Dụ Ngôn Cái Hang
[514a]
[
Socrates nói chuyện với Glaucon [1] ]
[Socrates:] Và bây giờ, tôi đã nói, hãy để tôi tỏ rõ cho thấy trong một hình ảnh minh hoạ bản chất của chúng ta, được soi sáng hay không được soi sáng, xa đến đâu: – Hãy nhìn kìa! Những con người sống trong một cái hang dưới đất, nó mở rộng – như một cái miệng – về phía có ánh sáng, và kéo dài hết chiều dọc cái hang; những người này đã ở đây từ thời họ thơ ấu, chân và cổ họ bị xiềng khiến không thể di chuyển, và chỉ có thể nhìn thấy về phía trước họ, vì xiềng quanh cổ đã ngăn họ không thể xoay đầu. Phía trên và sau họ, cách một khoảng xa, có một ngọn lửa cháy sáng, và giữa ngọn lửa và những người tù có một đường đi đắp cao; và nếu bạn nhìn, bạn sẽ thấy một bức tường thấp xây dọc đường đi, giống như màn hình vốn những người chơi rối có ở đằng trước họ, trên đó, họ trưng bày những con rối.
[Glaucon:]
Tôi thấy.
Và bạn thấy không, tôi đã nói, những người đi qua, dọc theo bức tường, mang đủ loại những bình, chậu, lọ vại, và những tượng và những khuôn hình của những thú vật, làm bằng gỗ và đá và bằng nhiều vật liệu khác loại, chúng xuất hiện trên tường. Một số người trong đám họ nói năng, số người khác im lặng.
[2]
Ông đã cho tôi thấy một hình ảnh lạ lùng, và họ là những người tù lạ lùng.
Giống như chính chúng ta, tôi trả lời, và họ chỉ thấy những cái bóng của chính họ, hay những cái bóng của người này hoặc người kia cùng bọn, vốn ngọn lửa chiếu hắt lên bức tường đối diện của cái hang?
Đúng thật, anh ta nói; làm thế nào họ có thể nhìn thấy bất cứ điều gì, ngoài những cái bóng, nếu như họ không bao giờ được phép chuyển động đầu của họ?
Và của những đối tượng vốn chúng đương được mang đi trong cách thức giống thế, họ tất có thể chỉ nhìn thấy những cái bóng?
Đúng, anh ta nói.
Và nếu như họ đã có khả năng trò chuyện với nhau, phải chăng không giả định là họ đang gọi tên cho những gì đã thực sự ở phía trước họ, có đúng không?
Rất đúng
Và giả định thêm rằng nhà tù đã có một tiếng vang vốn đến từ phía bên kia, không phải là họ chắc chắn sẽ tưởng tượng khi một trong những người đi qua lên tiếng, là cái giọng nói họ nghe được đã đến từ những cái bóng đang đi qua?
Không phải hỏi, anh ta trả lời.
Đối với họ, tôi đã nói, sự thật sẽ là không-gì khác hơn, nhưng đúng là những cái bóng của những khuôn hình.
Điều ấy là hẳn nhiên
Và bây giờ nhìn lại, và xem những gì sẽ tự nhiên đến tiếp theo, nếu những người tù được thả ra, và thôi không mù quáng nữa về sai lầm của họ. Đầu tiên, khi bất kỳ một người nào trong số họ được tự do, và buộc thình lình đứng dậy, và quay ngoái cổ lại, bước đi và nhìn về phía ánh sáng, anh ta sẽ bị đau nhói mạnh; ánh sáng lòa chói sẽ làm anh khốn khổ, và anh ta sẽ không có khả năng thấy được những thực tại của những gì vốn trong trạng thái trước đó của anh, anh ta đã nhìn thấy những cái bóng; và sau đó, hiểu ra được một vài người nói với anh ta, rằng những gì anh nhìn thấy trước đó đã là một ảo ảnh, nhưng bây giờ, khi anh được tiếp cận gần hơn đến thực thể, và mắt của anh chuyển sang với hiện hữu chân thực hơn, anh có một thị lực rõ ràng hơn, – anh sẽ trả lời những gì? Và bạn có thể tưởng tượng xa thêm nữa rằng người hướng dẫn của anh chỉ vào những đối tượng khi chúng đương đi qua và yêu cầu anh ta gọi tên chúng, – anh ta sẽ không lúng túng bối rối hay sao? Liệu anh ta không tưởng tượng những cái bóng; mà anh đã thấy được trước đó, chúng thật hơn so với những đối tượng mà hiện giờ được chỉ cho anh?
Không gì đúng hơn nữa.
Và nếu như anh bị buộc phải nhìn thẳng vào ánh sáng, không phải là mắt anh sẽ đau, nó sẽ làm anh quay mắt đi không nhận, và nhìn những đối tượng của thị giác mà anh có thể thấy, và qua đó anh sẽ nhận thức là trong thực tế, chúng rõ ràng hơn những gì mà hiện nay đang được chỉ cho anh ta?
Đúng, anh nói.
Và lại giả sử một lần nữa, rằng anh miễn cưỡng bị kéo lên một cái dốc đứng và gồ ghề dẫn lên cao, và giữ chặt cho đến khi anh ta bị đẩy ra trước sự hiện diện của chính mặt trời, không có khả năng là anh ta bị đau và tức tối khó chịu sao? Khi anh tiến ra ánh sáng, đôi mắt của anh sẽ bị chói, và anh sẽ không có khả năng nhìn thấy bất-cứ-gì tất cả, của những gì bây giờ được gọi là những thực tại.
Trong một giây lát, không thấy gì tất cả, anh nói.
Phải cần cho anh quen dần với cảnh tượng của thế giới bên trên. Và đầu tiên, tốt nhất là anh sẽ xem những cái bóng, tiếp theo là những phản chiếu của những con người và những đối tượng khác trong nước, và sau đó là tự chính những đối tượng, rồi sau nữa, anh sẽ nhìn ánh sáng của mặt trăng, và những ngôi sao và vòm trời lấp lánh; và anh sẽ xem bầu trời và những ngôi sao ban đêm tốt hơn là mặt trời hoặc ánh sáng của mặt trời ban ngày?
Chắc chắn thế
Cuối cùng, anh sẽ có khả năng nhìn mặt trời, và không chỉ những phản chiếu của anh trong nước, nhưng anh sẽ thấy anh ta trong chỗ đứng của riêng anh, và không trong chỗ khác; và anh sẽ lặng nhìn anh như anh ta là.
Chắc chắn thế
Sau đó, anh sẽ tiến tới lập luận rằng đây là cái ông đem cho mùa và năm tháng, và là hộ mệnh của tất cả những gì trong thế giới hữu hình, và trong một cách nhất định nào đó, là nguyên nhân của tất cả mọi thứ mà anh và những đồng bạn của anh đã từng quen nhìn thấy?
Hiển nhiên, anh nói, lần đầu tiên anh sẽ nhìn thấy mặt trời và rồi sau đó lý luận về ông trời.
Và khi anh nhớ lại chốn cư trú cũ của anh, và sự khôn ngoan nơi cái hang và những đồng bạn tù, bạn không giả định rằng anh sẽ tự khen ngợi mình về sự thay đổi, và thương hại những người bạn?
Dĩ nhiên, anh ta sẽ.
Và nếu như họ đã ở trong thói quen trao vinh dự giữa bọn họ với nhau cho những người quan sát nhanh nhất những hình bóng đi qua, và nhận xét cái nào trong chúng đã đi trước, và cái nào đã đi tiếp theo sau, và những cái nào đã đi cùng với nhau, và do đó ai là người giỏi nhất có thể rút ra kết luận về tương lai, bạn có nghĩ rằng anh ta sẽ thiết đến vinh dự và tiếng tăm loại như vậy, hay thèm muốn với những người sở hữu chúng hay không? Phải chăng anh ta sẽ không nói như Homer, “Tốt hơn là làm đầy tớ nghèo cho một ông chủ nghèo”,
[3] và cam chịu bất cứ gì, hơn là nghĩ như họ nghĩ, và sống như cách sống của họ?
Vâng, anh nói, tôi nghĩ rằng anh ta thà chịu đựng bất cứ điều gì hơn là vui thú với những khái niệm sai lầm và sống trong cách thức khốn khổ, này.
Hãy tưởng tượng thêm một lần nữa, tôi đã nói, một người giống như vậy thình lình ra giữa ánh mặt trời thay cho tình trạng cũ của mình; có phải là anh ta mà không chắc chắn muốn mắt anh ở trong hoàn toàn tối đen?
Là chắc chắn, anh nói.
Và nếu như có một cuộc thi, và anh ta phải đua tài với những người tù người vốn đã chưa bao giờ rời khỏi cái hang, bằng cách đo lường những cái bóng, trong khi thị giác của anh vẫn còn yếu, và trước khi mắt anh trở thành ổn định (và thời gian vốn cần thiết để có được thói quen mới này của thị giác có thể là rất đáng kể) phải chăng anh sẽ không là lố bịch buồn cười?
[4] Mọi người sẽ nói về anh rằng anh đã đi lên, rồi đi xuống trở lại với mắt nhìn bị huỷ hoại, và rằng tốt hơn là ngay cả đừng có nghĩ đến chuyện đi lên trên; và nếu như có bất kỳ một ai nào cố gắng mở khoá cho một ai khác, và dẫn kẻ này lên tới ánh sáng, hãy để họ bắt đúng kẻ phạm tội, và họ sẽ buộc kẻ này chịu tội chết
[5].
Không phải hỏi han gì, anh nói.
Toàn thể câu chuyện này, tôi đã nói, bây giờ bạn có thể nối vào, Glaucon thân yêu ơi, với luận chứng trước; căn nhà tù là thế giới của thị giác, ánh sáng của nguồn lửa là mặt trời, và bạn sẽ không hiểu lầm tôi nếu bạn giải thích cuộc hành trình hướng lên cao là sự đi lên của hồn người vào trong thế giới trí tuệ theo như tin tưởng nghèo nàn của tôi, vốn do ước muốn của bạn, tôi đã bày tỏ, cho dù đúng hay sai, có Zeus biết. Nhưng, dù đúng hay sai, ý kiến của tôi là trong thế giới của kiến thức, ý tưởng về sự tốt lành xuất hiện sau cùng tất cả
[6], [517c] chỉ được nhìn thấy với một nỗ lực, và khi nhìn thấy, cũng được suy ra là tác giả phổ quát của tất cả những gì đẹp và đúng, sinh thành của ánh sáng, và chúa tể của ánh sáng trong thế giới hữu hình này, và là nguồn gốc trực tiếp của lẽ phải và sự thật trong trí tuệ, và rằng đây là sức mạnh vốn dựa trên đó người nào nếu hành động theo lý trí, hoặc trong đời sống công cộng hoặc riêng tư, người ấy phải không rời mắt nhìn khỏi nó.
Plato
Lê Dọn Bàn tạm dịch – bản nháp thứ hai
(The Parable of the Cave – quyển VII, Republic)
(Jun/2010)
© LÊ DỌN BÀN
chuyendaudau.blogspot.com
© lê dọn bàn
chuyendaudau.wordpress.com
