Câu nói trên của B tuy ngắn, nhưng đã phạm cùng lúc bốn lỗi ngụy biện trên: ngụy biện lợi dụng lòng thương hại, ngụy biên gây cảm giác tội lỗi, ngụy biện rơm và ngụy biện cá trích.

1- Ngụy biện lợi dụng lòng thương hại (appeal to pity https://goo.gl/CHIIod - xem lại ví dụ 10): ngụy biện thay vì bàn về logic của vấn đề, kẻ ngụy biện lại đánh vào cảm giác, tâm lý thương hại, trắc ẩn người đối thoại, để dành phân lợi cho luận điểm của mình. B đưa cái chết ông M vào để đánh vào tâm lý người đối thoại, gợi lòng trắc ẩn của họ.

2- Ngụy biện gây cảm giác tội lỗi (appeal to shame http://goo.gl/d52HCt): loại ngụy biện trong đó kẻ ngụy biện cố ý gây cho người đối thoại, hay độc giả có cảm giác tội lỗi về luận điểm của họ, để dành phần lợi cho mình - nhưng thật ra lời buộc tội ấy chỉ đánh vào tâm lý, cảm xúc chứ không hề liên quan logic vấn đề đang bàn. B đã đi xa hơn, khi buộc tội A, làm cho A có cảm giác tâm lý có lỗi khi nói về việc tham nhũng của ông M.

3- Ngụy biện rơm (straw man https://goo.gl/OlzzsL - xem lại ví dụ 10): ngụy biện thông dụng, trong đó kẻ ngụy biện bóp mép, hạ thấp lời người nói để giành phần lợi cho luận điểm của anh ta. Ở đây B dùng từ "bươi móc" chính là bóp méo lời nói đàng hoàng của A về ông M.

4- Ngụy biện cá trích (red herrings http://goo.gl/5FvlN0 - xem lại ví dụ 3): lái vấn đề sang ý khác để đánh lạc hướng, hay dừng luận điểm người đối thoại. B đã sử dụng hàng loạt nguy biện, cũng chỉ là để ngừng luận điểm của A về ông M.

Đây là một ví dụ hiếm có và rất hữu ích, vì một câu nói ngắn mà sử dụng bốn ngụy biện kín kẽ cùng lúc.


Hình #15:

----------------

Ví dụ 16:
NGỤY BIỆN CẮT XÉN THÔNG TIN NGOÀI NGỮ CẢNH (fallacy of quoting out of context)

Cách đây không lâu, có một bài báo tệ hại tại CafeBiz (dẫn nguồn từ Trí thức trẻ): "Người Việt tuy nghèo, nhưng chất lượng sống ngang với các nước có thu nhập 10.000 USD/người". (http://goo.gl/G12Ac8)

Thật ra bài báo đã cắt xén, thổi phồng thông tin một báo cáo thống kê của một công ty có tên BCG trong đó họ đưa ra một chỉ số Sustainable Economic Development Assessment (SEDA - tạm dịch chỉ số phát triển kinh tế bền vững) và xếp loại các quốc gia dựa trên chỉ số đó. Báo cáo gốc của công ty BCG ở đây: https://goo.gl/9hM3XG

Khoan bàn đến đúng sai, mô hình thống kê mà công ty này đưa ra, chỉ số của nó hợp lý thế nào..., nguyên toàn báo cáo gốc chỉ có một đoạn đáng chú ý nói về VN: "Vietnam is among the top performers in terms of how well it converts wealth in well-being: it has a much higher current-level score for well-being than other countries with similar income levels", ở trang 11/59. Nghĩa là theo BCG, VN có điểm số SEDA tốt hơn so với các nước cùng thu nhập mà thôi. Ngoài ra không có bất kỳ chỗ nào nói thêm về VN, nào là VN có CHẤT LƯỢNG SỐNG ngang bằng các nước khác có thu nhập 10.000USD cả.

Bài báo của Cafebiz đã phạm lỗi ngụy biện cắt xét thông tin ngoài ngữ cảnh (fallacy of quoting out of context https://goo.gl/lyOT1O), loại ngụy biện khi ai đó đăng, trích dẫn lại một thông tin (ví dụ một phát ngôn, nhận xét, dữ liệu nào đó) ở dạng cắt xén, hay trích rút phát biểu ấy ra ngoài ngữ cảnh gốc, để lái vấn đề sang hướng khác, gây cho người đọc thứ ba hiểu nhầm. Ở đây tác giả bài báo đã bóp méo thông tin gốc và dối trá bảo Việt Nam có chất lượng cuộc sống cao bằng các nước có thu nhập 10.000 USD.

Ngụy biện cắt xén thông tin (quoting out of context) là một trường hợp đặc biệt của ngụy biện rơm (straw man - xem ví dụ 10, 15) và là một ngụy biện mà báo chí hay dùng để định hướng dư luận và các dư luận viên hay dùng nó để vu oan, tấn công luận điểm và cá nhân người khác.

Kinh nghiệm đặt ra: luôn phải cẩn thận kiểm tra nguồn tin kỹ càng trong thời đại mạng xã hội hiện nay, dù là nó đến từ báo chí chính thống.


Hình #16:

.

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

Ví dụ 17:
NGỤY BIỆN LỢI DỤNG ĐÁM ĐÔNG (appeal to the people) và NGỤY BIỆN LỢI DỤNG CẢM XÚC (appeal to emotion)

Câu nói của ông Trần Bảo Quyến, Phó GĐ Sở VH-TT-DL Sơn La: (trích http://goo.gl/yoahT0): 1400 TỶ ĐỂ XÂY DỰNG TƯỢNG ĐÀI NHẰM ĐÁP ỨNG NGUYỆN VỌNG VÀ TÌNH CẢM CỦA ĐỒNG BÀO TÂY BẮC VỚI BÁC HỒ (hết trích), phạm hai lỗi ngụy biện: ngụy biện lợi dụng đám đông (appeal to the people) và ngụy biện lợi dụng cảm xúc (appeal to emotion).

1- Ngụy biện lợi dụng đám đông (appeal to the people hoặc argumentum ad populum http://goo.gl/yoahT0): là loại ngụy biện là chỉ cho trường hợp thay vì dùng tính logic của sự việc, thì lại kẻ ngụy biện lại vin vào sự ủng hộ của đám đông để cho rằng luận điểm anh ta là đúng.
Trong câu nói trên, ông Quyến đã dùng đám đông "nhân dân Tây Bắc" (cũng là một cách nói bừa thiếu chứng cứ) để biện hộ thiếu logic cho việc xây dựng tượng đài 1400 tỷ này.

2- Ngụy biện lợi dụng cảm xúc (appeal to emotion http://goo.gl/T8Nkh6 - xem ví dụ 11 https://goo.gl/kMjM5s): ngụy biện khi kẻ tranh luận thay vì bàn đến tính logic của sự việc lại dùng các từ ngữ cảm tính để đánh vào cảm xúc, tâm lý của người đối thoại hay khán giả để giành được sự đồng thuận cho luận điểm anh ta.
Câu nói "(đáp ứng) nguyện vọng và tình cảm nhân dân Tây Bắc với Bác Hồ" chính là dùng lạm dụng cảm xúc, đánh vào tâm lý, cảm xúc của độc giả/người đối thoại mà thôi.

Lưu ý: ngụy biện lợi dụng đám đông (appeal to the people) được xài rất nhiều bởi các chính trị gia.

Kinh nghiệm rút ra: không dùng sự ủng hộ đám đông làm bàn đạp, chỗ dựa cho luận điểm của mình. Chỉ hoàn toàn dùng logic, có lý lẽ để thuyết phục người nghe về sự hợp lý trong luận điểm của mình. Nếu luận điểm của ai đó được nhiều người đồng tình cũng chưa hẳn là nó đúng.

Hình #17:

----------------

Ví dụ 18:
NGỤY BIỆN LỢI DỤNG NGƯỜI NỔI TIẾNG (appeal to authority) và NGỤY BIỆN LỢI DỤNG CẢM XÚC (appeal to emotion)

Cũng liên quan đến sự kiện tượng đài 1.400 tỷ tại Tây Bắc, lời ông PGS Nguyễn Trọng Phúc (http://goo.gl/lFjTZB): "XÂY TƯỢNG TỐN KÉM, BÁC SẼ KHÔNG AN LÒNG" là một câu nói ngắn nhưng phạm hai lỗi ngụy biện:

1- Ngụy biện lợi dụng người nổi tiếng (appeal to authority hoặc ad verecundiam http://goo.gl/w2Fco7): ngụy biện khi ai đó dùng danh tiếng hay uy tín những nhân vật nổi tiếng (trong trường hợp này là cụ Hồ) thay vì tính logic của luận điểm để tìm sự ủng hộ cho lời nói anh ta.
Cũng có vài trường hợp khác cũng rơi vào ngụy biện này - như người nổi tiếng không có đủ uy tín trong lĩnh vực đang bàn, hoặc kẻ ngụy biện bóp méo lời vị ấy nói để làm lợi cho luận điểm anh ta.

2- Ngụy biện lợi dụng cảm xúc (appeal to emotion http://goo.gl/T8Nkh6 - xem ví dụ 11 https://goo.gl/kMjM5s, ví dụ 17 https://goo.gl/fr6S9J): ngụy biện khi kẻ tranh luận thay vì bàn đến tính logic của sự việc lại dùng các từ ngữ cảm tính để đánh vào cảm xúc, tâm lý của người đối thoại hay khán giả để giành được sự đồng thuận cho luận điểm anh ta.
"Bác sẽ không an lòng" là cách nói không có bằng chứng, không logic và chính là lạm dụng cảm xúc mà thôi.

Ngụy biện lợi dụng người nổi tiếng (appeal to authority) là một thói quen tai hại, hay dùng của nhiều bạn trẻ Việt và đa số hình thành từ các thói quen hành văn trong các bài tập làm văn thời học sinh tại Việt Nam. Một phần nó cũng được tạo nên từ tâm lý tôn sùng lãnh tụ, thần tượng thái quá trong tâm lý khi chúng ta còn trẻ.

Kinh nghiệm rút ra: Cẩn thận khi ai đó đưa ra các "big name" trong khi tranh luận và kim chỉ nam là luôn đánh giá các luận điểm một cách độc lập và chỉ dựa vào logic, sự hợp lý của nó mà thôi. Mặc "big name" đó là ai, chúng ta cần xem xét lời nói "big name" mà người đối thoại trích dẫn đó có chính xác hay không, "big name" ấy có phải là người có uy tín trong lĩnh vực đang bàn hay không ...

Hình #18:

.

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

.
Ví dụ 19:
NGỤY BIỆN NHÉT CHỮ VÀO MIỆNG (loaded question fallacy)

Trong chương trình "60 phút mở của VTV" vừa rồi (nguồn: https://goo.gl/T7CtfC), tại phút 1'30'', nhà báo Tạ Bích Loan đặt câu hỏi với MC Phan Anh: (trích) Sau khi bạn chia sẻ cái clip về cá chết, MỘT CÂU CHUYỆN KHÔNG CHÍNH XÁC ĐÚNG KHÔNG Ạ, thì đã bị dư luận phản ứng rất nhiều.
Có một người comment trên Facebook của bạn thế này: ông làm MC thì làm tốt vai trò của mình đi chứ đừng chia sẻ những câu chuyện thế này làm gì? Bạn nghĩ gì về nó (hết trích)

Câu hỏi của Tạ Bích Loan dành cho Phan Anh chính là một loại ngụy biện hay gặp trong cuộc phỏng vấn hay nói chuyện hàng ngày: Ngụy biện nhét chữ vào miệng (loaded question fallacy https://goo.gl/iee5aD).
Đây là một loại ngụy biện trong đó người phỏng vấn câu hỏi sẽ lồng ghép giả định của các vấn đề đang còn đang tranh cãi (thậm chí giả định ấy là sai, vu khống hoặc không có thật), vừa để giới hạn sự trả lời của người được hỏi, vừa bảo vệ quan điểm người phỏng vấn với giả định về vấn đề còn đang tranh cãi đó, cũng như vừa có thể làm khán giả/người quan sát thứ ba nếu không tinh ý có chấp nhận giả định chưa chính xác của người phỏng vấn về vấn đề gây tranh cãi đó.

Trong trường hợp này, clip hai cá chết ở Hà Tĩnh có đáng tin cậy hay không còn là một chủ đề gây tranh cãi.
Một bên là VTC, người đưa ra clip, là một cơ quan báo chí chính danh trong nước, với clip phóng sự cá chết sau hai phút hẳn hoi (http://goo.gl/fDefSJ) - một bên là phản bác của Sở tài nguyên môi trường Hà Tĩnh (http://goo.gl/Yil9rg), một cơ quan trực thuộc địa phương chủ quản Hà Tĩnh, nơi vốn đang im hơi lặng tiếng một cách khó hiểu về những gì xảy ra bên trong Vũng Áng hai tháng nay cộng với bài tìm hiểu, phóng sự phản bác VTC của nhóm Trí Thức Trẻ (http://goo.gl/igpctF).
Lưu ý rằng nhóm Trí Thức Trẻ này từng có bài viết dối trá, bóp xén thông tin trong bài viết "Việt Nam tuy nghèo nhưng chất lượng sống ngang bằng các nước phát triển" như trong ví dụ ngụy biện 16 admin đã từng phân tích trước đây (https://goo.gl/OCGwXm).
Tóm lại chưa thể khẳng định ai đúng, ai sai và clip đó có đáng tin cậy hay không là tùy theo góc nhìn, quan điểm khác nhau của mỗi người. Câu hỏi của Tạ Bích Loan đã cố tình đưa vào giả định clip của VTC là sai, và cố ý bắt Phan Anh cũng như khán giả, người quan sát chấp nhận quan điểm còn tranh cãi đó.

Ngụy biện nhét chữ vào miệng (loaded question) hay gặp trong các cuộc phỏng vấn trên báo chí. Trên đời thường nó cũng được sử dụng đa dạng, như bạn bè chọc ghẹo nhau (bạn hỏi người chồng trước mặt cô vợ: hôm qua tao thấy mày chở con nào trên phố vậy bla bla :v ), hay như trong các cách hỏi lửng, bỏ nhỏ sau lưng để gièm pha nhau nơi công sở, ngoài xã hội...

Kinh nghiệm rút ra: khi bạn gặp ai hỏi mình kiểu nhét chữ vào miệng vậy thì - một là từ chối không trả lời, hai là hỏi ngược lại người phỏng vấn và đề nghị anh/chị ta đính chính giả định anh/chị ta đặt ra trong câu hỏi nhét chữ vào miệng mình đó. Nếu bạn là người nghe, người quan sát thứ ba thì nên "biết nhíu mày" khi nghe các câu hỏi phỏng vấn kiểu nhét chữ vào miệng như thế.

Hình #19:

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

.
Ví dụ 20:
NGỤY BIỆN SO SÁNH ẨU (faulty analogy) - ĐÁNH TRÁO KHÁI NIỆM

Năm 2004, bà Tôn Nữ Thị Ninh (https://goo.gl/CCbLjV), một tri thức khá có vai vế trong nước, khi được hỏi về tình trạng vi phạm nhân quyền ở VN đã nói: (trích) Trong gia đình chúng tôi có những đứa con, cháu hỗn láo, bướng bỉnh thì để chúng tôi đóng cửa lại trừng trị chúng nó, dĩ nhiên là trừng trị theo cách của chúng tôi. Các anh hàng xóm đừng có mà gõ cửa đòi xen vào chuyện riêng của gia đình chúng tôi (hết trích).

Câu nói trên đã phạm lỗi ngụy biện "so sánh ẩu" (faulty analogy http://goo.gl/1XjuRW), và nói theo ngôn ngữ Việt là đánh tráo khái niệm. Ngụy biện này ý rằng, hai sự việc chỉ giống nhau một khía cạnh nhỏ, còn khác nhau hoàn toàn các khía cạnh khác nên so sánh chúng với nhau là ngụy biện.

Việc bà Ninh so sánh việc nhà nước VN xử lý công dân y hệt như việc ba mẹ dạy dỗ con cái trong một gia đình, và ám chỉ anh hàng xóm (nước láng giềng) không được can thiệp là một so sánh ẩu và sai. Mối quan hệ nhà nước - công dân, vốn dựa trên các quy định pháp luật, các giao kết ràng buộc mang tính pháp lý, ước khế xã hội và nó khác hoàn toàn mối quan hệ ba mẹ - con cái trong gia đình, vốn máu mủ và tình yêu thương sâu đậm, thiêng liêng.

Hàng xóm - gia đình là một mối quan hệ xã hội, cũng khác quan hệ một nước với các nước lân bang vốn là mối quan hệ bang giao quốc tế, dựa trên các luật chơi quốc tế ... Bà Ninh còn nói hàng xóm ko có quyền can thiệp chuyện cha mẹ dạy con cái là sai. Cha mẹ mà đánh con cái quá đáng, bạo hành trẻ em, hàng xóm phát hiện hoàn toàn có thể báo nhà chức trách xử phạt, thậm chí phạt tù bậc cha mẹ như vậy (một ví dụ: http://goo.gl/jsh1sy).

Ngụy biện so sánh sai ẩu ở câu nói trên cũng chính là đánh tráo khái niệm, biến mối quan hệ nhà nước - công dân thành mối quan hệ ba mẹ - con cái trong gia đình, biến mối quan hệ giữa hai nhà nước thành mối quan hệ láng giềng, hàng xóm.

Tóm lại, một phát biểu bà Tôn Nữ Thị Ninh nhưng đã hai lần phạm ngụy biện so sánh ẩu faulty analogy (đánh tráo khái niệm).

So sánh là một nguồn nguyên nhân lớn dễ dẫn đến ngụy biện, đến mức nơi nào có so sánh, nơi đó hầu như có ngụy biện faulty analogy. Lý do là vì chúng ta hầu như rất khó tìm ra hai sự vật, hiện tương tương đồng nào để mà so sánh với nhau. Vạn vật trong vũ trụ này (kể cả con người) luôn là những thực thể độc lập và luôn có những đặc tính riêng biệt của riêng nó mà thôi. Đó là lý do các so sánh trong nghiên cứu khoa học luôn được thiết kế một cách cẩn thận, tỉ mỉ để bảo đảm tối đa tính tương đồng giữa hai so sánh thực hiện trong thực nghiệm.

So sánh ẩu (faulty analogy) là một ngụy biện cao cấp, kín kẽ và được sử dụng rất nhiều trong viết lách, trao đổi. Nó lợi hại vì có thể cho phép kẻ ngụy biện thể lái từ chuyện này sang chuyện khác (tưởng chừng là tương đồng), bóp méo sự việc sau khi so sánh, đánh tráo khái niệm sau khi so sánh, hoặc đánh vào tâm lý độc giả qua phép so sánh đó.

Kinh nghiệm rút ra: hạn chế và vô cùng cẩn thận khi sử dụng phép so sánh trong nói chuyện, trao đổi và viết lách. Đây là một điều rất khó, vì phép so sánh ví von là thói quen hay xài của nhiều người Việt.
Với tư cách là một độc giả, khi đọc một bài viết có dùng phép so sánh, chúng ta cần đọc kỹ và rõ ràng để xem tác giả có so sánh ẩu, hai sự việc được so sánh ấy có thật sự đủ giống nhau để so sánh không, tác giả có đánh tráo khái niệm hay không...

Hình #20:

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

.
Ví dụ 21:
NGỤY BIỆN THỐNG KÊ (statistical fallacy)

Trong chương trình 60 phút mở của VTV với MC Phan Anh (nguồn: https://goo.gl/T7CtfC), phút 10'55'', vị khách mời Nguyễn Thái Sơn đến từ công ty Buzzmetrics đã đưa ra một nhận định: (trích) Một thông tin tiêu cực sẽ có cơ hội được chia sẻ gấp bốn lần thông tin tích cực (hết trích).

Câu nói này của Nguyễn Thái Sơn có rất nhiều khả năng đã phạm một ngụy biện có tên "ngụy biện thống kê (statistical fallacy https://goo.gl/gzuzR9).
Đây là tên gọi chung cho việc người ngụy biện lợi dụng các con số, thông tin thống kê sai hoặc không đáng tin cậy để đánh vào tâm lý độc giả và làm bàn đạp để từ đó dành phần lợi cho luận điểm của họ.
Các kiểu phạm ngụy biện thống kê này khá đa dạng, như kẻ ngụy biện nêu ra một thống kê không rõ nguồn gốc, hoặc một thống kê không có độ tin cậy do chưa được công bố và kiểm chứng về mặt khoa học, hoặc kẻ ngụy biện diễn đạt, bóp méo một kết quả thống kê có trước một cách lệch lạc, có lợi cho anh ta, hoặc thậm chí anh ta bịa ra các con số thống kê đó...

Trong ví dụ này, có khá nhiều lý do để chúng ta có thể nghi ngờ tính chân trị trong lời nói trên của Nguyễn Thái Sơn.
Thứ nhất là chúng ta không thấy bất kỳ công bố khoa học nào tin cậy mà có con số như lời NTS nói.

Thứ hai, có những công bố khoa học từ các nghiên cứu đàng hoàng trên thế giới thậm chí cho thấy kết quả hoàn toàn trái ngược lời NTS. Như một công bố năm 2013 của nhà khoa học Jonah Berger tại trường đại học University of Pennsylvania bảo rằng thông tin tốt - good news lan truyền nhanh và xa hơn thông tin xấu bad news (http://goo.gl/KXDsmc).
Hay như một công bố khác năm 2014 của các nhà khoa học tại trường University of Chicago (nguồn: https://goo.gl/jPospV) cho thấy tâm trạng tích cực (positive emotions) sẽ được lan truyền nhanh hơn tâm trạng tiêu cực (negative emotion).

Thứ ba, bởi vì NTS chỉ nói miệng, suy nghĩ kỹ hơn chúng ta sẽ thấy có rất nhiều điều cần trao đổi và xem kỹ về kết quả ấy.
Thế nào là thông tin tiêu cực, thế nào là tích cực trong nghiên cứu thống kê của công ty NTS, hay các nghiên cứu thực hiện ra sao, khi nào, tần suất thống kê, lấy mẫu thế nào, phương pháp thống kê gì? Một cô diễn viên post một ảnh đẹp, lập tức được hàng nghìn like và chia sẻ - thông tin đó được xếp loại tiêu cực hay tích cực trong nghiên cứu đó? Hay các post nói về chính trị, của các hot Facebooker đôi khi may mắn lắm cũng chỉ được vài trăm share, thông tin đó là được xếp loại tích cực hay tiêu cực? ...
Nói chung rất nhiều vấn đề cần quan tâm và mổ xẻ về kết quả thống kê mà NTS đưa ra, nếu thật sự có một nghiên cứu như vậy trong công ty anh ta.

Tâm lý chúng ta luôn có khuynh hướng bị thuyết phục bởi con số thống kê, vì chúng ta hay nghĩ rằng chúng mang tính biểu thị một sự đo đạc, một nghiên cứu khoa học và biểu thị sự chính xác nào đó. Nhưng thật ra không phải vậy.
Thống kê chính là một cách ngụy biện để lừa người khác dễ nhất, một phần vì lý do tâm lý như đã nói ở trên, một phần để bác bỏ nó thì đôi khi cần thời gian để tìm tòi và phản biện thông tin.

Kinh nghiệm rút ra: luôn cẩn thận, đặt dấu hỏi và kiểm tra nguồn rõ ràng khi ai dùng con số thống kê ra để trao đổi với mình, các bạn nhé. Thậm chí ngay cả có một nghiên cứu thống kê như vậy, chúng ta cũng phải cẩn thận với thời gian, ngữ cảnh, tần suất lấy mẫu và phương pháp thống kê được dùng trong vấn đề nghiên cứu đó và liệu con số thống kê đó có phù hợp ngữ cảnh câu chuyện đang bàn hay không ...

Tóm lại, một nguồn ngụy biện lớn chính là đến từ các con số thống kê được nêu ra trong tranh luận. Cẩn thận khi gặp nó.


Hình #21:

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

.
Ví dụ 22:
NGỤY BIỆN THIÊN VỊ (fallacy of incomplete evidence)

Nhà báo Lê Quốc Vinh trong bài "Chuyện cá chết và hiện tượng đám đông" được rất nhiều người like và share (https://goo.gl/kz81TN) đã trích dẫn lý thuyết tâm lý học đám đông của tác giả Le Bon từ thế kỷ 19 và từ đó bảo rằng từ vụ cá chết anh ta thấy có đám đông đang hành xử như người nguyên thủy, không có khả năng suy nghĩ, suy luận .... như sau:

(trích) Trong cuốn “Tâm lý học đám đông” nổi tiếng, Gustave Le Bon, nhà tâm lý học xã hội người Pháp, cho rằng những đám đông luôn bị vô thức tác động, họ xử sự như người nguyên thuỷ, người dã man, không có khả năng suy nghĩ, suy luận, mà chỉ cảm nhận bằng hình ảnh, bằng sự liên kết các ý tưởng, họ không kiên định, thất thường, và đi từ trạng thái nhiệt tình cuồng loạn nhất đến ngây dại ngớ ngẩn nhất. Vả lại, do thể tạng của mình, những đám đông ấy cần có một thủ lĩnh, một người cầm đầu, kẻ có thể dẫn dắt họ và cho bản năng của họ một ý nghĩa (Wikipedia). Khối người chỉ trích Le Bon, nhưng học trò xuất sắc nhất, Adolf Hitler đã vận dụng lý thuyết này tài tình đến độ từ một kẻ thất bại trong nghệ thuật trở thành một kẻ dẫn dụ cả nước Đức, một trong những dân tộc thông minh nhất, lôi một nửa thế giới vào vòng chiến tranh thảm khốc. Và hôm nay, tiếc thay, khi mạng xã hội thống trị truyền thông thì lý thuyết của Gustave Le Bon lại càng ngày càng đúng. (hết trích)

Có vài ngụy biện trong bài viết của Lê Quốc Vinh và status này chỉ bàn về một ngụy biện trong số đó, có tên: ngụy biện thiên vị (fallacy of incomplete evidence hoặc cherry picking fallacy https://goo.gl/aqmEvy).

Ngụy biện thiên vị là loại ngụy biện trong đó kẻ ngụy biện thuyết phục người đối thoại, độc giả một cách không khách quan, đầy thiên vị bằng cách chỉ dùng các thông tin, bằng chứng có lợi cho luận điểm của anh ta trong khi lại lờ đi, hay che dấu các thông tin, bằng chứng khác không có lợi cho luận điểm ấy.

Trong bài viết trên (và ở đoạn văn trích dẫn), Lê Quốc Vinh đã phạm ngụy biện bằng chứng thiên vị (cherry picking fallacy) vì:

1- Bài viết của Lê Quốc Vinh hoàn toàn chỉ dựa vào một lý thuyết sơ khai và đầy tranh cãi về tâm lý đám đông của một tác giả từ thế kỷ 19, Le Bon. Lý thuyết ấy của Le Bon gây tranh cãi vì nó đã mô tả những cá nhân trong đám đông một cách khá cực đoan, mang tính bầy đàn như người nguyên thủy, như người dã man, không có khả năng suy nghĩ, suy luận, mà chỉ cảm nhận bằng hình ảnh, bằng sự liên kết các ý tưởng bla bla.
Qua hơn một trăm năm nghiên cứu và phát triển, lý thuyết của Le Bon tuy có giá trị to lớn nhưng… được xếp loại là những cách thức tiếp cận đã cũ. Đã có những nghiên cứu mới, nhìn nhận mới về lý thuyết tâm lý đám đông được phát triển sau này, như thuyết của Ralf Turner hay F. H. Allport trong đó các tác giả nhìn nhận tâm lý, hành vi đám đông gần giống như các lý thuyết hành vi tâm lý các nhóm xã hội, ví dụ như trong đó có tính đến sự tương tác và tác động giữa các cá thể trong đám đông đó http://goo.gl/E8ZNCk

2- Lê Quốc Vinh hoàn toàn lờ đi, không trình bày đến những nghiên cứu hiện đại đáng chú gần đây về tâm lý đám đông, chẳng hạn một tác phẩm rất nổi tiếng của tác giả James Surowiecki xuất bản năm 2004 có tên "The Wisdom of Crowds: Why the Many Are Smarter Than the Few and How Collective Wisdom Shapes Business, Economies, Societies and Nations", được dịch và xuất bản ở VN với tựa đề "Trí tuệ đám đông - Vì sao đa số thông minh hơn thiểu số" (http://goo.gl/UPVytm).
Cuốn sách này của James Surowiecki đã đưa ra một nhận xét quan trọng: trong một số trường hợp, đa số thông minh hơn thiểu số và cách thức trí tuệ tập thể đã góp phần hình thành nên công việc kinh doanh, các nền kinh tế, các xã hội và các quốc gia.
Chẳng hạn chúng ta trích một đoạn trong đó:

(trích) Trong những hoàn cảnh thích hợp, nhóm trở nên rất thông minh, thường thông minh hơn cả những người thông minh nhất trong nhóm. Các nhóm người không cần phải nhờ sự chi phối của những người có năng lực đặc biệt mới trở nên thông minh. Cho dù đa số mọi người trong nhóm không thông thái hay không có trí tuệ tới mức đặc biệt nhưng cả nhóm vẫn có thể đạt được quyết định sáng suốt mang tính tập thể. Đây là một điểm tốt vì loài người vốn sinh ra không phải là những người có khả năng quyết định một cách hoàn hảo. Với tư cách là những cá nhân, chúng ta có khả năng quyết định nhanh chóng và tức thời. Nhưng chúng ta có lẽ không giỏi như vậy trong việc đưa ra những quyết định có xét đoán cẩn thận. Nói chung, chúng ta có ít thông tin hơn ta muốn. Chúng ta có tầm nhìn hạn hẹp về tương lai. Đa số chúng ta đều thiếu khả năng - và không muốn - thực hiện những phép tính phức tạp về mối liên hệ vốn - lãi. Và còn lâu chúng ta mới trở thành những người hoàn toàn có lý trí, vì chúng ta thường bị tình cảm chi phối khi đưa ra quyết định. Tuy nhiên, cho dù tồn tại tất cả những hạn chế này (hoặc thậm chí có lẽ vì có chúng), khi tất cả những ý kiến chưa hoàn chỉnh của chúng ta được tập hợp đúng cách thì trí tuệ tập thể của chúng ta thường rất hoàn hảo. Bạn có thể thấy trí tuệ tập thể này, hay theo cách tôi gọi là "trí tuệ đám đông”, tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau trên khắp thế giới. trình bày các nghiên cứu, quan sát hiện đại ở nhiều lĩnh vực (hết trích)

Rõ ràng, những nhận định của James Surowiecki đi ngược lại hoàn toàn luận điểm của Lê Quốc Vinh và tác phẩm “Trí tuệ đám đông” này cũng rất nổi tiếng, được nhiều người biết đến. Tại sao Lê Quốc Vinh không đăng tin, trích dẫn luận điểm trong cuốn sách này?

3- Trở lại nhận đính chính Lê Quốc Vinh về đám đông đang tức giận về chuyện cá chết hang loạt và nguy cơ một thảm họa môi trường tác động ghê gớm đến cuộc sống hàng triệu người, trong đó Lê Quốc Vinh dẫn chứng một vài thông tin bị sai lệch và cắt xén về tình hình cá chết, vào bảo rằng đám đông tức giận, truyền các tin ấy đi là đám đông nguyên thủy như kiểu của Le Bon.
Đối với cá nhân admin: nhận xét đấy là không chính xác và admin cho rằng không thể có đám đông như vậy trên thời đại mạng xã hội tự do như hiện nay. Mỗi một thông tin, bài viết đưa ra trên mạng xã hội đều được đám đông kiểm chứng, phản biện nhiều chiều và cực kỳ nhanh nhạy.
Nếu một bài viết đưa tin sai, chỉ một thời gian ngắn sau lập tức có người đặt dấu hỏi, và phản biện cho bài viết đó. Có thể tốc độ lan truyền tin sai là nhanh, nhưng sự chỉnh sửa tin sai, nếu chính xác cũng được truyền tải rất nhanh chóng.
Chính sự đa dạng, tự do trong sân chơi này của Facebook đã bản thân trang bị cho nó tính năng lọc rất mạnh mẽ, và về lâu về dài sẽ nâng cao trình độ đám đông hơn.
Một người mới tham gia sân chơi mạng xã hội sẽ có thể bị ngợp, bị đánh lừa và dẫn dắt bởi các bài viết xấu, ngụy biện trong thời gian đầu nhưng dần dà từng cá nhân ấy sẽ trưởng thành, lọc thong tin tốt hơn và tự chủ hơn, độc lập hơn.
Cá nhân trong thời đại mạng xã hội khó có khả năng bị đám đông chi phối hoàn toàn, không thể nào không có khả năng suy luận, suy nghĩ (vì từng dòng viết khi họ viết họ share chính là thể hiện suy nghĩ của họ rồi) và đặc biệt họ có các kênh độc lập, nhiều chiều để kiểm chứng thông tin.

Trong“Trí tuệ đám đông” James Surowiecki có nói đến bốn điều kiện để đám đông trở nên thông minh hơn thiểu số:
- sự đa dạng về ý kiến (mỗi người nên có một thông tin riêng nào đó, dù đó chỉ là một cách diễn giải kỳ cục về những sự kiện đã biết);
- sự độc lập (các ý kiến của mọi người không được hình thành theo ý kiến của những người xung quanh);
- sự phi tập trung hóa (không ai được chỉ định làm bất cứ việc gì) và
- sự tổng hợp (có một cơ chế nào đó để biến những ý kiến riêng thành quyết định tập thể).

Đọc hai kiến giải của Le Bon và James Surowiecki, admin thấy rằng đám đông trên mạng xã hội như Facebook, (trong đó bao gồm đám đông đang nóng hổi quan tâm đưa tin về cá chết) mang các đặc tính trí tuệ, như James Surowiecki mô tả hơn. Thực tế chúng ta cũng đã thấy, nhờ Facebook, mặt bằng trí thức của đám đông người Việt đã được nâng lên khá rõ trong vài năm trở lại đây và không gì có thể che mắt được đám đông này.

Ngoài ra nhận xét ấy của Lê Quốc Vinh, bảo đám đông truyền tin sai về cá chết là đám đông nguyên thủy - nếu nhìn nghiêm túc hơn, là một sự xúc phạm rất nhiều người đang bình tĩnh, quan tâm, tìm và đưa tin về thảm họa môi trường này, cũng như đang hàng ngày ngóng chờ về những điều tra, thông tin về cá chết vốn đã hơn hai tháng mà vẫn chưa có kết quả. Sự quan tâm, đưa tin và đặt câu hỏi dồn dập của đám đông về hiện tượng cá chết là một điều vô cùng bình thường, vì nó là một thảm họa môi trường đầy nguy hiểm và ảnh hưởng đến cuộc sống, chất lượng sống, tính mạng về lâu về dài của hàng triệu người Việt, trong một diện tích rất rộng.

4- Bài viết của Lê Quốc Vinh đã dùng ngụy biện thiên vị (cherry picking fallacy) rất kín kẽ, nhất là đoạn cuối bài viết khi anh ta còn tung hỏa mù thêm một đoạn cũng là của Le Bon ra vẻ rất cao siêu: (trích) Để kết luận, tôi lại xin trích một ý của Le Bon, cũng như các bậc thầy của ông như là Gabriel Tarde (Pháp), Scipio Sighele (Ý), Georg Simmel (Đức) rằng, một thực thể mới được dựng lên từ một tập hợp dân chúng, nhưng đó không phải là một cơ thể sống, mà là một sự “vô thức” tập thể.
Khi một đám đông tập hợp lại với nhau, có một “ảnh hưởng từ tính” hoặc một nguyên nhân nào khác mà chúng ta chưa biết, chuyển hoá thành các hành vi cá nhân, cho đến khi nó bị chi phối bởi một trí tuệ nhóm.
Mô hình của Le Bon coi “đám đông” như là một đơn vị được tạo ra bởi nhiều thành viên, nhưng nó cướp đi của mỗi thành viên các ý kiến, giá trị và niềm tin cá nhân.
Ông nói rằng, “một cá nhân trong đám đông là một hạt cát giữa các hạt cát khác, mà gió sẽ khuấy tung lên theo ý muốn (hết trích).

Ngụy biện thiên vị (cherry picking fallacy) là một ngụy biện cao cấp, hay được sử dụng kín kẽ bởi các tay viết già rơ, chuyên nghiệp và có nghề (như Lê Quốc Vinh). Lưu ý rằng ngụy biện cắt xén thông tin ngoài ngữ cảnh (quoting out of context https://goo.gl/lyOT1O, ví dụ 16 https://goo.gl/OCGwXm) cũng có thể xem chỉ là một trường hợp con của ngụy biện thiên vị này. Rất nhiều khi đây là một ngụy biện khó phát hiện, bởi muốn phản biện, phát hiện sự thiên vị của kẻ ngụy biện thì đòi hỏi phải có kiến thức chuyên môn hay thông tin về vấn đề bàn luận đủ để phát hiện sự thiên vị trong luận điểm ấy.
Đối với đại đa số độc giả phổ thông, thì hầu như sẽ khó tự mình phát hiện sự thiên vị ấy trong các bài viết của các tay viết lọc lõi, già rơ như … bài viết này của Lê Quốc Vinh.

Kinh nghiệm rút ra: luôn cố gắng nhìn sự việc, nguồn tin từ nhiều chiều và cẩn thận sàng lọc các bài viết trên mạng, dù họ là bất kỳ ai, big name, tên tuổi và uy tín to lớn thế nào.
Trong trường hợp các bạn không đủ kiến thức trong lĩnh vực để có thể phản biện tính đúng sai của nó, thì một phương thức khác có thể áp dụng, chính là nhờ vào những gì đã nói trong cuốn sách của James Surowiecki: chúng ta dựa vào trí tuệ đám đông.
Một bài viết đã là ngụy biện, thì dù nó kín kẽ cỡ nào, nhất định sẽ bị người ta phát hiện. Bởi trong đám đông (như đám đông trên Facebook chẳng hạn) sẽ có người đủ chuyên môn, trình độ và kiến thức để phát hiện điều chưa chính xác, sơ hở và ngụy biện của các bài viết đó mà thôi.

Tóm lại: một là nâng cao trình độ đọc, hiểu và phân tích độc lập của mình (tìm hiểu kỹ lý thuyết ngụy biện – fallacy một phương thức rất tốt), hai là mạnh dạn và đọc thật nhiều tin, đa chiều, kết bạn follow thật nhiều trên Facebook để không bị ai “ngụy biện” với mình, các bạn nhé.
Theo thời gian, sự thật, tiến bộ cuối cùng sẽ là kẻ chiến thắng những thông tin, lý luận ngụy biện. Một tay viết dù lọc lõi cỡ nào, kinh nghiệm thế nào nhưng chỉ cần anh ta ngụy biện, lừa dối, dẫn dắt đám đông thì cuối cùng sẽ bị phát hiện ra. Trí tuệ đám đông sẽ thắng.


Hình #22:

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

.
Ví dụ 23:
NGỤY BIỆN LỢI DỤNG NẶC DANH (appeal to anonymous authority)

Về sự kiện BPhone, báo Phụ nữ online từng đăng một bài viết có đoạn: (trích http://goo.gl/HLAOSR) Một người Việt kể với anh bạn người Nhật chuyện mấy hôm nay xôn xao việc ông Nguyễn Tử Quảng cho ra “siêu phẩm” điện thoại thông minh mang tên Bphone...
Bất ngờ, vị khách Nhật hỏi: “Thế anh đã mua Bphone chưa? Anh sẽ mua chứ? Anh phải bảo thêm những người Việt mà anh quen mua đi, nếu không ông Quảng sẽ nguy” (hết trích)

Toàn bộ đoạn văn trên đã dùng ngụy biện lợi dụng nặc danh (anonymous authority https://goo.gl/A5vlfN): ngụy biện khi một ai đó trích dẫn nguồn thông tin mơ hồ hay lời nói của một người nặc danh (anonymous), vốn không thể kiểm chứng, không xác tín, để biện minh hay dẫn chứng cho luận điểm của anh ta.
Trong ví dụ trên, người Nhật đó là người nào? Liệu có khả năng người viết bài này bịa ra câu chuyện đó, hoặc trích dẫn lại từ một câu chuyện không có thật hay không?

Ngụy biện lợi dụng nặc danh (anonymous authority) được dùng khá thông dụng trong báo chí và đời sống. Chúng ta thường hay gặp nó ở dạng các từ như "nghe nói là", "nghe đồn", "vài đồng nghiệp của tôi bảo rằng", "theo một số thông tin", "một số nhà khoa học cho rằng", hoặc các bài viết không để link gốc để chứng minh các luận điểm quan trọng.
Ngoài đời thì thói quen ngồi lê đôi mách, rỉ tai nhau, bàn chuyện trên trời dưới đất trên bàn nhậu, ngoài quán cafe mà không kiểm chứng nguồn, không tự xác tín nó, rồi lại nhẹ dạ và cả tin truyền đi một cách vô tội vạ của nhiều người Việt biến ngụy biện lợi dụng nặc danh này thành một lỗi tư duy khá thông dụng.

Các tay bút lão luyện, DLV hay dùng loại ngụy biện này (thậm chí tồi tệ hơn đôi khi họ còn ngụy tạo bằng chứng không thật) để dẫn dắt độc giả tin vào những thông tin không khả chứng, để từ đó tin vào những luận điểm sai lệch, không đáng tin cậy của họ.

Kinh nghiệm rút ra: nếu bạn là người đọc thì luôn cẩn thận khi tiếp cận bất kỳ thông tin nào không có nguồn, trên mạng và ngoài xã hội. Nếu bài viết, luận điểm nào mà bất khả tín, tin không có nguồn gốc thì gạch bỏ ngay, không tin vào nó. Nếu bạn là người viết hay người truyền tin thì trách nhiệm này sẽ lớn hơn nữa: phải kiểm chứng các thông tin ấy một cách có trách nhiệm, nguồn tin đó đến từ đâu, sách nào, trang mấy, địa chỉ web là gì ... trước khi viết ra, hay truyền tin đi.

Nói chung là không nhẹ dạ, cả tin và phải đặt câu hỏi cho bất kỳ nguồn tin nào mà không có link, nguồn tin cậy, các bạn nhé.


Hình #23:

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

.
Ví dụ 24:
NGỤY BIỆN DỤNG BẠO LỰC (appeal to force)

A: Sếp, sao em phải làm thêm ngày nghỉ cuối tuần mà không có trợ cấp hay trả thêm.
B (sếp): Hoặc chấp nhận làm, hoặc nghỉ việc.

Ở đoạn trên, B đã dùng ngụy biện dụng bạo lực (ad baculum hay appeal to force http://goo.gl/2pmRH6), ngụy biện mà kẻ tranh luận thay vì bàn lý lẽ, logic đàng hoàng thì lại dùng sự đe dọa, ám chỉ đến những điều không hay có thể xảy ra với người đối thoại để làm họ chùn bước, và từ đó phải chấp nhận quan điểm của anh ta một cách bị ép buộc.
Ở đây A ăn nói nhã nhặn, có lý, trong khi B thay vì nói chuyện đàng hoàng, đã dùng chiêu thức hù dọa đuổi việc A, để A phải chùn bước và từ đó chấp nhận sự ép buộc của B.

Ngụy biện dụng bạo lực (appeal to force) rất hay được dùng trong trao đổi giữa người lớn và trẻ em trong gia đình, hay trong môi trường mối quan hệ bất bình đẳng như giữa sếp và nhân viên.
Người dùng ngụy biện này thường là do thiếu kiên nhẫn, thiếu thời gian hoặc đôi khi kể cả đuối lý, chỉ muốn dùng đe dọa, dụng bạo lực để giành lấy cái gọi là "phần đúng" về mình mà thôi.

Kinh nghiệm rút ra: tuyệt đối tránh dùng đe dọa để giành phần thắng cho mình khi tranh luận, vì suy cho cùng hầu hết nó thể hiện là chúng ta đang đuối lý mà thôi.
Nếu gặp phải người sử dụng ngụy biện dụng bạo lực với mình, thì tùy trường hợp ngữ cảnh cụ thể mà chúng ta có thể có cách đối phó khác nhau.
Đáp trả lại trực diện là một giải pháp, nhưng đôi khi có thể dẫn đến việc làm tình huống thêm xấu đi, cả hai bên mất kiểm soát, hay có thể làm cho bạn bị thiệt thòi nếu kẻ ngụy biện có quyền lực (sếp chẳng hạn) có thể làm tổn hại đến bạn.
Ngoài ra, im lặng và dừng tranh luận là một cách ứng xử có thể tính đến.

Hình #24:

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

.
Ví dụ 25:
NGỤY BIỆN KHÁI QUÁT HÓA VỘI VÃ (hasty generalization)

- A nói: Nhiều em học sinh Việt đạt giải toán quốc tế, nên người Việt mình thông minh hơn người khác.

Câu nói của A đã phạm ngụy biện khái quát hóa vội vã (hasty generalization hay over generalization https://goo.gl/BMpBeC): lỗi ngụy biện trong đó người nói chỉ dùng ví dụ cho vài trường hợp nhỏ để từ đó khái quát hóa cho số đông, trong khi thật ra các trường hợp nhỏ lẻ ấy không đủ sự đặc trưng và phổ quát để đại diện cho số đông đang xét.
Ở đây nếu chỉ dựa vào lẻ tẻ nhóm học sinh đoạt giải Toán thì không thể đủ để nói rằng người Việt Nam thông minh hơn người xứ khác.

Hình trong post này cũng là một ví dụ khác, trong đó sáu người sờ vào sáu vị trí của một con voi và từ đó đưa ra giả định khác nhau và sai về nó. Người sờ vào vòi voi thì nghĩ nó là con rắn, người sờ vào bụng thì nghĩ đó là bức tường… và cả sáu người đều sai.

Trong cuộc sống ta hay gặp lỗi ngụy biện khái quát hóa vội vã này. Như khi người nào đó kể về một vài kinh nghiệm, quan sát nhỏ lẻ, rời rạc, không phổ quát của bản thân để rồi biến nó thành quy luật áp dụng vào số đông, áp đặt cho người đối thoại (người lớn hay xài chiêu này để áp đặt người trẻ).
Các từ khóa để đánh hơi ngụy biện này như là trong các phát ngôn có những cụm từ như “Chỉ có những người …”, hay “tất cả những người …”.

Kinh nghiệm rút ra: cẩn thận khi đọc hay đưa ra nhận định mang tính quy luật về đám đông.
Nếu là người viết thì nên bảo đảm các ví dụ mình đưa ra đặc trưng và đủ phổ quát để đại diện cho đám đông mình muốn nói đến.
Nếu là người đọc khi nhận thấy một nhận định về đám đông của một ai đó, thì phải xét xem các ví dụ đơn lẻ đưa ra có đủ sự phổ quát và đặc trưng để đại diện cho đám đông đó hay không, có phạm vào ngụy biện khái quát hóa vội vã hay không.


Hình #25: Thầy bói xem voi

.

 

[thacthuy]

Thớt hay, ko chỉ về ngụy biện trong tranh cãi mà còn là lối tư duy suy nghĩ biased sai lệch của con người, rất hữu ích

 

[sgb345Tài khoản đã xác minh]

.
Thêm một đường link nữa về chủ đề Nguỵ biện.

https://voer.edu.vn/c/nguy-bien/8b7a7f05/25d149b0

.

 

[xedap668]

có nhiều thời gian đọc thì cũng hay đấy nhỉ

 

[ngựa thồ]

Chán......................