Việt Nam có nguồn dự trữ đất hiếm lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Trung Quốc.
TQ phân loại đất hiếm là “khoáng sản được bảo vệ mang tính chiến lược” nhằm hạn chế quyền tiếp cận của nước ngoài, đưa ra các biện pháp kiểm soát xuất khẩu và thắt chặt nguồn cung toàn cầu. Giữa Mỹ và Trung Quốc, đất hiếm được sử dụng như một vũ khí trong chiến tranh thương mại
Theo quy định hiện hành, đất hiếm được chế biến thành "tổng ô xít đất hiếm" có hàm lượng từ 95% trở lên mới được xuất khẩu. Để chế biến doanh nghiệp phải có tiềm lực kinh tế đủ mạnh, và nhận chuyển giao công nghệ của nước ngoài. Nhưng trên thực tế, việc chuyển giao công nghệ chế biến đất hiếm là hết sức khó khăn, công nghệ trong nước chưa đáp ứng được yêu cầu.
Dưới đây là tóm tắt nội dung kết luận điều tra vụ khai thác và xuất lậu đất hiếm sang TQ:
Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an vừa ra kết luận điều tra, đề nghị truy tố 27 bị can trong vụ án Công ty Cổ phần Tập đoàn Thái Dương và các đơn vị liên quan khai thác trái phép đất hiếm ở Yên Bái, buôn lậu sang Trung Quốc. Các bị can có 7 người là cựu lãnh đạo, nhân viên Bộ TN-MT và Sở TN-MT tỉnh Yên Bái bị đề nghị truy tố về tội "Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí". Các bị can gồm: Nguyễn Linh Ngọc (cựu Thứ trưởng Bộ TN-MT); Nguyễn Văn Thuấn (cựu Tổng Cục trưởng Tổng cục Địa chất và Khoáng sản); Hoàng Văn Khoa (cựu Vụ trưởng Vụ Khoáng sản); Hồ Đức Hợp (cựu Giám đốc Sở TN-MT tỉnh Yên Bái)…
Theo kết luận điều tra, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an, trong giai đoạn 2019-2023, Đoàn Văn Huấn, Chủ tịch Công tyThái Dương, đã chỉ đạo bán trái phép hơn 10.292 tấn quặng đất hiếm hàm lượng TREO 18-20%, trị giá 403 tỷ đồng và 280.846 tấn quặng sắt, trị giá 333 tỷ đồng, hưởng lợi bất chính hơn 736 tỷ đồng.
Một trong những khách hàng mua đất hiếm của Huấn là Lưu Đức Hoa (người Trung Quốc), một doanh nhân tự do từng thuê đất và mở xưởng chế biến quặng đất hiếm tại Hải Phòng. Lưu Đức Hoa chỉ đạo các công nhân chế biến quặng đất hiếm, nâng hàm lượng đất hiếm lên 20-30% trước khi "xuất khẩu".
Vì quặng đất hiếm của Công ty Thái Dương không đủ điều kiện xuất khẩu, Lưu Đức Hoa đã chỉ đạo nhân viên pha trộn thêm hóa chất và phụ gia tạo thành hỗn hợp màu trắng đục. Sản phẩm này sau đó được đóng gói trong bao bì gạo “BẢO KHANG RICE, Chuẩn cơm mẹ nấu, cơm dẻo mềm thơm đặc trưng”, nhằm ngụy trang cho hàng hóa.
Lưu Đức Hoa cũng thuê Khâu Vỹ Bung, Giám đốc Công ty GUANGZHOU (Trung Quốc), làm thủ tục xuất khẩu, khai báo là "Hỗn hợp chất Oxalate", nhưng thực chất là đất hiếm. Sau đó, Khâu Vỹ Bung liên hệ với Trần Đức, Giám đốc Công ty Dương Liễu, để làm thủ tục xuất khẩu. Trần Đức đã mở 8 tờ khai xuất khẩu trái phép tại Chi cục Hải quan cảng Đình Vũ, Hải Phòng, với tổng khối lượng 200,78 tấn, trị giá 341.326 USD (hơn 7,8 tỷ đồng).
Lưu Đức Hoa đã xuất cảnh về Trung Quốc vào ngày 24/9/2023. Mặc dù cơ quan điều tra đã đề nghị phối hợp với Đại sứ quán Trung Quốc để xác minh thông tin về Lưu Đức Hoa, nhưng không có kết quả. Ngày 14/12/2024, cảnh sát đã ra quyết định truy nã quốc tế đối với ông này về tội “Buôn lậu”.
Một khách hàng khác của Đoàn Văn Huấn là Lưu Vũ (người Trung Quốc), Giám đốc Công ty HUYHUANG, đã mua tổng cộng 1.953 tấn đất hiếm từ Công ty Thái Dương trong khoảng thời gian từ tháng 5/2020 đến tháng 6/2021, trị giá hơn 70 tỷ đồng. Mặc dù biết rõ quặng đất hiếm từ mỏ Yên Phú chưa đủ điều kiện xuất khẩu và việc mua bán là vi phạm pháp luật song Lưu Vũ vẫn tiếp tục mua hàng.
Lưu Vũ đã giao số đất hiếm này cho Quách Hải Ba (người Trung Quốc) để vận chuyển về Trung Quốc, nhưng do Quách Hải Ba đã xuất cảnh, cảnh sát không thể làm rõ cách thức vận chuyển. Lưu Vũ hiện đang bị tạm giam tại trại T16, chịu cáo buộc "Tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có”.
TQ phân loại đất hiếm là “khoáng sản được bảo vệ mang tính chiến lược” nhằm hạn chế quyền tiếp cận của nước ngoài, đưa ra các biện pháp kiểm soát xuất khẩu và thắt chặt nguồn cung toàn cầu. Giữa Mỹ và Trung Quốc, đất hiếm được sử dụng như một vũ khí trong chiến tranh thương mại
Theo quy định hiện hành, đất hiếm được chế biến thành "tổng ô xít đất hiếm" có hàm lượng từ 95% trở lên mới được xuất khẩu. Để chế biến doanh nghiệp phải có tiềm lực kinh tế đủ mạnh, và nhận chuyển giao công nghệ của nước ngoài. Nhưng trên thực tế, việc chuyển giao công nghệ chế biến đất hiếm là hết sức khó khăn, công nghệ trong nước chưa đáp ứng được yêu cầu.
Dưới đây là tóm tắt nội dung kết luận điều tra vụ khai thác và xuất lậu đất hiếm sang TQ:
Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an vừa ra kết luận điều tra, đề nghị truy tố 27 bị can trong vụ án Công ty Cổ phần Tập đoàn Thái Dương và các đơn vị liên quan khai thác trái phép đất hiếm ở Yên Bái, buôn lậu sang Trung Quốc. Các bị can có 7 người là cựu lãnh đạo, nhân viên Bộ TN-MT và Sở TN-MT tỉnh Yên Bái bị đề nghị truy tố về tội "Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí". Các bị can gồm: Nguyễn Linh Ngọc (cựu Thứ trưởng Bộ TN-MT); Nguyễn Văn Thuấn (cựu Tổng Cục trưởng Tổng cục Địa chất và Khoáng sản); Hoàng Văn Khoa (cựu Vụ trưởng Vụ Khoáng sản); Hồ Đức Hợp (cựu Giám đốc Sở TN-MT tỉnh Yên Bái)…
Theo kết luận điều tra, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an, trong giai đoạn 2019-2023, Đoàn Văn Huấn, Chủ tịch Công tyThái Dương, đã chỉ đạo bán trái phép hơn 10.292 tấn quặng đất hiếm hàm lượng TREO 18-20%, trị giá 403 tỷ đồng và 280.846 tấn quặng sắt, trị giá 333 tỷ đồng, hưởng lợi bất chính hơn 736 tỷ đồng.
Một trong những khách hàng mua đất hiếm của Huấn là Lưu Đức Hoa (người Trung Quốc), một doanh nhân tự do từng thuê đất và mở xưởng chế biến quặng đất hiếm tại Hải Phòng. Lưu Đức Hoa chỉ đạo các công nhân chế biến quặng đất hiếm, nâng hàm lượng đất hiếm lên 20-30% trước khi "xuất khẩu".
Vì quặng đất hiếm của Công ty Thái Dương không đủ điều kiện xuất khẩu, Lưu Đức Hoa đã chỉ đạo nhân viên pha trộn thêm hóa chất và phụ gia tạo thành hỗn hợp màu trắng đục. Sản phẩm này sau đó được đóng gói trong bao bì gạo “BẢO KHANG RICE, Chuẩn cơm mẹ nấu, cơm dẻo mềm thơm đặc trưng”, nhằm ngụy trang cho hàng hóa.
Lưu Đức Hoa cũng thuê Khâu Vỹ Bung, Giám đốc Công ty GUANGZHOU (Trung Quốc), làm thủ tục xuất khẩu, khai báo là "Hỗn hợp chất Oxalate", nhưng thực chất là đất hiếm. Sau đó, Khâu Vỹ Bung liên hệ với Trần Đức, Giám đốc Công ty Dương Liễu, để làm thủ tục xuất khẩu. Trần Đức đã mở 8 tờ khai xuất khẩu trái phép tại Chi cục Hải quan cảng Đình Vũ, Hải Phòng, với tổng khối lượng 200,78 tấn, trị giá 341.326 USD (hơn 7,8 tỷ đồng).
Lưu Đức Hoa đã xuất cảnh về Trung Quốc vào ngày 24/9/2023. Mặc dù cơ quan điều tra đã đề nghị phối hợp với Đại sứ quán Trung Quốc để xác minh thông tin về Lưu Đức Hoa, nhưng không có kết quả. Ngày 14/12/2024, cảnh sát đã ra quyết định truy nã quốc tế đối với ông này về tội “Buôn lậu”.
Một khách hàng khác của Đoàn Văn Huấn là Lưu Vũ (người Trung Quốc), Giám đốc Công ty HUYHUANG, đã mua tổng cộng 1.953 tấn đất hiếm từ Công ty Thái Dương trong khoảng thời gian từ tháng 5/2020 đến tháng 6/2021, trị giá hơn 70 tỷ đồng. Mặc dù biết rõ quặng đất hiếm từ mỏ Yên Phú chưa đủ điều kiện xuất khẩu và việc mua bán là vi phạm pháp luật song Lưu Vũ vẫn tiếp tục mua hàng.
Lưu Vũ đã giao số đất hiếm này cho Quách Hải Ba (người Trung Quốc) để vận chuyển về Trung Quốc, nhưng do Quách Hải Ba đã xuất cảnh, cảnh sát không thể làm rõ cách thức vận chuyển. Lưu Vũ hiện đang bị tạm giam tại trại T16, chịu cáo buộc "Tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có”.
