Tôi tạo mục này giao lưu chia sẻ các bài viết tôi dịch về lịch sử của tác giả Aleksey Volynets phần lớn đăng trên website của TASS.
Bài 1
“Sao cho bài quốc ca vừa là người bạn thân thiết vừa là nguồn cảm hứng…”. Kỷ niệm 140 năm ngày sinh nhà soạn nhạc Aleksandrov
Aleksey Volynets, 13/4/2023
Bản quốc ca nước ta có một số phận gian nan. Được sinh ra giữa cuộc chiến tranh đầy chết chóc, trong các thế hệ tiếp theo, dưới cái ách của hệ thống chính trị, nó được sử dụng chính thức với những phần lời khác nhau. Đã có lúc - thậm chí không có cả phần lời. Chỉ phần nhạc của bài quốc ca là không thay đổi. Nó nổi tiếng không chỉ ở Nga, mà còn vượt xa biên giới đất nước - đây là công lao vĩnh viễn của Aleksandr Aleksandrov. Nhân kỷ niệm 140 năm ngày sinh của ông, chúng ta sẽ kể về nhà soạn nhạc kiệt xuất của đất nước.
Từ ca đoàn nhà thờ đến nhạc viện
Người sáng tác tương lai giai điệu chủ đạo của đất nước sinh ngày 13 tháng 4 năm 1883 tại làng Plakhino, gần Ryazan. Cha của ông là hạ sĩ quan đã nghỉ hưu Vasily Aleksandrovich Koptelov, nhưng nông dân thời đó thường không có họ, tài liệu về việc này rất hiếm. Vì vậy, đứa bé sơ sinh được ghi là "Alexandrov" - theo phụ danh [1] của người cha. Tên được đặt để vinh danh ông nội. Vậy là, theo mọi mặt, Aleksandr Vasilyevich Aleksandrov đã ra đời.
Nguồn gốc nông dân vào thời điểm đó không ngụ ý một số phận dễ dàng và một sự nghiệp rực rỡ. Nhưng tác giả tương lai của bài quốc ca đã gặp may với âm nhạc từ khi mới đẻ. Mẹ của ông, Nastasya Nikitichna Aleksandrova (có họ khi mới sinh là Gorbatova [2]), là người đầu tiên trong làng biểu diễn dân ca. Vì vậy, những giai điệu nông dân Nga đã bao quanh con trai bà kể từ tuổi ấu thơ.
Khi lớn lên vào một trường tiểu học zemstvo [3], anh là học trò của Semyon Shagov, người không chỉ là phó tế của nhà thờ Thánh Gioan Tông đồ [4] trong làng, mà còn là nghệ sĩ biểu diễn sử thi dân gian. Cậu bé Sasha [5] được học chơi đàn gió và đàn balalaika từ ông.
Khả năng âm nhạc của cậu bé hát rất hay trong dàn hợp xướng nhà thờ đã được những người xung quanh chú ý. Gia đình cậu có một người thân sống ở Peterburg, và ông này đã giúp tài năng trẻ chuyển đến thủ đô của Đế quốc Nga. Nhờ vậy, con trai người nông dân từ vùng Ryazan trở thành thành viên trong ca đoàn của Thánh đường Kazan [6].
Tại thủ đô, cậu thiếu niên tài năng không bị lạc lõng. Là một trong những ca sĩ giỏi nhất của Thánh đường Kazan, sau khi vượt qua các kỳ thi khó khăn, anh được chọn vào Dàn hợp xướng Triều đình [7]. Ở đó, Aleksandrov không chỉ được đào tạo về âm nhạc cổ điển mà còn hơn một lần được biểu diễn trước hoàng gia.
Bước sang thế kỷ mới, năm 1900, ông vào học Nhạc viện Peterburg - học với Aleksandr Glazunov và Anatoly Lyadov, những nhà soạn nhạc và nhạc trưởng nổi tiếng thời đại đó. Nhưng gốc gác nông dân đã gây trở ngại - chàng trai trẻ không có phương tiện để tiếp tục học hành, cha mẹ anh nghèo và không thể giúp gì. Ở tuổi 20, Alexandrov rời nhạc viện chính của đất nước. Và anh bắt đầu cuộc đời một giáo viên dạy nhạc bình thường - đầu tiên ở Bologoye, sau đó ở Tver, anh làm việc với tư cách quản trị (đứng đầu) các dàn hợp xướng nhà thờ và làm giáo viên dạy hát ở các trường tiểu học và trung học địa phương.
Tuy nhiên, trong cuộc sống thường ngày, Aleksandr không quên sự sáng tạo - chính trong những năm đó, anh đã viết ra bản giao hưởng đầu tiên "Thần chết và Cuộc đời" của mình. Anh không từ bỏ ý định hoàn thành chương trình giáo dục âm nhạc nâng cao của mình - năm 1909, anh vào học Nhạc viện Moskva. Anh đã hoàn thành với nó hai lần được huy chương bạc lớn - vào năm 1913 trong lớp sáng tác và vào năm 1916 trong lớp hát.
Aleksandrov là một tài năng, hơn nữa, tài năng âm nhạc của anh có những nét đặc trưng và cội nguồn - sự kết hợp hữu cơ giữa truyền thống âm nhạc dân gian, các quy tắc ca hát trong nhà thờ và âm nhạc cổ điển. Điều này được phản ánh rõ trong hồi ký của một trong những người bạn cùng lớp cùng làng với anh: “Từ hồi tiểu học, Aleksandr đã khiến mọi người ngạc nhiên với tài năng nắm bắt các giai điệu nhà thờ và các bài hát dân gian một cách bay bổng... Tôi nhớ rằng khi ấy anh rất thích các nhạc cụ dân gian - đàn gió và đàn balalaika... Cuối hè, Aleksandr về nghỉ hè ở làng quê và mang theo cây vĩ cầm... "
Từ nhạc lễ cho đến quân khúc
Ngay trước năm 1917, Aleksandrov đã là nhà soạn nhạc có uy tín, một chỉ huy dàn hợp xướng và nhạc trưởng giàu kinh nghiệm, tác giả một bản giao hưởng và hai vở opera. Ông, một người con nông dân, đã chào mừng cách mạng một cách nhiệt thành. Nhưng ông không bao giờ thích chính trị - ông chỉ sống với âm nhạc.
Với sự sụp đổ của chế độ quân chủ ở Nga, chế độ thượng phụ được khôi phục, và vào năm 1918, Thượng phụ Tikhon đã mời Aleksandrov đến Moskva làm trưởng dàn hợp xướng Thánh đường Chúa Cứu thế. Tại thủ đô của nước Nga Xô viết, nhà soạn nhạc không chỉ dẫn dắt dàn hợp xướng trong nhà thờ mà còn giảng dạy tại các trường âm nhạc, hợp tác với các nhà hát thành phố.
Công việc của Aleksandr Aleksandrov trong thời kỳ đó thực sự độc đáo - ông đã đồng thời viết các thánh ca cho lễ nhà thờ và phần nhạc cho những bài hát cách mạng. Năm 1926, ông đã dàn dựng một buổi hòa nhạc tôn giáo "Xin Chúa thương xót con", rồi ngay sau đó - sáng tác "Tập đoàn quân Kỵ binh số 1" và "Bài ca Hạm đội Đỏ".
Năm 1928, Aleksandrov trở thành một trong những người tổ chức lớp nhạc trưởng quân đội, khoa quân sự tương lai của Nhạc viện Moskva. Sau đó, theo gợi ý của Dân ủy (Bộ trưởng) Quốc phòng Voroshilov, nhà soạn nhạc đã tổ chức một đoàn hát tại Nhà Hồng quân Trung ương. Aleksandrov không chỉ mời những quân nhân tài năng mà cả các hợp xướng viên nhà thờ đến với Đoàn hát Hồng quân.
Từ đó trở đi, toàn bộ cuộc đời và lao động của Aleksandr Vasilyevich Aleksandrov sẽ gắn kết với tập thể âm nhạc đến nay vẫn tồn tại và mang tên ông một cách xứng đáng. Tập hợp hàng trăm ca sĩ, vũ công và nhạc sĩ, đoàn ca múa quân đội vào thời điểm thành lập là chưa từng có tiền lệ, là đội ngũ sáng tạo đầu tiên của loại hình này trên thế giới.
Sản phẩm trí tuệ của Aleksandrov đã thành công không chỉ trong nước mà còn ở nước ngoài – đoàn hát đã giành giải Grand Prix tại Triển lãm Thế giới Paris năm 1937. Các tờ báo của Pháp viết: “Ta có thể so sánh một dàn hợp xướng như vậy với cái gì?.. Làm sao mà không bị thu hút bởi sự linh hoạt và tinh tế của các sắc thái, sự thuần khiết của âm thanh, đồng thời là tinh thần đồng đội biến các ca sĩ thành một nhạc cụ tuyệt vời duy nhất. Ban nhạc này đã chinh phục Paris... Một đất nước có những nghệ sĩ như vậy thật đáng tự hào."
Thành công sáng tạo của Đoàn hát Aleksandrov có ý nghĩa khá lớn về mặt chính trị, bởi tại cuộc triển lãm đó, nghệ thuật và thành tựu của Liên Xô đã cạnh tranh công khai với tính thẩm mỹ và công nghệ của Đế chế Đức Quốc xã mới thành lập.
Nhà soạn nhạc Aleksandrov đã tham gia Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại không chỉ với tư cách một nghệ sĩ được vinh danh mà còn với tư cách một quân nhân. Trong vai trò người đứng đầu đoàn quân nhạc chính của đất nước, ông được phong lữ đoàn trưởng[8] từ thập niên 1930.
Ngay từ những ngày đầu tiên của cuộc chiến khủng khiếp, Aleksandr Vasilyevich đã phát huy hết tài năng của mình để chiến đấu với kẻ thù. Bài hát nổi tiếng "Vùng lên, hỡi đất nước rộng lớn"[9] ra đời vào ngày 25 tháng 6 năm 1941. Hôm trước, các tờ báo đã đăng bài thơ "Cuộc chiến tranh thần thánh" của Vasily Lebedev-Kumach. Theo những người chứng kiến, những bài thơ đã gây ấn tượng mạnh mẽ với Aleksandrov đến nỗi nhà soạn nhạc ngay lập tức lao vào sáng tác nhạc cho nó - ông dùng phấn viết các nốt nhạc lên bảng đen, và các nhạc sĩ trong đoàn hát của ông ngay lập tức học được các hợp âm.
Buổi ra mắt bài hát diễn ra vào buổi tối hôm sau tại nhà ga đường sắt Belorusskaya, từ đó các đoàn tàu quân sự tiến ra mặt trận thành một dòng chảy liên tục. Đồng thời, hầu hết các nhạc sĩ của đoàn đã ra mặt trận.
"Đây là quốc ca của một đất nước hùng mạnh..."
Với bài hát này, Aleksandrov đã bất tử hóa tên tuổi của mình với tư cách là người sáng tạo và nhạc sĩ. Nhưng ông còn có một thành công khác thật khác thường và bất ngờ. Năm 1943, các cơ quan có thẩm quyền cao nhất của đất nước đã công bố một cuộc thi sáng tạo - yêu cầu sáng tác bài quốc ca mới.
Hơn 170 nhà soạn nhạc đã tham gia cuộc thi, hàng trăm bản nhạc và hàng chục bài thơ đã được trình bày.
Điều gây tò mò là người đứng đầu chính thức của cuộc thi, Nguyên soái Voroshilov, thoạt tiên không nghiêng về bản nhạc của Aleksandrov, mà nghiêng về giai điệu của các nhà soạn nhạc tài năng nổi tiếng không kém là Shostakovich và Khachaturian. Cuộc thi không hề dễ dàng, hơn nữa, việc bản thân Aleksandrov nằm trong số những ứng cử viên cho bài quốc ca, cũng không hẳn hoàn toàn theo mong muốn cá nhân của ông. Như ta đã biết, tác giả của bài thơ mà cuối cùng được đưa thành lời bài hát chính của đất nước là các nhà thơ Sergei Mikhalkov và Gabriel El-Registan. Mikhalkov kể lại việc bắt tay vào viết lời của bài quốc ca như sau: "Chúng tôi nhớ đến "Bài tụng ca của Đảng Bolshevik"[10] thường được nghe trên đài phát thanh với lời của V.I. Lebedev-Kumach trên nền nhạc của A.V. Aleksandrov. Chúng tôi quyết định lấy câu đầu tiên của bài hát này làm cơ sở cho thể thơ..."
Tuy nhiên, lựa chọn của Mikhalkov và El-Registan hoàn toàn không xác định trước ai là người chiến thắng trong phần âm nhạc. Các nhà thơ là những người đầu tiên gửi phiên bản quốc ca của họ không phải cho Aleksandrov, mà cho Shostakovich. Trong trận chung kết của cuộc thi, hai nhà soạn nhạc này đã phải đấu lấy giải giai điệu chính của đất nước.
Tháng 12 năm 1943, sau khi nghe tất cả các biến thể của bản nhạc quốc ca, Stalin bắt đầu nghiêng về giai điệu của Alexandrov. Nguyên soái Voroshilov sau đó phản đối rằng giai điệu này chỉ có thể được biểu diễn tốt bởi chính đoàn hát của Aleksandrov. Voroshilov được hỗ trợ bởi Mikhail Khrapchenko, Chủ tịch Ủy ban Nghệ thuật (tức là Bộ trưởng Bộ Văn hóa thời đó), lưu ý rằng "một người bình thường sẽ rất khó hát bài quốc ca này". Và khi ấy, như chính Khrapchenko sau này nhớ lại, Stalin không phản đối - trước sự ngạc nhiên của mọi người, ông đơn giản là hát lên giai điệu của Aleksandrov.[11]
Theo Mikhalkov, khi kết thúc cuộc thi, nhà lãnh đạo Liên Xô đã nói với Shostakovich: "Bài nhạc của anh nghe rất du dương, nhưng anh không thể hơn được, bởi bản quốc ca của Aleksandrov phù hợp hơn vì âm điệu trang nghiêm. Đây là quốc ca của một đất nước hùng mạnh, nó phản ánh sức mạnh của nhà nước và niềm tin vào chiến thắng".
Vậy là từ ngày 1-1-1944, Tổ quốc ta, đang trên đường tới chiến thắng, đã tìm ra được giai điệu chủ đạo[12]. Nhưng chúng tôi xin lưu ý rằng Aleksandrov, với tất cả tầm quan trọng của quốc ca, trong những ngày đó có những nhiệm vụ khác không kém phần quan trọng. Trong những năm chiến tranh, đoàn hát của ông đã tổ chức hơn 1,5 nghìn buổi biểu diễn ngoài mặt trận, nâng cao tinh thần của những người lính Xô viết.
Bản thân nhà soạn nhạc chỉ sống thêm một thời gian ngắn sau lần vinh quang ấy và chiến thắng chung cuộc. Mùa hè của năm đầu tiên sau chiến tranh, trong chuyến công du của đoàn tới các đơn vị quân đội ở trung tâm Châu Âu, Aleksandr Aleksandrov đã dừng chân ở Berlin, nơi ông ở lại một ngày. Hôm đó là ngày cuối cùng của đời ông - đêm 8 tháng 7 năm 1946, Aleksandr Vasilyevich qua đời trong giấc ngủ. Tim ngừng đập.
Đối với chúng ta, giai điệu của ông vẫn sống. Cả giai điệu này lẫn bài quốc ca của chúng ta, mà chính nhà soạn nhạc đã nói đến như sau: "Trong bài quốc ca Liên Xô, tôi muốn kết hợp các thể loại của một cuộc hành quân chiến thắng, một bài hát dân gian, một bản trường ca sử thi Nga mênh mông... Tôi muốn sao cho bài quốc ca vừa là người bạn thân thiết vừa là nguồn cảm hứng cho mọi công dân".
[1] Cấu trúc tên họ người Nga gồm “tên” + “phụ danh” + “họ”. Ví dụ Aleksandr Vasilyevich Aleksandrov được hiểu là ông Aleksandr con trai Vasily họ nhà Aleksandrov. Trong giao tiếp, người ta thường gọi theo tên kèm phụ danh (Aleksandr Vasilyevich) để tỏ ý trân trọng. - ND
[2] Đối với phụ nữ Nga, khi khai sinh sẽ mang họ cha, sau khi lấy chồng thì sẽ mang họ chồng. - ND
[3] Zemstvo: sau cuộc giải phóng nông dân 1861, dưới sự cháp thuận của Sa hoàng Aleksandr II, tại các đơn vị hành chính ở mỗi địa phương tổ chức những hội đồng tự quản dân bầu (ở mỗi huyện và lên đến cấp tỉnh) gọi là zemstvo. Mỗi zemstvo gồm 1 đại diện chính quyền và ban đại diện dân bầu bao gồm đủ 5 tầng lớp xã hội (đại địa chủ, điền chủ nhỏ, phú thị dân, thị dân, nông dân). Các zemstvo có thẩm quyền và sự độc lập nhất định để giải quyết các vấn đề dân sự tại địa phương. - ND
[4] Thánh Gioan Tông đồ (Иоанн Богослов / John the Apostle): một trong 12 tông đồ của Chúa Giê-su. - ND
[5] Sasha: tên gọi thân mật của Aleksandr. - ND
[6] Thánh đường Kazan: Kazanskiy Kafedralniy Sobor, còn gọi là Thánh đường Đức Mẹ Kazan, là một nhà thờ của Nhà thờ Chính thống Nga trên đại lộ Nevsky Prospekt ở Saint-Petersburg. Nó được dành riêng cho Đức Mẹ Kazan, một trong những biểu tượng được tôn kính nhất ở Nga. - ND
[7] Dàn hợp xướng Triều đình (Придворная Певческая капелла): Được thành lập khoảng năm 1740 theo sắc lệnh Nữ hoàng Anna Ioannovna. Là dàn đồng ca nghệ thuật và có tổ chức duy nhất của quốc gia, Dàn hợp xướng Triều đình tham gia vào tất cả các sự kiện âm nhạc được tổ chức tại thủ đô. Dàn hợp xướng mang đến cho sân khấu opera nhiều nghệ sĩ độc tấu được biết đến rộng rãi trong giới âm nhạc thời bấy giờ. Mikhail Ivanovich Glinka từng giữ chức giám đốc Dàn hợp xướng từ 1837-1840. Năm 1883, Mily Alekseevich Balakirev được bổ nhiệm làm giám đốc Dàn hợp xướng, còn Nikolai Andreevich Rimsky-Korsakov làm phó cho ông. Sự cộng tác giữa Balakirev và Rimsky-Korsakov trong 10 năm là cả một kỷ nguyên phát triển việc biểu diễn, giáo dục và đào tạo trong Dàn hợp xướng. - ND
Nguồn tham khảo: https://capella-spb.ru/ru/tvorcheskij-sostav/pevcheskaya-kapella
[8] Kombrig (комбриг, viết tắt của командир бригады): cấp bậc lữ đoàn trưởng trong Hồng quân Công Nông thời kỳ trước 1940 (tương đương cấp thiếu tướng sau 1940) và được quen gọi tới tận năm 1943. - ND
[9] “Vùng lên, hỡi đất nước rộng lớn” (Вставай, страна огромная!) còn có tên là “Cuộc chiến tranh thần thánh” (Священная война): nhạc A. Alexandrov, lời V. Lebedev-Kumach. - ND
[10] Chúng ta có thể nghe bản năm 1938: https://www.youtube.com/watch?v=xbCaSasMHYo
[11] Dmitri Dmitrievich Shostakovich sẽ không bao giờ quên thất bại đau đớn này. Trong hồi ký “Lời khai” (chỉ xuất bản sau khi ông mất) của mình, Shostakovich công khai sự xem thường đối với Đoàn hát Hồng quân Aleksandrov và tất cả những gì liên quan đến nó. - ND
[12] Cho tới trước lúc này, Liên Xô sử dụng bài “Quốc tế ca” làm bài quốc ca. - ND
P/S: năm 2016, người dịch có tới Nghĩa trang Vagankovo và hỏi tìm mộ cụ nhưng không một ai biết. Đọc cuốn hồi ký của Shostakovich thấy cụ Shos chê bai cụ Alex là tầm thường, nhưng chắc do bản quốc ca của cụ Shos không được Stalin chọn nên các thiên tài đâm không ưa nhau.
Bài 1
“Sao cho bài quốc ca vừa là người bạn thân thiết vừa là nguồn cảm hứng…”. Kỷ niệm 140 năm ngày sinh nhà soạn nhạc Aleksandrov
Aleksey Volynets, 13/4/2023
Bản quốc ca nước ta có một số phận gian nan. Được sinh ra giữa cuộc chiến tranh đầy chết chóc, trong các thế hệ tiếp theo, dưới cái ách của hệ thống chính trị, nó được sử dụng chính thức với những phần lời khác nhau. Đã có lúc - thậm chí không có cả phần lời. Chỉ phần nhạc của bài quốc ca là không thay đổi. Nó nổi tiếng không chỉ ở Nga, mà còn vượt xa biên giới đất nước - đây là công lao vĩnh viễn của Aleksandr Aleksandrov. Nhân kỷ niệm 140 năm ngày sinh của ông, chúng ta sẽ kể về nhà soạn nhạc kiệt xuất của đất nước.
Từ ca đoàn nhà thờ đến nhạc viện
Người sáng tác tương lai giai điệu chủ đạo của đất nước sinh ngày 13 tháng 4 năm 1883 tại làng Plakhino, gần Ryazan. Cha của ông là hạ sĩ quan đã nghỉ hưu Vasily Aleksandrovich Koptelov, nhưng nông dân thời đó thường không có họ, tài liệu về việc này rất hiếm. Vì vậy, đứa bé sơ sinh được ghi là "Alexandrov" - theo phụ danh [1] của người cha. Tên được đặt để vinh danh ông nội. Vậy là, theo mọi mặt, Aleksandr Vasilyevich Aleksandrov đã ra đời.
Nguồn gốc nông dân vào thời điểm đó không ngụ ý một số phận dễ dàng và một sự nghiệp rực rỡ. Nhưng tác giả tương lai của bài quốc ca đã gặp may với âm nhạc từ khi mới đẻ. Mẹ của ông, Nastasya Nikitichna Aleksandrova (có họ khi mới sinh là Gorbatova [2]), là người đầu tiên trong làng biểu diễn dân ca. Vì vậy, những giai điệu nông dân Nga đã bao quanh con trai bà kể từ tuổi ấu thơ.
Khi lớn lên vào một trường tiểu học zemstvo [3], anh là học trò của Semyon Shagov, người không chỉ là phó tế của nhà thờ Thánh Gioan Tông đồ [4] trong làng, mà còn là nghệ sĩ biểu diễn sử thi dân gian. Cậu bé Sasha [5] được học chơi đàn gió và đàn balalaika từ ông.
Khả năng âm nhạc của cậu bé hát rất hay trong dàn hợp xướng nhà thờ đã được những người xung quanh chú ý. Gia đình cậu có một người thân sống ở Peterburg, và ông này đã giúp tài năng trẻ chuyển đến thủ đô của Đế quốc Nga. Nhờ vậy, con trai người nông dân từ vùng Ryazan trở thành thành viên trong ca đoàn của Thánh đường Kazan [6].
Tại thủ đô, cậu thiếu niên tài năng không bị lạc lõng. Là một trong những ca sĩ giỏi nhất của Thánh đường Kazan, sau khi vượt qua các kỳ thi khó khăn, anh được chọn vào Dàn hợp xướng Triều đình [7]. Ở đó, Aleksandrov không chỉ được đào tạo về âm nhạc cổ điển mà còn hơn một lần được biểu diễn trước hoàng gia.
Bước sang thế kỷ mới, năm 1900, ông vào học Nhạc viện Peterburg - học với Aleksandr Glazunov và Anatoly Lyadov, những nhà soạn nhạc và nhạc trưởng nổi tiếng thời đại đó. Nhưng gốc gác nông dân đã gây trở ngại - chàng trai trẻ không có phương tiện để tiếp tục học hành, cha mẹ anh nghèo và không thể giúp gì. Ở tuổi 20, Alexandrov rời nhạc viện chính của đất nước. Và anh bắt đầu cuộc đời một giáo viên dạy nhạc bình thường - đầu tiên ở Bologoye, sau đó ở Tver, anh làm việc với tư cách quản trị (đứng đầu) các dàn hợp xướng nhà thờ và làm giáo viên dạy hát ở các trường tiểu học và trung học địa phương.
Tuy nhiên, trong cuộc sống thường ngày, Aleksandr không quên sự sáng tạo - chính trong những năm đó, anh đã viết ra bản giao hưởng đầu tiên "Thần chết và Cuộc đời" của mình. Anh không từ bỏ ý định hoàn thành chương trình giáo dục âm nhạc nâng cao của mình - năm 1909, anh vào học Nhạc viện Moskva. Anh đã hoàn thành với nó hai lần được huy chương bạc lớn - vào năm 1913 trong lớp sáng tác và vào năm 1916 trong lớp hát.
Aleksandrov là một tài năng, hơn nữa, tài năng âm nhạc của anh có những nét đặc trưng và cội nguồn - sự kết hợp hữu cơ giữa truyền thống âm nhạc dân gian, các quy tắc ca hát trong nhà thờ và âm nhạc cổ điển. Điều này được phản ánh rõ trong hồi ký của một trong những người bạn cùng lớp cùng làng với anh: “Từ hồi tiểu học, Aleksandr đã khiến mọi người ngạc nhiên với tài năng nắm bắt các giai điệu nhà thờ và các bài hát dân gian một cách bay bổng... Tôi nhớ rằng khi ấy anh rất thích các nhạc cụ dân gian - đàn gió và đàn balalaika... Cuối hè, Aleksandr về nghỉ hè ở làng quê và mang theo cây vĩ cầm... "
Từ nhạc lễ cho đến quân khúc
Ngay trước năm 1917, Aleksandrov đã là nhà soạn nhạc có uy tín, một chỉ huy dàn hợp xướng và nhạc trưởng giàu kinh nghiệm, tác giả một bản giao hưởng và hai vở opera. Ông, một người con nông dân, đã chào mừng cách mạng một cách nhiệt thành. Nhưng ông không bao giờ thích chính trị - ông chỉ sống với âm nhạc.
Với sự sụp đổ của chế độ quân chủ ở Nga, chế độ thượng phụ được khôi phục, và vào năm 1918, Thượng phụ Tikhon đã mời Aleksandrov đến Moskva làm trưởng dàn hợp xướng Thánh đường Chúa Cứu thế. Tại thủ đô của nước Nga Xô viết, nhà soạn nhạc không chỉ dẫn dắt dàn hợp xướng trong nhà thờ mà còn giảng dạy tại các trường âm nhạc, hợp tác với các nhà hát thành phố.
Công việc của Aleksandr Aleksandrov trong thời kỳ đó thực sự độc đáo - ông đã đồng thời viết các thánh ca cho lễ nhà thờ và phần nhạc cho những bài hát cách mạng. Năm 1926, ông đã dàn dựng một buổi hòa nhạc tôn giáo "Xin Chúa thương xót con", rồi ngay sau đó - sáng tác "Tập đoàn quân Kỵ binh số 1" và "Bài ca Hạm đội Đỏ".
Năm 1928, Aleksandrov trở thành một trong những người tổ chức lớp nhạc trưởng quân đội, khoa quân sự tương lai của Nhạc viện Moskva. Sau đó, theo gợi ý của Dân ủy (Bộ trưởng) Quốc phòng Voroshilov, nhà soạn nhạc đã tổ chức một đoàn hát tại Nhà Hồng quân Trung ương. Aleksandrov không chỉ mời những quân nhân tài năng mà cả các hợp xướng viên nhà thờ đến với Đoàn hát Hồng quân.
Từ đó trở đi, toàn bộ cuộc đời và lao động của Aleksandr Vasilyevich Aleksandrov sẽ gắn kết với tập thể âm nhạc đến nay vẫn tồn tại và mang tên ông một cách xứng đáng. Tập hợp hàng trăm ca sĩ, vũ công và nhạc sĩ, đoàn ca múa quân đội vào thời điểm thành lập là chưa từng có tiền lệ, là đội ngũ sáng tạo đầu tiên của loại hình này trên thế giới.
Sản phẩm trí tuệ của Aleksandrov đã thành công không chỉ trong nước mà còn ở nước ngoài – đoàn hát đã giành giải Grand Prix tại Triển lãm Thế giới Paris năm 1937. Các tờ báo của Pháp viết: “Ta có thể so sánh một dàn hợp xướng như vậy với cái gì?.. Làm sao mà không bị thu hút bởi sự linh hoạt và tinh tế của các sắc thái, sự thuần khiết của âm thanh, đồng thời là tinh thần đồng đội biến các ca sĩ thành một nhạc cụ tuyệt vời duy nhất. Ban nhạc này đã chinh phục Paris... Một đất nước có những nghệ sĩ như vậy thật đáng tự hào."
Thành công sáng tạo của Đoàn hát Aleksandrov có ý nghĩa khá lớn về mặt chính trị, bởi tại cuộc triển lãm đó, nghệ thuật và thành tựu của Liên Xô đã cạnh tranh công khai với tính thẩm mỹ và công nghệ của Đế chế Đức Quốc xã mới thành lập.
Nhà soạn nhạc Aleksandrov đã tham gia Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại không chỉ với tư cách một nghệ sĩ được vinh danh mà còn với tư cách một quân nhân. Trong vai trò người đứng đầu đoàn quân nhạc chính của đất nước, ông được phong lữ đoàn trưởng[8] từ thập niên 1930.
Ngay từ những ngày đầu tiên của cuộc chiến khủng khiếp, Aleksandr Vasilyevich đã phát huy hết tài năng của mình để chiến đấu với kẻ thù. Bài hát nổi tiếng "Vùng lên, hỡi đất nước rộng lớn"[9] ra đời vào ngày 25 tháng 6 năm 1941. Hôm trước, các tờ báo đã đăng bài thơ "Cuộc chiến tranh thần thánh" của Vasily Lebedev-Kumach. Theo những người chứng kiến, những bài thơ đã gây ấn tượng mạnh mẽ với Aleksandrov đến nỗi nhà soạn nhạc ngay lập tức lao vào sáng tác nhạc cho nó - ông dùng phấn viết các nốt nhạc lên bảng đen, và các nhạc sĩ trong đoàn hát của ông ngay lập tức học được các hợp âm.
Buổi ra mắt bài hát diễn ra vào buổi tối hôm sau tại nhà ga đường sắt Belorusskaya, từ đó các đoàn tàu quân sự tiến ra mặt trận thành một dòng chảy liên tục. Đồng thời, hầu hết các nhạc sĩ của đoàn đã ra mặt trận.
"Đây là quốc ca của một đất nước hùng mạnh..."
Với bài hát này, Aleksandrov đã bất tử hóa tên tuổi của mình với tư cách là người sáng tạo và nhạc sĩ. Nhưng ông còn có một thành công khác thật khác thường và bất ngờ. Năm 1943, các cơ quan có thẩm quyền cao nhất của đất nước đã công bố một cuộc thi sáng tạo - yêu cầu sáng tác bài quốc ca mới.
Hơn 170 nhà soạn nhạc đã tham gia cuộc thi, hàng trăm bản nhạc và hàng chục bài thơ đã được trình bày.
Điều gây tò mò là người đứng đầu chính thức của cuộc thi, Nguyên soái Voroshilov, thoạt tiên không nghiêng về bản nhạc của Aleksandrov, mà nghiêng về giai điệu của các nhà soạn nhạc tài năng nổi tiếng không kém là Shostakovich và Khachaturian. Cuộc thi không hề dễ dàng, hơn nữa, việc bản thân Aleksandrov nằm trong số những ứng cử viên cho bài quốc ca, cũng không hẳn hoàn toàn theo mong muốn cá nhân của ông. Như ta đã biết, tác giả của bài thơ mà cuối cùng được đưa thành lời bài hát chính của đất nước là các nhà thơ Sergei Mikhalkov và Gabriel El-Registan. Mikhalkov kể lại việc bắt tay vào viết lời của bài quốc ca như sau: "Chúng tôi nhớ đến "Bài tụng ca của Đảng Bolshevik"[10] thường được nghe trên đài phát thanh với lời của V.I. Lebedev-Kumach trên nền nhạc của A.V. Aleksandrov. Chúng tôi quyết định lấy câu đầu tiên của bài hát này làm cơ sở cho thể thơ..."
Tuy nhiên, lựa chọn của Mikhalkov và El-Registan hoàn toàn không xác định trước ai là người chiến thắng trong phần âm nhạc. Các nhà thơ là những người đầu tiên gửi phiên bản quốc ca của họ không phải cho Aleksandrov, mà cho Shostakovich. Trong trận chung kết của cuộc thi, hai nhà soạn nhạc này đã phải đấu lấy giải giai điệu chính của đất nước.
Tháng 12 năm 1943, sau khi nghe tất cả các biến thể của bản nhạc quốc ca, Stalin bắt đầu nghiêng về giai điệu của Alexandrov. Nguyên soái Voroshilov sau đó phản đối rằng giai điệu này chỉ có thể được biểu diễn tốt bởi chính đoàn hát của Aleksandrov. Voroshilov được hỗ trợ bởi Mikhail Khrapchenko, Chủ tịch Ủy ban Nghệ thuật (tức là Bộ trưởng Bộ Văn hóa thời đó), lưu ý rằng "một người bình thường sẽ rất khó hát bài quốc ca này". Và khi ấy, như chính Khrapchenko sau này nhớ lại, Stalin không phản đối - trước sự ngạc nhiên của mọi người, ông đơn giản là hát lên giai điệu của Aleksandrov.[11]
Theo Mikhalkov, khi kết thúc cuộc thi, nhà lãnh đạo Liên Xô đã nói với Shostakovich: "Bài nhạc của anh nghe rất du dương, nhưng anh không thể hơn được, bởi bản quốc ca của Aleksandrov phù hợp hơn vì âm điệu trang nghiêm. Đây là quốc ca của một đất nước hùng mạnh, nó phản ánh sức mạnh của nhà nước và niềm tin vào chiến thắng".
Vậy là từ ngày 1-1-1944, Tổ quốc ta, đang trên đường tới chiến thắng, đã tìm ra được giai điệu chủ đạo[12]. Nhưng chúng tôi xin lưu ý rằng Aleksandrov, với tất cả tầm quan trọng của quốc ca, trong những ngày đó có những nhiệm vụ khác không kém phần quan trọng. Trong những năm chiến tranh, đoàn hát của ông đã tổ chức hơn 1,5 nghìn buổi biểu diễn ngoài mặt trận, nâng cao tinh thần của những người lính Xô viết.
Bản thân nhà soạn nhạc chỉ sống thêm một thời gian ngắn sau lần vinh quang ấy và chiến thắng chung cuộc. Mùa hè của năm đầu tiên sau chiến tranh, trong chuyến công du của đoàn tới các đơn vị quân đội ở trung tâm Châu Âu, Aleksandr Aleksandrov đã dừng chân ở Berlin, nơi ông ở lại một ngày. Hôm đó là ngày cuối cùng của đời ông - đêm 8 tháng 7 năm 1946, Aleksandr Vasilyevich qua đời trong giấc ngủ. Tim ngừng đập.
Đối với chúng ta, giai điệu của ông vẫn sống. Cả giai điệu này lẫn bài quốc ca của chúng ta, mà chính nhà soạn nhạc đã nói đến như sau: "Trong bài quốc ca Liên Xô, tôi muốn kết hợp các thể loại của một cuộc hành quân chiến thắng, một bài hát dân gian, một bản trường ca sử thi Nga mênh mông... Tôi muốn sao cho bài quốc ca vừa là người bạn thân thiết vừa là nguồn cảm hứng cho mọi công dân".
[1] Cấu trúc tên họ người Nga gồm “tên” + “phụ danh” + “họ”. Ví dụ Aleksandr Vasilyevich Aleksandrov được hiểu là ông Aleksandr con trai Vasily họ nhà Aleksandrov. Trong giao tiếp, người ta thường gọi theo tên kèm phụ danh (Aleksandr Vasilyevich) để tỏ ý trân trọng. - ND
[2] Đối với phụ nữ Nga, khi khai sinh sẽ mang họ cha, sau khi lấy chồng thì sẽ mang họ chồng. - ND
[3] Zemstvo: sau cuộc giải phóng nông dân 1861, dưới sự cháp thuận của Sa hoàng Aleksandr II, tại các đơn vị hành chính ở mỗi địa phương tổ chức những hội đồng tự quản dân bầu (ở mỗi huyện và lên đến cấp tỉnh) gọi là zemstvo. Mỗi zemstvo gồm 1 đại diện chính quyền và ban đại diện dân bầu bao gồm đủ 5 tầng lớp xã hội (đại địa chủ, điền chủ nhỏ, phú thị dân, thị dân, nông dân). Các zemstvo có thẩm quyền và sự độc lập nhất định để giải quyết các vấn đề dân sự tại địa phương. - ND
[4] Thánh Gioan Tông đồ (Иоанн Богослов / John the Apostle): một trong 12 tông đồ của Chúa Giê-su. - ND
[5] Sasha: tên gọi thân mật của Aleksandr. - ND
[6] Thánh đường Kazan: Kazanskiy Kafedralniy Sobor, còn gọi là Thánh đường Đức Mẹ Kazan, là một nhà thờ của Nhà thờ Chính thống Nga trên đại lộ Nevsky Prospekt ở Saint-Petersburg. Nó được dành riêng cho Đức Mẹ Kazan, một trong những biểu tượng được tôn kính nhất ở Nga. - ND
[7] Dàn hợp xướng Triều đình (Придворная Певческая капелла): Được thành lập khoảng năm 1740 theo sắc lệnh Nữ hoàng Anna Ioannovna. Là dàn đồng ca nghệ thuật và có tổ chức duy nhất của quốc gia, Dàn hợp xướng Triều đình tham gia vào tất cả các sự kiện âm nhạc được tổ chức tại thủ đô. Dàn hợp xướng mang đến cho sân khấu opera nhiều nghệ sĩ độc tấu được biết đến rộng rãi trong giới âm nhạc thời bấy giờ. Mikhail Ivanovich Glinka từng giữ chức giám đốc Dàn hợp xướng từ 1837-1840. Năm 1883, Mily Alekseevich Balakirev được bổ nhiệm làm giám đốc Dàn hợp xướng, còn Nikolai Andreevich Rimsky-Korsakov làm phó cho ông. Sự cộng tác giữa Balakirev và Rimsky-Korsakov trong 10 năm là cả một kỷ nguyên phát triển việc biểu diễn, giáo dục và đào tạo trong Dàn hợp xướng. - ND
Nguồn tham khảo: https://capella-spb.ru/ru/tvorcheskij-sostav/pevcheskaya-kapella
[8] Kombrig (комбриг, viết tắt của командир бригады): cấp bậc lữ đoàn trưởng trong Hồng quân Công Nông thời kỳ trước 1940 (tương đương cấp thiếu tướng sau 1940) và được quen gọi tới tận năm 1943. - ND
[9] “Vùng lên, hỡi đất nước rộng lớn” (Вставай, страна огромная!) còn có tên là “Cuộc chiến tranh thần thánh” (Священная война): nhạc A. Alexandrov, lời V. Lebedev-Kumach. - ND
[10] Chúng ta có thể nghe bản năm 1938: https://www.youtube.com/watch?v=xbCaSasMHYo
[11] Dmitri Dmitrievich Shostakovich sẽ không bao giờ quên thất bại đau đớn này. Trong hồi ký “Lời khai” (chỉ xuất bản sau khi ông mất) của mình, Shostakovich công khai sự xem thường đối với Đoàn hát Hồng quân Aleksandrov và tất cả những gì liên quan đến nó. - ND
[12] Cho tới trước lúc này, Liên Xô sử dụng bài “Quốc tế ca” làm bài quốc ca. - ND
P/S: năm 2016, người dịch có tới Nghĩa trang Vagankovo và hỏi tìm mộ cụ nhưng không một ai biết. Đọc cuốn hồi ký của Shostakovich thấy cụ Shos chê bai cụ Alex là tầm thường, nhưng chắc do bản quốc ca của cụ Shos không được Stalin chọn nên các thiên tài đâm không ưa nhau.
Chỉnh sửa cuối:
